شب لوئی آراگون برگزار شد/ پریسا احدیان
عکسها از ایمان منجزی و الناز یوبی و یاسمین شاهدی
عصر روز یکشنبه، پانزدهم اردیبهشت ماه سال یکهزار و سیصد و نود و هشت، چهارصد و شصت و دومین شب از مجموعه شب های مجلۀ بخارا با همراهی خانۀ اندیشمندان علوم انسانی به شب «لویی اراگون» اختصاص یافت.
در این شب که در تالار فردوسی خانۀ اندیشمندان علوم انسانی برگزار شده بود، سخنرانان: فیلیپ تیبو (سفیر فرانسه در ایران)، جواد فرید و علی دهباشی به سخنرانی پرداختند . سپس حامد فولادوند و غزاله یعقوبی بخش هایی از اشعار لویی اراگون را به فرانسه و فارسی خواندند. اجرای قطعاتی از سروده های لویی آراگون توسط گروه موسیقی مهرنوا به سرپرستی و نوازندگی نازلی بخشایش از دیگر بخش های این نشست بود.
در ادامه می توانید شرح این گزارش را مطالعه بفرمایید:
در ابتدای مجلس کلیپی از آلبوم عکس های زندگی لویی آراگون ورق خورد.
سپس علی دهباشی ضمن خوشامدگویی به میهمانان حاضر در این شب با اشاره به شب های بخارا با موضوعات شاعران و نویسندگان اروپایی چنین گفت:
“بعد از برگزاری شب ژاک پره و شارل بودلر اینک مجلۀ بخارا شب لویی آراگون شاعر دیگری از زبان و ادبیات فرانسه برگزار می کند. میراث ادبی آراگون بسیار گسترده و متنوع و غنی است. در زمینۀ شعر مجموعه اشعار وی نمونه بارزی است از توانایی در مکتب های شعری از نوع دادائیستی و سوررئالیستی هم زمان با سرودن در چهارچوب شعر کلاسیک فرانسه است.”
وی در ادامه در کنار حامد فولادوند از فیلیپ تیبو (سفیر فرانسه در ایران) دعوت کرد، تا به سخنرانی بپردازد.
سفیر فرانسه در ایران در ابتدا ضمن تشکر از علی دهباشی برای برگزاری این شب با همراهی و ترجمۀ حامد فولادوند چنین بیان داشت:
“خیلی خوشحالم همراهتان هستم و بیشتر با ریشه های شرقی در آثار آراگون آشنا می شوم که امشب مقداری در موردش صحبت خواهند کرد. چون آثار اراگون به قدری جذاب و پیچیده است پس وارد قسمت پژوهشی نمی شوم ولی به تصاویر فوق العاده ای که همه با آن آشنا هستیم می توانیم سریعا اشاره کنم:
اهمیت امشب برای من تأثیر متقابل بین ادبیات ایران و ادبیات فرانسه است. چون همانطورکه ریشه های سعدی در آثار اراگون منتقل شده، خود اراگون هم روی شعرای ایران معاصر تأثیر گذاشته است.
از آقای دهباشی تشکر می کنم که در زمینه های مختلفی که با هدف گفت و گوی تمدن ها جلساتی برگزار می کنند. اهمیت این جلسه علاوه بر اراگون پیوندی است که بین فرهنگ و ادبیات دو کشور صورت می گیرد.
ادبیات با تجسم تصویر فرهنگ یک کشور برای همه آشناتر می شود. جوایزی که بخش فرهنگی فرانسه تنظیم کرده است، برای همین تبادلات فرهنگی است و در همین هفتۀ اخیر فعالیت های مختلفی در این جهت صورت گرفته. سفر اخیر خانم نهال تجدد و همسرشان ژان کلود کریر به ایران یک نمونۀ بسیار خوبی است در ارتباط با گفت و گوی تمدن ها در زمینۀ نویسندگی و سینما.
علی رغم فشارهایی که به کشور ایران وارد می شود، اما ما (دولت فرانسه) این گفت و گوی تمدن ها و فعالیت های فرهنگی بین دو کشور را تداوم می بخشیم و در واقع برنامۀ سیاسی کلی که در چهارچوب فرانسه بوده و هست همچنان خواهد بود.
اراگون می گوید: «در وجود انسان شعر نهفته است و او را می کِشد». این گفتاری است از او و من گفتارم را به آن ختم می کنم.»
در ادامه حامد فولادوند و غزاله یعقوبی بخش هایی از اشعار آراگون را به فرانسه و فارسی خواندند:
بدون تو
تو که به سوی من آمدی
چه خواهم شد؟
پیش از تو دلم خاموش بود و در خواب
مانند عقربۀ ساعتی از کار افتاده
بی تحرک دیگر نمی تپید
پیش از تو جان و وجودی نداشتم
تو همه چیز را به من آموختی
در فضای تو تولدی تازه یافتم
انسان شدم و زندگی ام از نو آغاز شد
آموختم با نگاه تو جهان را بنگرم
همه چیز را از تو یاد گرفتم
از نوشیدن آب چشمه ها تا
شناختن ستارگان دوردست آسمان
از ترانه ای که می خواندی
آواز خواندن را آموختم
از تو آموختم شور ، عشق و دلدادگی را
بدون تو، تو که به سوی من آمدی چه خواهم شد
از تو آموختم که در نیمروز
روز هنوز روز است
و آسمان می تواند آبی باشد
آموختم که
خوشبختی در پرتو میکده شکل نمی گیرد
آری تو آمدی و در این دوزخ
دوزخ عصرمان
دوزخ مدرن
دستم را گرفتی
انسان در جهان امروز
با هم بودن را نمی شناسد
آری تو بودی که دستم را
به سان عاشقی خوشبخت گرفتی
در لحظاتی دیگر از این مجلس نازلی بخشایش (نوارندۀ پیانو و سرپرست گروه مهرنوا)، نگار نوراد (نوازندۀ ویونسل)، امیر جاهد (نوازندۀ گیتار)، فرزام حسنی (نوازندۀ پرکاشن)، نیکا افکاری و شمیم مینو (آواز) به اجرای قطعاتی از لویی اراگون پرداختند.
سپس سردبیر مجلۀ بخارا از جواد فرید دعوت کرد تا در جایگاه سخنرانی حضور یابد.
جواد فرید به بررسی تطبیقی آثار لویی اراگون با شعر و ادبیات کلاسیک ایران پرداخت و سخنانش را اینچنین آغاز کرد:
“بنده عرض کوتاهی خواهم داشت برای خواندن دو یا سه شعر از کتاب چشمان الزا و پرداختن به کسانی که در شناسایی آراگون آثار و اشعارش در ایران بر من فضل تقدم داشتند.
به نظر من از قرن نوزدهم به این سو در شعر فرانسه شش قلۀ دست نیافتنی وجود دارد: ویکتور هوگو، شارل بودلر در قرن نوزدهم، گیوم آپولینر در آغاز قرن بیستم و در اواسط قرن بیستم سه شاعر سوررئالیست اراگون الوار و بروتون.
من بخت و اقبال آن را داشتم که مجموعه ای از اشعار الوار و آراگون را به فارسی ترجمه و منتشر کنم. مجموعه اشعار «الکل ها»ی گیوم آپولینر هم در دست چاپ و انتشار است. امیدوارم تا دو سه ماه دیگر به بازار بیاید. در کتاب «چشم های الزا» مقدمه ای طولانی سی صفحه ای نوشته ام. این کتاب قبل از آشنایی با دکتر فولادوند چاپ و منتشر شده، به احتمال بسیار زیاد اگر پیش از چاپ و انتشار آن افتخار آشنایی و دوستی با دکتر را پیدا می کردم مقاله طولانی تر می شد. به هر صورت من اشعار کتاب چشم های الزا را از میان هفت مجموعه شعری اراگون انتخاب و ترجمه کرده ام و خودم را محدود کرده ام به اشعار عاشقانۀ آراگون.
به احتمال بسیار زیاد و قریب به یقین آثار و اشعار آراگون از سال های دهۀ سی در مجلات ادبی نظیر سخن و دیگر نشریات ایران راه یافته است. ولی من متأسفانه گرچه سنم چندان کم هم نیست به آن ها دسترسی نداشته ام.
رد و نشان اراگون را از نخستین چاپ کتاب «مکتب های ادبی» زنده یاد رضا سید حسینی پی گرفته ام.
زنده یاد رضا سید حسینی در نخستین چاپ کتاب مکتب های ادبی (انتشارات نیل در سال 1334 که قطع کوچک و حجم اندکی دارد) در آخرین فصل کتاب تحت عنوان سوررئالیسم جمعا ده صفحه اشاره ای مختصر به شاعران سوررئالیست از جمله اراگون و الوار دارد. در چاپ چهارم کتاب (انتشارات نیل 1347 ) با وجود افزایش صفحات کتاب (640 صفحه در دو جلد و در قطع جیبی) و فصل مربوط به سوررئالیسم هم جز اشاراتی کوتاه به اراگون در آن نیامده است.
در فصل سوررئالیسم در چاپ دهم کتاب (دو جلد کلا 1200 صفحه، تحریر جدید انتشارات نگاه 1376) است که به گفتارهای نوشتارها و اظهارنظرهای اراگون توجه خاصی مبذول شده است. اما در هیچ یک از نسخه های مکتب های ادبی شعری از اراگون ارائه نشده است.”
وی در ادامه افزود:
“شادروان دکتر محمد مهدی فولادوند پدر آقای دکتر حامد فولادوند، ادیب و شاعر، استاد ادبیات و مترجم قرآن کریم (یکی از بهترین های ترجمه های قرآن) در کتابی که سال 1350 منتشر کرده اند تحت عنوان زیباترین اشعار فرانسه بخش هایی از شعر چشم های الزا را ترجمه و در اول کتاب آورده اند. همان طور آقای دکتر فولادوند گفتند خانوادۀ ایشان (پدر و مادر و برادرشان حمید و خودشان) جزو دوستان خانوادگی اراگون بوده اند. دکتر حامد فولادوند نصف بیشتر «مجنون الزا» را ترجمه کرده اند. و نوشتارهای بسیاری دربارۀ اراگون دارند که امیدواریم روزی چاپ شوند و در اختیار علاقه مندان قرار گیرند.
رنده یاد حسن هنرمندی در سال های 1347 و 1348 برنامه ای در رادیو ایران اجرا می کرد تحت عنوان «سفری در رکاب اندیشه» با عنوان فرعی «از جامی تا اراگون». در این برنامۀ رادیویی هنرمندی از تأثیر ادبیات ایران را دربارۀ آندره ژید و لویی اراگون سخن می گفت. مطالب این برنامه به صورت تفضیلی تر بعدها در کتابی با همین عنوان گردآوری شد. (انتشارات بنگاه مطبوعاتی گوتنبرگ 1352).
دو فصل نخستین کتاب در 120 صفحه و حدودا یک سوم کتاب با عناوین «اراگون و پشمینه پوش هرات، جامی» و «اراگون و هفت شهر عشق عطار» به تأثیراتی که اراگون در کتاب «مجنون الزا» از این دو شاعر بزرگ ایرانی پذیرفته، پرداخته شده است.
پیش از انتشار این کتاب حسن هنرمندی در کتاب «بنیاد شعر نو در فرانسه» در انتشارات زوار 1350 به میزان کم تری به اراگون و تأثیر پذیری اش از ادبیات فارسی پرداخته و برگردان سه شعر از اراگون را در آن آورده است.
آقای دکتر محمدتقی غیاثی نیز یکی از علاقه مندان آثار لویی اراگون به شمار می روند. مقاله ای به قلم ایشان دربارۀ شعر اراگون در یکی از شامره های سال 1346 «جهان نو» منتشر شده که متأسفانه من به آن مقاله دسترسی نداشتم. آقای دکتر غیاثی کتاب «شعر فرانسه در سدۀ بیستم» از انتشارات ناهید 1385 که برگردان بیش از یکصد قطعه شعر از 30 شاعر فرانسوی را دربرمی گیرد، برگردان 13 شعر از مجموعه اشعار آراگون را ارائه کرده اند. هم ایشان به ترجمۀ رمان «هفتۀ مقدس» همت گماشتند. چاپ اول کتاب در سال 1382 و چاپ دوم آن در سال 1393 توسط انتشارات ناهید منتشر شده است.
هفتۀ مقدس شاید یکی از بهترین رمان های رئالیستی اراگون است. زمینه های تاریخی این رمان هفتۀ عید پاک 1815 است. یعنی زمانی که ناپلئون شکست خورده بار دیگر برای رسیدن به قدرت تلاش می کندو لویی هجدهم را وا می دارد به بلژیک بگریزند. در این رمان اراگون شخصیت های واقعی و غنایی را به هم می آمیزد و داستان را از زبان تئودور ژریکو، نقاش بزرگ رمانتیک روایت می کند.
زنده یاد دکتر جواد حدیدی در فصول مختلف کتاب از سعدی تا اراگون (مرکز نشر دانشگاهی 1373، 580 صفحه) به تأثیر شاعران کلاسیک ایران: فردوسی، سعدی، حافظ، خیام، عطار و جامی به طیف وسیعی از شاعران فرانسوی چون ژان دو لافونتن، مونتسکیو، ویکتور هوگو، آلفونس دولامارتین، آندره شنیه، الفرد دوموسه، لوکنت دولیل، مارسلین دبورد والمور، تئوفیل گوتیه، ارمان رنو، لازار کارنو، سعدی کارنو، ژان لاهور، آندره ژید پرداخته است. بخش اساسی از فصل هفتم کتاب تحت عنوان «پرواز به سوی سیمرغ» به لویی اراگون و تشریح مجنون الزا اختصاص دارد.”
جواد فرید در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت:
“در مورد تأثیرپذیری اراگون از بزرگان ادب از جمله شاعران کلاسیک ایران خود اراگون اقرار می کند که از همۀ بزرگان عالم تأثیر پذیرفته است.
در نخستین صفحات کتاب شاعران اراگون از عمر خیام و سعدی و حافظ با عنوان آفریدگاران جهان، استعاره ها و ستاره باران، گل های سرخ یاد می کند. تأثیر حافظ را روی آراگون برای نمونه در شعری با عنوان «غزلی در انتهای شب» از همین کتاب «چشم های الزا» می توان یافت. و دریافت که شور و شوق حافظانه ای منشأ الهام و سرایش این شعر بوده است. تأثیر سعدی را علاوه بر کتاب دیوانۀ الزا در مجموعه اشعار الزا نیز به راحتی می توان دید. در همین کتاب مجنون الزا اشارات بسیاری به حکیمان و شاعران ایرانی چون ابوعلی سینا، عبدالرحمن جامی، نظامی گنجوی و عطار نیشابوری می شود. برای نمونه شعر کوتاهی از کتاب مجنون الزا می خوانم که سراسر شعر و به ویژه بند پایانی آن تماما ستایش جامی است:
زیبایی راز آمیزت مرا به گونه ای که هستم بارآورد
زیبایی ات جوهری است نهفته در دل هر گفتاری
موسیقی ژرف تو سرچشمۀ نواهای من است
و عشق هیچ نیست برایم
اگر از مکتب تو برنخیزد
…
پشت سر این آیینه
پشت سر این آیینه شب آدمیان
آماده می شود
و آنچه آفریدگار نامیده می شود
جز شعر تو نیست
با واژه های تو
من رنگ فیروزه ها را شناختم
رنگی که دگرگون می شود
چون تن دلدار را لمس کند
آنگاه که چراغت
در من خاموشی می گیرد
شعر نیز به ترنم درنمی آید
آقای قاسم صنعوی در کتاب «کلام را برای شاعران بگذارید» از نشر گل اذین 1384 که گزیده ای از آثار شاعران فرانسوی در دوران نهضت مقاومت است، برگردان چهار شعر از اراگون مربوط به همین دوران را آورده است.
آقای احسان لامع در کتابی با عنوان «من گورکن ها را صدا می زنم» که به شعر چند تن از شاعران سوررئالیست فرانسوی پرداخته، برگردان شش شعر عاشقانه از آراگون را آورده است. (چاپ دوم انتشارات نگاه 1390 ، 150 صفحه)
کتابی که به قلم هلنا لوئیس با عنوان سادۀ «لویی اراگون» به ترجمۀ خوب و بدون و بی عیب و نقص عبدالله کوثری در مجموعه نسل قلم منتشر شده به رغم حجم نسبتا اندک کتاب، اطلاعات جامعی دربارۀ زندگی و آثار آراگون به فارسی ارائه می دهد. (نشر ماهی 1382 در 80 صفحه)”
در پایان این نشست علی دهباشی ضمن تشکر از حامد فولادوند در همراهی با بخارا جهت برگزاری شب لویی اراگون از ایشان دعوت کرد تا به سخنرانی بپردازد.
حامد فولادوند نیز از سردبیر مجلۀ بخارا و گروه موسیقی و برگزار کنندگان این نشست تشکر کرد.