گزارش دیدار و گفتگو با محمدتقی فرامرزی/ پریسا احدیان

صبح روز پنجشنبه، هفتم بهمن ماه سال یکهزار و سیصد و نود و پنج، هفتاد و هشتمین جلسه از مجموعه نشست های کتابفروشی آینده با همراهی کانون زبان فارسی و مجلۀ بخارا به دیدار و گفتگو با «محمدتقی فرامرزی» اختصاص داشت.

در ابتدای این جلسه علی دهباشی ضمن خوشامدگویی به میهمانان حاضر در این نشست، بخش هایی از زندگینامۀ محمد تقی فرامرزی را برای حاضرین قرائت کرد و گفت:

“ایشان متولد سال 1325 ، مترجم، محقق، و نويسندۀ ايرانى، متولد دندى، زنجان هستند. تحصيلات ابتدايى و متوسطه را در تهران (دبيرستان دارالفنون) به پايان رساندند (1345)، و در همان سال وارد دانشگاه تهران شدند. تحصيل در رشته زبان انگليسى را در سال 1349 به پايان رساندند. در سال 1356 وارد تحصيلات فوق ليسانس (رشته كتابدارى) دانشگاه تهران شدند. به علت تعطيلى چند سالۀ دانشگاه هاى ايران در جريان انقلاب فرهنگى، در سال 1362 از اين رشته فارغ التحصيل شدند. از سال 1352 كار ترجمه را با انتشار كتاب مسائل زيبايى شناسى و هنر آغاز كردند. دو سال از عمرشان را به كارمندى (سرپرستى مترجمان و انتشارات فارسى) در سازمان بين المللى كار، سازمان ملل، در ايتاليا و چند كشور ديگر گذراندند (1354ـ 1356). در این سال ها، فرصتی برای سفر به دیگر کشورهای اروپایی و بازدید از موزه ها و مراکز فرهنگی و دانشگاهی را در کنار تماس مستقیم با محیط های انگلیسی زبان و آشنایی عمیق تر با این زبان نیز به دست آوردند و با کوله باری پر برای ترجمۀ کتاب های بعدی گام برداشتند. در سال 1356 به ايران بازگشتند. تا سال 1359 در شركت انتشاراتى دانش نو (به درخواست روانشاد دکتر حمید عنایت) سرويراستار بخش كتاب هاى مصور شدند. در آن سال ها براى آشنايى با اصول و روش هاى پيشرفتۀ تأليف، پژوهش، ويرايش، سازمان دهى، و انتشار كتاب هاى مصور به آمريكا اعزام شدند. در سال هاى 1363ـ1364، سرپرست بخش ويرايش شركت ايران ياد بودند، و تدوين دايرة المعارف تاريخ جهان از جمله كارهايى بود كه در آنجا زيرنظر ایشان و با همكارى تعدادى از مترجمان و ويراستاران كشور آغاز شد. در سال هاى 1365ـ1375 با شركت خدمات مهندسى برق (مشانير)، وابسته به وزارت نيرو، در ترجمۀ گزارش های فنی مربوط به پروژه های نیروگاهی (به ویژه آبی) همكارى كرد. كارهاى تأليف و ترجمه را نيز در خلال فرصت هايى، از 1352 تاكنون دنبال كرده اند. از سال 1376 تا پايان 1377 مراحل تكميل يك دايرة المعارف عمومى (الکترونیک) را در شركت خدمات كامپيوترى بهين سيستم برعهده داشتند.”

علی دهباشی از ترجمه ها و تألیفات محمدتقی فرامزی سحن گفت
علی دهباشی از ترجمه ها و تألیفات محمدتقی فرامزی سحن گفت

سپس سردبیر مجلۀ بخارا به عناوینی از تألیفات استاد فرامرزی پرداخت و ادامه داد:

تأليفات ایشان عبارتند از:

1) راهنماى سفر به ايران (A Travel Guide to Iran)، به زبان انگليسى (1374)

2) فرهنگ فشرده انگليسى- فارسى (1361، 1395)

3) فرهنگ اصطلاحات انگليسى – فارسى (1363، 1395)

4) دايرة المعارف فارسی (انتشار الكترونيكى از سوی شركت بهين سيستم)

ترجمه ها:

1-مسائل زيبایی شناسى و هنر (گروه نویسندگان، 1352)

2-بررسی آثار و اندیشه های برتولت برشت، رونالد گری (بابک، 1362)

3-اخلاقيات و زيبایی شناسى چرنیشفسکی، آناتولی لوناچارسکی (1353)

4-تاريخ، گوردون چایلد (بررسى نظريه هايى دربارۀ تاريخ، 1354)

5-جامعه و دانش، گوردون چایلد (1354)

6-هنرهاى نمايشى در آسياى جنوب شرقى، مجموعۀ فرهنگ آسیا (1353)

7-تاريخ مختصر جهان (گروه نویسندگان، 5 جلد، از 1352 تا 1358)

8-تاريخ عصر جديد (گروه نویسندگان، انقلابات جهان، 1362)

9-پيرمرد و دريا، همینگوی (رمان، 1365)

10-فلسفۀ هنر معاصر، هربرت رید (1362)

11- فلسفۀ تاريخ هنر، آرنولد هاوزر (1362)

12- مارتين ايدن، جک لندن (رمان، 1363)

13- بيان انديشه در موسيقى، سیدنی فینکلشتاین (1362)

14- هنر در گذر زمان، هلن گاردنر، کاوش پرداز  (1365، ترجمۀ جدید از ویراست 2013 متن انگلیسی در سال 1394 به چاپ رسید)

15- تاريخ هنر نوين، ی. هـ آرناسن (1367)

16- ادبيات آمريكا و دو انقلاب، (گروه نویسندگان، 1362)

17- تاريخ رئاليسم، بوریس ساچکوف (1363)

18- شبكۀ امنيتى، هاینریش بل (رمان، 1368)

19- انسان بر جهان پيروز می شود، م. ایلین، ا. سگال (تاريخ براى نوجوانان، 1352)

20- هنر جنوب شرقي آسيا، فیلیپ راوسون (فرهنگستان هنر، 1384)

21- مديريت پروژه، دیوید کله لند (مازیار، 1383)

22- مديريت زمان، راس جی (نشر مثلث، 1383)

23- مديريت خلاقيت، مایکل سیرت (1382)

24- تغذیه و ورزش جان گری (مازیار، 1384)

25- مقدمه‌اي بر روان‌شناسي نقاشي كودكان، گلین توماس (نشر دنیای نو، 1384)

 

26- توانایی های خود را بشناسید! ویکتور پکلیس (نشر دنیای نو، 1386)

27- تحولات ذوق هنری در غرب، ارنست گامبریج (فرهنگستان هنر، 1385)

28- تاريخچة تقريباً همه چيز، مازیار (1385)

29-معمای قطب نما، امیر د. آتسل (مازیار، 1388)

30- آریایی ها، گ.رد.ن چایلد (نگاه، 1386)

 

31- هنر تحقیق علمی، و. ا. ب. بوریج (مازیار، 1386)

32- اصفهان در مطالعات ایرانی، گروه ایرانشناسان (فرهنگستان هنر، دو جلد 1385)

33-  چهار کتاب در زمینۀ معرفی مفهوم ها و مباحث آموزشی مهندسی ارزش در ایران (برای شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس)

34- تاریخ معماری غرب، دیوید وتکین (کاوش پرداز، 1390، کتاب سال 1390)

35- فضا، زمان و معماری، زیگفرید گیدیون (کاوش پرداز، 1391)

36- سنت در معماری، دورا پ. کراوچ و جون گ. جانسون (فرهنگستان هنر،1390)

37- تاریخ هنر جهان، هورست وولدمار جنسن، انتونی جنسن (مازیار، 1390)

38-  مبانی طراحی، دیوید لائور، استیون پن تاک (لاهیتا، 1391)

39- در دست ترجمه: (یک کتاب در زمینۀ ادبیات جهان، همراه با نگرشی نو به نقد ادبی، جنبشهای ادبی و نویسندگان و آثار برگزیدۀ این جنبش (گروه نویسندگان، از آغاز تاریخ تا امروز، که عنوان آن در زمان انتشار تعیین می شود).”

 

 در بخش دوم این مجلس،علی دهباشی با با دعوت از محمدتقی فرامرزی، دکتر سرمد قباد و فرازنه قوجلو گفتگو را آغاز کرد:

علی دهباشی:بر رسم و سنت جلسات ما لطفاً در ابتدا از کودکی های خود و محیط خانواده ای که در آن پرورش یافتید برایمان بگویید و چگونه شد که به کار ترجمه پرداختید؟

محمدتقی فرامرزی:همانند همۀ  بچه هایی که در خانواده به دنیا می آیند مسائل ناخواسته ای پیش روی ماست که باید می پذیرفتم. تا سال های ابتدایی تحصیل، اتفاق خاصی در زندگی ام نیفتاد. پدر من کارگر بود اما اهل کتاب. به طوری که زبان عربی را به خوبی می دانست. در دوران دبیرستان کنجکاو بودم که از کار پدر و کتاب های عربی اش سر در بیاورم. معلم هایی در دارالفنون داشتیم که انگیزۀ آموختن را در ما ایجاد می کردند. به یاد دارم آقای شریفیان وقتی سر کلاس می آمد، ده ها کتاب با خود می آورد و با تواضع تمام ما را به سمت کتابخوانی هدایت می کرد. اول بار ایشان کتابخانۀ ملی را به من معرفی کردند. از کارهای دیگری که انجام دادم یادگیری زبان عربی از آقای خلیل کمره ای بود. ایشان روحانی بودند و تدریس بسیار خوبی در درس عربی داشتند. به خانه اشان می رفتم. کتب بسیاری از جمله «جامع المقدمات» را به من معرفی کردند. این کتاب را خواندم و بعد از آن تمرین صحبت به زبان عربی را آغاز کردیم. معلم خوبی هم در زبان انگلیسی داشتم. یادداشت های این معلم زبان را حتی تا دوران دانشگاه در کتابخانه ام نگه داشته بودم و همیشه بدان مراجعه می کردم. ایشان در درک زبان، پایه های محکمی برای من ساختند. در آن سال ها علاوه بر درس و تحصیل ناچار بودم که برای کسب درآمد کار کنم. نقاشی و خطاطی می کردم. چندین کار دیگر هم یاد گرفته بودم که اگر روزی روزگاری احتیاج مالی جهت خرج دانشگاه داشته باشم، دست خالی نمانم. تمام این مسائل را از دورۀ دبیرستان پیش بینی می کردم.

محمدتقی فرامرزی به  همراه دکتر سرمد قباد و فرزانه قوجلو
محمدتقی فرامرزی به همراه دکتر سرمد قباد و فرزانه قوجلو

در دورۀ دبیرستان به خیابان ناصر خسرو می رفتم و می ایستادم تا زمانیکه توریست های خارجی که قصد سفر به اصفهان و شیراز را داشتند نزدشان بروم و از آن ها بخواهم که به عنوان مترجم و راهنما همراهی اشان کنم. چندین بار  هم همراهشان رفتم و تنها هدفم این بود که بتوانم مکالمۀ خود را تقویت کنم. سال ها با ایشان مکاتبه داشتم و این امر سبب شد که بتوانم در نوشتن و نامه نگاری به انگلیسی هم تجربه کسب کنم. چون قبل از ورود به دانشگاه مطالعات بسیاری داشتم در نتیجه این دوران آسان گذشت. زبان را با عشق و علاقه خوانده بودم. اساتید خوبی در دانشگاه داشتیم که بیدار کننده و هدایت گر بودند. به این ترتیب وارد مسیر قلم شدم. از دورۀ دانشگاه کارهای ترجمه انجام می دادم. «پیرمرد و دریا»ی ارنست همینگوی را در دورۀ دانشجویی ترجمه کردم، اما منتشر نساختم. سؤال‌هایی داشتم که وقتی ترجمه ها را می خواندم، حس می کردم هنوز مشکل دارم. این سئوال ها را جمع کرده بودم و از اساتید امریکایی در دوران فوق لیسانس پرسیدم. سفر به امریکا باعث شد که در واشنگتن سر کلاس چندین استاد شرکت کنم و این مسائل را مطرح کردم و کلی مقالات در این مورد به دستم رسید. آن ها را با خود به ایران  آوردم و خواندم. سعی داشتم بسیاری از مسائل را بفهمم. همین رفتار را با کتاب «فلسفۀ هنر معاصر» هربرت رید انجام دادم. چون ترجمۀ آن کتاب را هم از سال 49 شروع کرده بودم. اما از پایان کار راضی نبودم! کل کتاب اصلی پر از یادداشت هایم هست. لغاتی که ایشان به کار برده بودند اولین بار در دیکشنری ِوبستر  می آمد. وبستری که در سال 1971 چاپ شد که در جمله ای نام این کتاب را برای مثال آورده و تعریف کرده است. آن را هم با خود به انگلستان بردم و با اساتید در مورد سئوالاتم صحبت کردم.

علی دهباشی:چه شد که در رشتۀ کتابداری ادامۀ تحصیل دادید؟

محمدتقی فرامرزی: اساتید انگلیسی زبانی که در جریان پرسش هایم با آن ها آشنا شده بودم، مرا تشویق کردند. در واقع انگیزۀ یادگیری انگلیسی باعث شد تمام تاریخ کتاب و کتابداری را به این زبان بخوانم. و حالا در جریان ترجمه اگر دقت داشته باشید تمام ترجمه های من به نوعی عمومی است و موضوعات متنوعی دارد. مثلاً مهندسی ارزش. این بحث در ایران بحث عمومی نیست اما چون من در شرکت مشانیر(مهندسان مشاور نیرو) کار می کردم و در ترجمۀ گزارش های فنی مربوط به پروژه های نیروگاهی به ویژه آبی هم فعالیت داشتم، مدیریت پروژه یکی از چیزهایی بود که در طی سال ها کار در جریان آن ها بودم. با مفاهیم این بخش آشنا شدم و عملاً تشکیل گروه مدیریت در هر پروژه را می دیدم. این کتاب را با تسلطی که به مفاهیم آن پیدا کرده بودم، ترجمه کردم. در واقع به دنبال یادگیری زبان و به رشتۀ کتابداری رفتم اما هیچگاه در این رشته فعالیتی نداشتم.

 

فرزانه قوجلو:در فهرست آثار شما عناوین متفاوت و متنوعی دیده می شود. اما بیشتر این ترجمه ها مربوط به بخش نقد ادبی و هنر است. انگیزۀ شما از ترجمه در این بخش چه بوده؟ آیا صرفا علاقه شخصی بوده است؟

محمدتقی فرامرزی:در روزگار ما نقد ادبی در مجلات رونق بسیاری داشت. آقای دکتر براهنی و تعدادی دیگر تقریباً هر هفته در مجلۀ فردوسی نقدی می نوشتند و به طور مداوم در مجلات دیگر  بررسی کتاب و جهان کتاب این نمونه ها چاپ می شد. خواندن نقدها برای ما عادی بود. حتی گاهی من به ترجمۀ نقدهای غربی می پرداختم. مثلاً در مورد فیلم هایی روز دنیا و نقدهایی که بر آن شده بود متون را ترجمه می کردم. گاهی در ویژه نامۀ روزنامۀ کیهان سابق پنج مقاله ارائه می کردم و  چون ستون ها همه با نام من پر می شد، می گفتند که باید با نام دیگری مطالبتان را چاپ کنید. گفتم که نامم را هر چه می خواهید بگذارید. درواقع این جو غالب زبانی بود. اما در مورد هنر حرفه ای برایتان گفتم که در آن سال ها در کنار ادامۀ تحصیل به کار نقاشی می پرداختم. هفته ای بیست سی تابلو می کشیدم و سر لاله زار می فروختم. تمام تابلو ها تا ظهر فروش می رفت! تمام ترکیبات رنگی را به صورت تجربی آموختم. و در کنار تمام این ها، شب ها به مطالعۀ کتاب و مجله در یک اتاق خلوت برای خودم، می پرداختم. بنابراین خیلی طبیعی است که من به تمام موضوعات تسلط داشته باشم. در دوران دانشگاه به طور مکرر در کتابخانه بودم. و هیچگاه خود را محدود به برنامۀ درسی نمی کردم. سر کلاس اساتید مختلف می رفتم. در دورۀ ما همه نوع موضوع مطرح بود و من هنر را -بخصوص هنرهای تجسمی- به دلیل علاقۀ شخصی به آرنولد هاوزر  و شهرتش در دنیا انتخاب کردم و احساسم این بود که باید هر چه زودتر این آثار را ترجمه کنم تا به عنوان منبعی در اختیار علاقه مندان قرار گیرد. این کار را کردم. بعد از آن هم دیگر انتخاب بود. تصمیم گرفتم در بخش رمان فعالیت کنم و بالاخره «پیرمرد و دریا» را منتشر کنم. رمان «شبکۀ امنیتی» هایرنیش بل که داستانی پانصد صفحه ای دارد و در واقع نشان دهندۀ شیوۀ رمان نو است و حوادث دو روز را در غالب یک داستان شیوا بیان می کند و به مسائل اجتماعی و سیاسی روز جامعۀ آلمان می پردازد را هم ترجمه کردم.

دکتر سرمد قباد در گفتگو با محمدتقی فرامرزی
دکتر سرمد قباد در گفتگو با محمدتقی فرامرزی

فرزانه قوجلو:با توجه به شرایط این روزها که سیل فراوانی از ترجمه به سوی جامعه گسیل گشته است چه مقایسه ای می توان میان نسل مترجمین گذشته و همکاران شما که کتاب ها را انتخاب می کردند و در این زمینه تحقیق داشتند با نسل امروز می توان داشت؟ آیا توازنی میان این دو نسل وجود دارد؟

محمدتقی فرامرزی:در دورۀ ما تعداد  مترجمین، محققین و نویسندگان انگشت شمار بود و به هیچ وجه قابل مقایسه با امروز نبود. آن زمان وقتی من کتابی را ترجمه می کردم می دیدم که چندین نفر این کتاب را خوانده اند و در موردش صحبت می کنند. امروز ارتباطات به حدی گسترده شده است که شما شاهد آثار شتابزده ای هستید. اما ما با حوصله این کار را می کردیم. شرایط کنونی گاهی مایۀ تأسف است و البته گاهی هم جنبه های مثبتی نیز دارد و آن رقابتی هست که میان مترجمان ایجاد شده است؛ البته در میان اهلش. یعنی مترجمی که کار خود را با دیگران مقایسه کند و درسی بگیرد و بنشیند و ایرادهای خود و نکات ضعفش را بیابد. اگر این کار انجام شود پیشرفتی حاصل خواهد شد. گرچه چنین اتفاقاتی را در راوپا و امریکا نمی بینید. مثلاً «جنگ و صلح» تولستوی، هر پنج سال یا حتی ده سال یکبار  توسط اشخاص بسیار کارآمد در زبان و فرهنگ و ادبیات روس به زبان انگلیسی و فرانسوی و آلمانی ترجمه و هم خبرساز می شود. اما ما در ایران این روش را نداریم و نقطه ضعف امان هم همینجاست: کسانی که آثار را شتاب زده ترجمه می کنند و آن پایه و مایۀ جهانی را ندارند و نتیجتاً مجالی برای تجربه اندوزی هم نخواهند داشت. حال چه کنیم؟ هیچ راهی جز این نداریم که بنشینیم و بگذاریم این مرحله بگذرد و کم‌کم خود اهل قلم بیاموزند. باید ناگزیر از این مرحله رد شویم

فرزانه قوجلو:آیا با بازترجمه و بخصوص بازترجمۀ آثار کلاسیک موافق هستید؟

محمدتقی فرامرزی:اگر مترجم در ادبیات آن کشور و آن زبان صاحب نظر باشد و خودش را آماده بداند عالی است و من با این بخش موافقم اما نه اینکه ده نفر با فاصلۀ یکی دو ماه این کتاب را شتابزده منتشر و خواننده را سردرگم کنند. اگر مترجمان و اهل قلم فرصتی به مردم بدهند و با فاصلۀ زمانی بیشتری این آثار را منتشر کنند، دلیل موجهی دارد، چرا که می گوید من به این دلیل این اثر را دوباره ترجمه می کنم که احساس کردم در ترجمۀ قبلی کاستی هایی وجود دارد و این را با ادعای بیشتری به بازار کتاب عرضه می کنم. در پایان باید بگویم که بازترجمه خوب است اما نه به این شکلی که شما می بنید و در ایران وجود دارد.

محمد تقی فرامزی از بازترجمه آثار کلاسیک سخن گفت
محممد تقی فرامزی از بازترجمه آثار کلاسیک سخن گفت

سرمد قباد:تا چه حد وجود و انتشار نشریاتی که در زمینۀ تخصصی ترجمه هستند را -از جمله نشریۀ مترجم و یا لقمان که مرحوم نجفی منتشر می کردند- مؤثر و لازم می دانید؟

محمد تقی فرامرزی:ما در این  زمینه هم در ابتدای راه هستیم. آن مجلات با پایداری و زحمات مبتکرانش مانده است وگرنه ممکن بود انتشار همین اندک شمار نشریات نیز متوقف شوند. اما اگر نگاهمان را به خارج از ایران معطوف کنیم، می بینیم که در امریکا و دانشگاه تگزاس در دالاس یک دانشکدۀ مطالعات ترجمه وجود دارد. می بینید که چندین مجله موجود است و چقدر وارد جزئیات شده اند و تمام زوایای ترجمه، مسائل اجتماعی، روانی، تحولات فرهنگی و آفرینش هایی که در ترجمه وجود دارد،  ضرورت های بازآموزی مترجمان و آشنایی یک مترجم با منابع را مطرح می سازد. متأسفانه ما دوره ای منابع نداشتیم و مترجمان تنها با کمک فرهنگنامۀ حییم کار می کردند.  اما امروز دنیایی از منابع در اختیار ماست اما درست استفاده کردن از این منابع هم خود مورد دیگری است. باید مجله ای همانند «مترجم» مسئولیت آموزش سنگینی  را عهده دار شود. البته این ها در دنیا برای ترجمه کارهای ابتدایی و خامی هستند. چرا که نباید وقت صرف اینگونه مقایسات یک صفحه ای شود. مسئلۀ ترجمه پیچیده تر از این هاست. من موافق این موضوع هستم اما متأسفانه تقویت مجلۀ مترجم نمی شود. باید این نشریات را دانشکده های زبان و ادبیات خارجی ما داشته باشند. و همۀ استان هایی که دانشگاه دارند باید چنین کاری را انجام دهند؛ چرا که پدیدۀ عجیبی در دنیا رخ داده است و این یگانگی که بشر از نظر فرهنگی، علمی،  فکر سیاسی و فلسفی پیدا می کند، نقش ترجمه اهمیت بسیاری می یابد و باید از طریق مجلات حمایت شود.

علی دهباشی: فرهنگ مرحوم سلیمان حییم در میان فرهنگنامه های موجود، سال های سال منبع مهمی برای مترجمین بوده است تا جایی که آقای دکتر شفیعی کدکنی تعبیر «شریک المترجمین» هشتاد سال اخیر را به آقای حییم داده اند. ایشان روزگاری برای هر لغت فیش تهیه می کرده است و برای ترجمۀ معادل برخی لغت ها همانند «گل سر شور» داستان ها هست. شما هم در کارهایتان از این لغت نامه استفاده می کنید؟

محمد تقی فرامرزی:بله همینطور است. همه با این فرهنگنامه شروع کردند. منتهی از جلدهای کوچک به یک جلدی و دو جلدی بزرگ و بعد دو جلدی فارسی به انگلیسی رسیدم که از همان ابتدا تمامی این جلدها را داشتم. البته در کنار این، خود نیز به دلیل اینکه در شرکت «کامپساکس» با مهندسان خارجی راه آهن و ساخت فرودگاه کار می کردم. در این رشته ها و یادگیری لغات تخصصی آن تسلط یافتم. اصطلاحات را یادداشت می کردم و هر لغت را چندین بار می نوشتم و پنجاه بار تکرار می کردم تا حفظ شوم. به طوری که ترجمۀ من از فارسی به انگلیسی بخصوص مسائل فنی و نیروگاهی: از جمله نیروگاه آبی و حرارتی، ترکیبی و معماری است. این پروژه ها به حدی پیچیده است که برخی اصطلاحات تخصصی این رشته ها بخش کوچکی از ترجمۀ من محسوب می شوند. به طور مثال ما سد را به عنوان دیواره ای می بینیم اما زیر این سد دنیایی از سازه ها و اصطلاحات فنی موجود است. تمام این ها را به انگلیسی  با همراهی کارشناسان خارجی در محل پروژه یاد گرفتم. رفتم و دیدم و اصطلاحاتش را یادداشت کردم. اما در کل ما نیز با فرهنگ حییم شروع کردیم. و از همان ابتدا به توصیۀ دکتر آریان پور که همیشه می گفتند:” فرهنگ انگلیسی را کنار نگذار و اول معنی را بخوان بعد که برای انتخاب معادل آن به سراغ کلمات برو. اگر نبود باید موضوعی مشابه این مطلب را در منابع فارسی بخوانی و کم کم معادل لغت را خواهی یافت.” مثلاً در مورد ترجمۀ زیبایی شناسی و هنر بخش های مشکلی وجود داشت. و معادلی برای برخی کلمات نبود و مجبور می شدم کلی مطالعه کنم. هنوز هم این ها در آرشیو خود دارم. امروز کثرت فرهنگ ها هم خوب است و هم بد. ولی ملاک برای انتخاب فرهنگ خیلی مهم تر است. سه سال تمام فرهنگنامۀ دکتر باطنی بر روی میز کارم بود و با فرهنگ ایشان کار کردم. مدتی بعد این کتاب را کنار گذاشتم و هفت سالی است با فرهنگنامۀ دکتر حق شناس کار می کنم. البته من با ایشان ارتباط داشتم و در جریان تألیف این لغت نامه بودم. گهگاهی هم با یکدیگر در مورد برخی لغات صحبت می کردیم. خب کار دکتر حق شناس بسیار ستودنی است. گرچه همانند بسیاری از فرهنگنامه ها کمبودهایی دارد ولی بودنش غنیمتی است. امیدوارم ناشرانی که اینقدر کارهای دوباره می کنند،  برای مؤلف و محقق پشتوانه شوند و سرمایه بگذارند و فرهنگنامه های جدید تر و کامل تری را تألیف کنند. و یا آثار موجود را را به شیوۀ فرهنگ نویسی غربی ها تکمیل نمایند و نام و سنت دکتر حق شناس را زنده نگه دارند. فرهنگنامه های ما با ارزش هستند. پایه هایی که معین و دهخدا گذاشتند برای ما قابل استفاده و ادامه دار است.

علی دهباشی از نفش فرهنگ حییم در ترجمه یاد کرد
علی دهباشی از نفش فرهنگ حییم در ترجمه یاد کرد

سرمد قباد:آیا با کاربرد لغات جدیدی که فرهنگستان تعیین کرده است، در کتب درسی بخصوص دروس تخصصی همچون زیست شناسی و دروس پایه موافق هستید؟تا چه حد در آثار خودتان از این لغات استفاده می کنید؟

محمد تقی فرامرزی:خیلی صریح می توان گفت بله یا خیر! اما اجازه بدهید که مثالی بگویم. به هر حال در فرهنگستان از ابتدا انسان های فرهیختۀ این کشور فعالیت داشته اند و شاید عده ای هم در جمع آن ها ببینیم که صلاحیت این کار را نداشته باشند. اما آنچه که غالب است انسان های شایسته و علاقه مند هستند. در مورد «کتاب هنر در گذر زمان» دانشجویی به سراغ من آمد و گفت که تا چه حد لغات فرهنگستان را در ترجمۀ این اثر به کار بردید؟ و از آنجا که من هیچ وقت سعی نکردم لغات فرهنگستان را یاد بگیرم و به کار ببرم، گفتم که ممکن است در برخی متون همانند متون تاریخی حضور برخی لغات چون معادلات بیرق و پرچم و درفش ضرورت پیدا کند و به کار گرفته شود اما در برخی دیگر خیر! این دانشجو کتاب تاریخ در گذر زمان را از ابتدا تا انتها بررسی کرد و بعد به من گفت که پنجاه و پنج درصد از معادل های فرهنگستان را به کار برده اید. من اصلا آگاهانه این کار را انجام نداده بودم! به هر حال در حد وسط هستم. برخی از واژه های فرهنگستان خوب است و اگر شخص ریشۀ کلمات را بشناسد متوجه می شود که دقتی در آن است اما برخی هم مثل اینکه خود را مجبور دیده اند تا این معادل ها را بسازند. به گمانم باید کمی بیشتر صبر کنند و به نظر من جامعه داور نهایی است. اگر دانش آموزان این واژه ها را در کتاب درسی به زور یاد بگیرند در جامعه کاربردی نخواهد داشت و این مقابله ادامه می یابد. برای جلوگیری از اتلاف وقت جوان ها که شاهد این صحنه خواهند بود، بهتر است این لغات دیرتر وارد کتاب های درسی شود. بگذارند چند سالی بگذرد و در طول این مدت این واژه ها در مجلات و مقالات مورد بحث قرار گیرند و بعدها در مورد ثبت آن در کتاب آموزشی تصمیم گیری شود. بلافاصله مطرح ساختن آن در کتاب درسی به نظر من کار درستی نیست.

فرزانه قوجلو:برای ترجمۀ یک کتاب حجیم تخصصی همانند هنر در گذر زمان آیا ابتدا کل کتاب را می خوانید و بعد شروع به ترجمه می کنید یا اینکه فصل به فصل این کار را هم زمان با خوانش آن انجام می دهید؟

محمد تقی فرامرزی:در مورد کتاب های تخصصی هنر باید بگویم که نیازی به خواندنشان ندارم. اطلاعات تاریخی و تمام بحث هایی که می شود را در طول این سال ها خوانده ام و در موردشان آموخته ام. هر صحنه ای که در این کتاب هست بارها و بارها در زمان دور مطالعه کرده ام. شاید تنها در تلفظ اسامی اساطیر ناچار به مطالعه شدم. نقد ادبی و تاریخ ایران و جهان و … را از همان جوانی مطالعه کردم. اما این روزها کتابی با عنوان جنبش های ادبی در دست ترجمه دارم که خب کتاب بزرگی است و من هر فصل را ابتدا می خوانم و بعد فصل به فصل منابعی را گردآوری می کنم. میز کار من در هنگام ترجمۀ یک کتاب پر از کتب مرتبط با موضوع ترجمه است. معتبرترین منابع داخلی و خارجی را شناسایی می کنم و در طول ترجمه تمام این ها را بر روی میز کارم می گذارم. خوشبختانه اینترنت در مورد منابع خارجی اطلاعات مفیدی دارد گرچه با بخش فارسی چندان موافق نیستم. اگر کسی بخواهد لغات فارسی و معادل فارسی را در اینترنت جستجو کند به بیراهه رفته است. اگر اینترنت نبود نمی توانستم این کتاب را به درستی ترجمه کنم. به عنوان مثال اگر حرف «a» که وسط کلمه آمده است را جستجو نکنم نمی دانم که باید در ترجمه از «ع» یا «ء» و «الف» استفاده کنم. امروز به کمک اینترنت وارد تمام زوایای آن کلمه در مکان و زندگی مردم می شوم و اطلاعاتش را بیرون می آورم. بنابراین من برخی کتب را فصل به فصل می خوانم و باقی که مربوط به هنرهای تجسمی است نمی خوانم و در لحظۀ خواندن هم زمان ترجمه می کنم.

فرزانه قوجلو به محمد قاضی و ترجمه بی نظیر دن کیشوت سروانتس به زبان فارسی اشاره کرد
فرزانه قوجلو به محمد قاضی و ترجمه بی نظیر دن کیشوت سروانتس به زبان فارسی اشاره کرد

فرزانه قوجلو:در واقع بر اساس پشتوانه ای که دارید می توانید از همان آغاز هم زمان در کنار خواندن ترجمه هم بکنید.

محمدتقی فرامرزی:تنها چیزی که می توانم بگویم این است که من وقتی کتابی را ترجمه می کنم حتی اگر مدت ها طول بکشد تمام انرژی من تنها وقف همین یک کار خواهد بود. شاید باورتان نشود اما من دو سال تمام تنها کتاب «هنر در گذر زمان» را ترجمه می کردم. از ساعت شش صبح کارم شروع می شد و تا هفت بعدازظهر ادامه داشت. در این بین ساعاتی صرف کارهای ترجمۀ رسمی می شد که درآمد زندگی من از آن راه بود. از راه کتاب هیچ در آمدی نداشتم. اصلا کسی که بخواهد در بخش نویسندگی و ترجمه فعالیت داشته باشد باید ابتدا طراح خوبی برای زندگی خود باشد. این آثار یک سرمایۀ فرهنگی برای جامعه و آیندگان هستند. یکبار پدر و پسری نزد من آمدند و گفتند که شما وقتی کتاب هنر در گذر زمان را ترجمه کردید و اولین بار که این کتاب به دانشگاه آمد، در دانشکدۀ هنرهای زیبا  برنامۀ درسی متحول شد؟ ترجمۀ قدیم دیگر جنبۀ تاریخی دارد اما در این کتاب من مترجم دیگری هستم و روز به روز پیشرفت کرده و تغییر کردم و به اینجا رسیدم.

فرزانه قوجلو:به این فکر می کنم که مترجمان امروز به راحتی به تمام مسائل از طریق اینترنت دسترسی دارند. وقتی به گذشته نگاه می کنم مترجمی مانند محمد قاضی را به خاطر می آورم که برای ترجمۀ دن کیشوت چه سختی هایی را متحمل شد و رنج هایی کشید یا  مترجمان  آثار بالزاک تنها  با یک دیکشنری  و بدون این سرمایۀ عظیمی که در اختیار مترجمین امروز است آثاری از خود به جا گذاشتند که شاهکارهای ترجمه در زبان فارسی محسوب می شوند.

محمد تقی فرامرزی:کتاب ایشان، دن کیشوت سروانتس، بی نظیر است! نمی دانم باید در مورد این کتاب چه بگویم! وقتی این ترجمه را با متن انگلیسی مطابقت دادم، دیدم این شخص با چه شور و حال و علاقه ای این کار را انجام داده است و حیرت زده شدم. یا در مورد آقای حییم، مترجمان سفارت انگلستان می گفتند که بارها به سفارت آمده و اشیاء و لوازم و انواع گیاهان را با خود آورده و گفته است که این ها را به انگلستان بفرستید چرا که من پول ندارم این ها را با خود ببرم. می خواهم به آنجا بروم تا نام دقیق آن ها را بدانم. ما با یک چنین کسانی سر و کار داشتیم. حال چقدر پاداش گرفته است خدا می داند! اما امروز! نرم افزار ترجمه در اینترنت وجود دارد . به یاد دارم سال های گذشته منتقدان بر کتاب رمان تازه ترجمه شده ای انتقادی داشتند. وقتی این رمان ر ا خواندم با متن اصلی مقایسه کردم و متوجه شدم که مترجم بی انصاف این اثر را جمله به جمله به اینترنت داده و نرم افزار جملات را ترجمه کرده است. به عنوان نمونه واژۀ «Step-Up» که به معنای شتاب زدگی است ترجمه کرده بودند :پله به پله. منتقدان متوجه این ترجمه نمی شدند. گفتم اگر دقت کنید متوجه می شوید که کامپیوتر این واژه را ترجمه کرده است و این کار مترجم زنده نیست. حتی مترجم بعد از ترجمۀ نرم افزاری مقایسه هم نکرده است! اما برخی آثار خیلی زننده است و تنها برای پول، ماهی یکبار کتاب ترجمه می کنند! این برای دنیای نشر ما، فاجعه است! چرا باید اینگونه باشد؟ چگونه قاضی، قاضی می شود؟ من کتاب «تاریخچۀ تقریباً همه چیز» را همانند او با عشق بسیار ترجمه کردم. وقتی موضوع را دیدم با خود گفتم که عجب دنیایی است! این ذره ای که روی کرۀ خاکی راه می رود و این کرۀ خاکی هم ذره ای است از صد و چهل میلیارد جرم دیگر! تصمیم گرفتم آن را ترجمه کنم. بعد از انتشار آن برای من صدها نامه آمد و خوانندگان استقبال کردند. نتیجۀ صبر و دقت و مطالعه در ترجمه، بعد از انتشار مشخص می شود. 

علی دهباشی:به جز آقای قاضی آثار کدام یک از مترجمان را بیشتر دوست دارید؟

محمد تقی فرامرزی:آقای دریابندری. ایشان ابتدا زبان را یاد گرفته و بعد از آن به سوی ترجمه رفته اند. مترجم دیگر دکتر عنایت بودند. با ایشان هم کار کردم و با وجود اینکه شصت سال بیشتر عمر نکردند اما کارهایشان فوق العاده بود. در ترجمۀ آثار هنری وقتی به نقل قول هایی از هگل می رسیدم به ترجمه های آقای عنایت رجوع می کردم. از آنجا که اصولاً جملات نقل قول در کتاب ها تکرار می شود آن ها را در منابع معتبر می خواندم. و می دیدم که دکتر عنایت چقدر خوب معنای آن ها را فهمیده است. وقتی سر کلاسشان رفتم، متوجه شدم که ایشان فرانسه و آلمانی را خوب می دانند. تنها انگلیسی کافی نیست. شخص دیگر دکتر امیرحسین آریان پور بودند که من از نزدیک با ایشان ارتباط داشتم. البته دکتر آریان پور واقعاً پشتوانۀ علمی اشان به ترجمه می چربید. یعنی هر کتابی را به او می دادید می توانست بهتر از آن را بنویسد. به همین علت خود راضی نبود که ترجمه کند اما بیشتر می خواند و بیان می کرد و می نوشت.

سرمد قباد:طیف گسترده ای از کتب علمی، فنی و مهندسی، ادبی و معماری را ترجمه کرده اید. هدفتان چه بود و چه انگیزه ای سبب شد به سراغ این موضوع ها بروید؟

محمد تقی فرامرزی:در واقع این کتاب ها را به زبان انگلیسی می دیدم و افسوس می خوردم که چرا به زبان فارسی در دسترس ایرانیان نیست. این اصل ماجرا بود. چون از ابتدا انگیزۀ مادی نداشتم . شاید در مورد تنوع ترجمه های من، احساس نیاز جامعه اولین عامل بوده است. به عنوان نمونه کتاب مدیریت پروژه  معتبرترین کتابی است که مؤسسۀ بین المللی مدیریت پروژه این را نوشته است. بنابراین تمام اصول و اجزای پروژه در آن هست و خوشبختانه به عصر جدید هم می رسد و ارتباطات و ویدیو کنفرانس ها و … همه در آن پیش بینی شده است. یا در کنار تمام این ها در سیر تحقیقات یا توصیه ها و پیشنهادهایی از  طرف کارشناسان آن رشته بوده است.

فرزانه قوجلو:واحد ترجمه برای شما چیست؟ البته با توجه به آثارتان خوب می دانم که کلمه نیست. جمله را پایه قرار می دهید یا پاراگراف را؟

محمد تقی فرامرزی: من جمله را مد نظر دارم. مثالی برایتان می گویم: در ارتش یک گروهان داریم. گروهان نُه گروه است و هر کدام از این صف های نُه نفره، وظایفی دارند. اما وقتی وارد صحنۀ عملیات نظامی می شوند مکمل همدیگر هستند. شاید برای نتیجۀ کار ناچار باشند که جابه‌جا شوند. این گروه با همکاری یکدیگر در اجرای عملیات نظامی به هدف مطلوب می رسند. جمله ها اجزای آن پاراگراف هستند و پاراگراف هم گروهانی است که برای انجام عملیات پیش می رود. این را برای دوستان زبان شناس هم تعریف کردم. البته کلمات هم برای خود هویتی دارند و من معتقدم که نقش دستوری کلمات و اصطلاحات را نباید عوض کرد. اگر هر مترجمی در این راه تمرین کند خود را فولاد آب دیده کرده است! هیچ توجیهی برای خود نتراشید و در یک جمله کلمه ای که اسم است را تبدیل به فعل یا صفت نکنید. اگر می خواهید قدرت کلی آن پاراگراف حفظ شود باید این کار را انجام دهید. در غیر این صورت مثل این می ماند که شما یک سرباز پیاده را بردارید و به او سلاح دیگری که در تخصصش نیست بدهید! نباید هویت کلمات را تغییر دهید. چون در نهایت، تأثیر کلی جمله مشکل خواهد داشت و شاهد ترجمۀ ضعیفی خواهیم بود. به نظر من نقش کلمات را نباید عوض کرد و جایگاه دستوری باید حفظ شود. اما انتخاب معنی با مترجم است. در همان محدودۀ جمله می تواند کار خود را انجام دهد و لزومی ندارد که از تعداد جمله ها کم کند یا به تعداد کلمات بیفزاید.

فرزانه قوجلو: از نظر شما نقش ویراستار در این بین چگونه خواهد بود؟

محمد تقی فرامرزی:ویراستاری این نیست که کتاب را به دست شخصی بدهیم که بخواند و جمله را جابه‌جا کند … ویراستاری کاری محتوایی است. اصولاً ویراستاری که نمایشنامه را ویرایش می کند خود باید نمایش نامه نویس و بازیگر و ادیب باشد. از آقای «….» رمانی در امریکا منتشر شده بود و بر روی جلد صفحه در بالای تیتر درشت تر از نام خود نویسنده نوشته  شده بود که من شصت درصد خلاقیتم را مدیون ویراستارم هستم. شما فکر می کنید در ایران نویسنده ای حاضر می شود این کار را انجام دهد؟ به این‌گونه ویرایش که در ایران انجام می شود، اعتقادی ندارم. گاهی ناشران از من می خواهند که اجازه دهم کارهایم ویرایش شود. یک‌بار گفتم که بسیار خب! من حرفی ندارم. اما آن ویراستار باید یک چیز را بر من ثابت کند و آن این است که سواد فارسی و انگلیسی اش از من بیشتر باشد. من ادعایی ندارم اما به من نشان دهد که می داند. اگر به من ثابت شد و اطمینان پیدا کردم قبول می کنم. شرط دیگرم این است که تمام آن چیزی که ویرایش می کند با رنگ قرمز بنویسد تا من ببینم و بعد در موردش  با او صحبت کنم. تاریخ معماری غرب را به ویراستار دادیم. ایشان این کتاب را خوانده و گفته بود که مشکل دارد و نامعتبر است. وقتی مشکلات را که با رنگ قرمز مشخص کرده بود دیدم، متوجه شدم که منظورش دو کلمۀ رم و روم هست! او نمی دانست که این دو با هم متفاوت هستند. به ناشر گفتم که این دو کلمه با هم تفاوت دارد. حال باقی چیست؟ اما مشکل دیگری نتوانسته بود پیدا کند. وقتی می پذیری و میدان می دهی اینگونه می شود! و نتیجه این شد که گفتم من با مسئولیت خود پاسخگوی هر نقطه ای که ترجمه می کنم، هستم. شما خیالت راحت باشد اما برای اطمینانتان دوباره این کتاب را می خوانم. من هر کتاب را بعد از ترجمه سه بار می خوانم و بعد با متن اصلی مطابقت می دهم. ویرایش محتوایی را قبول دارم که متأسفانه در ایران به این طریق نیست و اما در روسیه و امریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی دیگر،  این کار به درستی انجام می شود.

محمدتقی فرامرزی از ترجمه هنر در گذر زمان سخن گفت
محمدتقی فرامرزی از ترجمه هنر در گذر زمان سخن گفت

در بخشی دیگر از این نشست، محمدتقی فرامرزی به سئوالت حاضرین پاسخ گفت:

– با توجه به طیف گسترده ای که از ترجمه در بخش های مختلف دارید، گرایش های غالب خوانندگان را نسبت به چه موضوعاتی می بینید؟

محمد تقی فرامرزی: افتی در جمع خوانندگان کتاب مشاهده می شود. از طرفی در برخی بخش ها نیز شاهد رونقی هستیم. در جاهایی هم سیر عادی خود را طی می کند. اما بخشی که افت پیدا کرده است بیشتر در مورد کتاب هایی است که منتشر شدن و نشدنشان فرقی به حال هیچکس ندارد. ناشرانش هم رفته اند و کتاب ها هم دیگر در بازار نیست. یک بخش هایی هم همانند کتاب هنر در گذر زمان، قیمت بالایی دارد و با وجود اینکه من با ناشر صحبت کردم که به اهل فرهنگ و کتاب و دانشجویان تخفیف بدهد و این کار را هم انجام داد، اما این کتب هم فروش خوبی ندارند. اینجا دیگر موضوع محتوا و اهمیت کتاب نیست بلکه اوضاع اقتصادی حاکم بر جامعه به گونه ای است که یک دانشجو این کتاب را خریداری می کند و باقی دانشجویان هر فصل را کپی می گیرند و چنین تدابیری هم برای صرفه جویی اندیشیده اند! این حاصل اجبار اقتصادی است که مایۀ تأسف است. در مورد کسانی که این کتاب ها را خوانده اند مثلاً یک طراح ممکن است تمام ویرایش های یک کتاب را داشته باشد. اما در مورد این کتاب چنین چیزی امکان پذیر نیست. چون با انتشار ویرایش جدید حتی هر سه سال یک بار هم  موافقت نمی شود. بارها به ناشران می گفتم و قبول نمی کردند تا بالاخره چاپ شد. گرایش های غالب در کشور ما این روزها رمان که جایگاه اول را دارد و بعد که به مطالعه کنندگان واقعی می رسیم، کتاب های نظری همانند نقد و تاریخ و فلسفه و بعد از آن تک نگاشته ها در موضوعات مختلف: سفرنامه و خاطرات و … که این ها فروش متوسطی دارند. کتاب های سطح بالاتر و نظری و تخصصی مثل همۀ کشورهای دنیا فروش کمتری دارند. کتب فلسفی و تاریخی که به یک شخصیت تاریخی می پردازند بیست سال طول می کشد که یک اثر جدید دربارۀ همان شخصیت باز نوشته شود. همانند مصدق که در ایران هم نوشته اند اما چند سالی طول می کشد که کتاب مشابهی منتشر شود.

-برای معادلسازی در ترجمه آیا باید بیشتر عقاید مؤلف منتقل شود یا مفاهیم از نظر شما که مترجم هستید یا منافع جامعه در نظر گرفته شود؟

محمد تقی فرامرزی: مسئولیت من این است که آنچه مؤلف نوشته است مو به مو به خواننده منتقل کنم. سعی دارم اثری که ترجمه می کنم کوچکترین ضرری در سیر افکار درست جامعه نداشته باشد. نقش آموزنده و آگاهی بخش را فراموش نمی کنم و همۀ این ها را باید یک مترجم در نظر داشته باشد. در مورد ترجمۀ کتاب «تاریخچۀ تقریبا همه چیز» با مسائلی آشنا شدم که ما علم داریم و شبه علم. مثلاً کسی برای شما کتابی دربارۀ نظریۀ انیشتین بنویسد ولی در این نظریه یک برداشت غلط علمی است که به نفع عده ای تمام می شود. یکی از این کتاب ها را پیدا کردم. انیشتین نظریه ای دارد که نظریۀ همه چیز است. نظریۀ عام. که این را نه خود توانست تشریح کند و نه دیگران! اما عده ای به نفع تفکرات خود این کتاب را نوشته اند. تشخیص این کتاب ها از کتب علمی بسیار دشوار است. به یاد دارم کتابی با این موضوع به دستم رسید. آن را به چند متخصص و استاد دانشگاه دادم. یکی گفت که این کتاب ضد علم است. حتی این کتاب را داده بودم خانمی ترجمه کند. ولی به ایشان گفتم که دست نگاه دارید و نظریۀ استاد را به او نشان دادم. گرچه زحمت ترجمۀ بخش هایی را کشیده بود و کمی ناراحت شد ولی تا جایی که تشخیص بدهم این کار را می کنم. و در پس ذهنم بخشی است که همیشه هشدار می دهد.

– آیا در ترجمه ها که واحد شما جمله است، دو جمله را با هم ادغام می کنید و یا اینکه به طور مجزا ترجمه می شود؟

محمد تقی فرامرزی: نمی شود پانکچواشن فارسی را رعایت کرد. ما حروفی داریم که مردم در زمان خود یک کسره به دنبالش می آوردند. حروف چسبیده و مجزا و … هم نقش دارند. باید حواسمان باشد که سجاوندی خود را داشته باشیم و به دنبال قالب انگلیسی نرویم. یکی از اصول درست نویسی انگلیسی که خود آن ها هم می گویند این است که جمله را با «and » شروع نکنیم. اما خلاف این مورد در متونشان دیده می شود. من هر جا جمله ای که با and شروع شده است با جملۀ قبلی ادغام کرده ام. جز این هیچ زمانی چنین کاری را انجام نمی دهم. این برای من احساس توانایی ایجاد می کند و چهارچوب های ترجمه ام را محکم می سازد. خرسندم از اینکه پیچیدگی ها و ظرافت جمله ها را حفظ می کنم. شما وقتی جملات را ادغام می کنید از بسیاری چیزها می گذرید و خود را از این پیچ و خم ها رها می سازید. فکر می کنید نویسنده همین یک جمله را می گوید که شما می گویید اما اینطور نیست! باید تمام پیچیدگی ها رعایت شود و آن سختی معنا را به خواننده منتقل کند. اگر یک معنی نامأنوس دارد آن اصطلاح باید نامأنوس ترجمه گردد و این دیگر وظیفۀ خواننده است که برود و معنای آن را پیدا کند. اگر این کار را نکنیم سطحی پروری کرده ایم.

در واپسین لحظات این نشست استاد فرامرزی با ذکر خاطره ای به سخنان خود پایان داد:

“من حاصل خودم نیستم. اگر هم چیزی داشته باشم از گذشتگان است. به یاد دارم هنگام بازگشت به ایران، نزد دریابندری رفتم. برای ایشان کتابی با عنوان متفکران روس بردم. گفتم برایم زود است تا این کتاب را ترجمه کنم. آقای دریابندری از من پرسیدند که شما فیلم هم ترجمه می کنید؟ پاسخ دادم که بله. فکر کردم خود فیلم را به من می دهند اما نوار صوتی دادند تا ترجمه کنم! گفتم که ضبط صوتم من خیلی خوب نیست و دو ضبط صوت خراب کرده ام تا بتوانم این کار ترجمه را انجام دهم. دستگاهی به من دادند و از آن پس به راحتی می توانستم نوار را متوقف کنم. فیلمی بود به نام «دنیا در جنگ» که در تلویزیون هم پخش شد. این اتفاق در دورۀ جوانی من بود و باعث شد که در دنیای ترجمه چیزهای بسیاری را یاد بگیرم. گرچه در بخش شنیداری بسیار قوی بودم. چرا که در سازمان بین الملل ترجمۀ هم زمان انجام می دادم اما با این کار آنقدر یاد گرفتم که همیشه از خودم می پرسم که کجا می توانستم این همه چیز را یکجا یاد بگیرم؟ واقعاً برخی از افراد حضورشان خاص است. همه را قدردان هستم . اشخاصی چون سلیم نیساری و قاضی. ما حاصل دیگرانیم.”

اهدای کتاب از سوی انتشارات بنیاد موقوفات افشار
اهدای کتاب از سوی انتشارات بنیاد موقوفات افشار

علی دهباشی در پایان در ادامۀ سخنان محمدتقی فرامرزی بیان داشت:

“مهم ترین نکته تلاش و استمرار شما است. امیدواریم نسل های آینده بخصوص نسل حالا که به سهل انگاری و عدم پیگیری عادت کرده اند، از آنچه که شما فرمودید درس های بزرگتری بیاموزند و بدانند که محمدتقی فرامرزی شدن به این راحتی ها نیست که مایۀ گذشت و رنج و سکوت و کار و کار و کار است.”

در خاتمه آخرین اثر منتشر شدۀ انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار به میهمان این نشست کتابفروشی آینده اهدا شد.

بخشی از این جلسه به مراسم امضای کتاب با حضور محمدتقی فرامرزی و دوستداران آثار  او اختصاص داشت.

 

 

 عکس یادگاری با استاد محمدتقی فرامرزی در کانون زبان فارسی
عکس یادگاری با استاد محمدتقی فرامرزی در کانون زبان فارسی
  • عکس ها از: مجتبی سالک