شبی با اومبرتو اکو

با خبر شدیم که اومبرتو اکو جشم از حهان فروست. مجله بخارا در 25 تیر ماه 1385 شب اومبرتو اکو را برگزار کرد . بار دیگر گزارشی از این شب را با هم مرور می کنیم:

خانه هنرمندان – 25 تير ماه 1385

 

به مناسبت انتشار ويژه‏ نامه بخارا درباره اومبرتو اكو نويسنده معاصر ايتاليايى مراسمى با حضور گروه قابل توجهى از نويسندگان، مترجمان، سردبيران نشريات فرهنگى و هنرى و دانشجويان زبان و ادبيات ايتاليا در خانه هنرمندان برگزار شد. ابتدا على دهباشى ضمن خيرمقدم به حضار و سفير ايتاليا گفت:

قصه ويژه ‏نامه ‏هاى ما خودش داستانى شده است كه اشاره ‏ايى مختصر مى‏ كنم و به موضوع نشست خودمان امبروتو اكو مى‏ پردازم. در طول ده شماره كه سردبير سمرقند بودم بناى اين ويژه‏ نامه‏ ها را به همراه دوستان و همكاران ارجمند در زبانهاى آلمانى، فرانسه، انگليسى و ايتاليايى پايه‏گذارى و در هر شماره ويراستارى مهمان در زبان شخصيت ادبى مورد بحث انتخاب كردم كه هم اكنون در اين جلسه مى‏ بينم كه حضور دارند. حاصل آن دوره شماره‏ هايى شد در معرفى و بررسى آثار ويرجينيا وولف – مارسل پروست – توماس مان – ساموئل بكت – ولاديمير ناباكوف – لوئيجى پيراندلو – هرمان هسه – آنا آخماتووا و سروانتس.

اين ويژه‏ نامه ‏ها را در بخارا پى گرفتم با همان گروه همكاران كه هم اكنون در اين جلسه حضور دارند.

حاصل اين دوره شماره‏ هايى شد در معرفى رابيندرانات تاگور (هند) – گونتر گراس (آلمان) –  اوسيب ماندلشتام (روسيه) – لويى فردينان سلين (فرانسه) و سرانجام اومبرتو اكو كه امشب جشن رونمايى همين شماره است.

براى اولين بار است كه يك نشريه ادبى مجموعه‏ ايى براى يك نويسنده فعال معاصر در سطح جهان به زبان فارسى منتشر مى‏ كند. البته پيش از اين ما شماره‏ايى را هم به گونتر گراس اختصاص داده بوديم. و اين گامى است شوق‏ انگيز كه نشان مى ‏دهد ما نگاه جهانى به ادبيات داريم و اين كوشش مجله بخارا موفقيت و هشيارى ادبيات فارسى است. كه ما گوشه ‏ايى كوچك از آن را گرفته ‏ايم.

دهباشى سپس گفت: در جهانى پيچيده و پرتلاطم كه شايد بتوان گفت در رودخانه آن حتى نمى‏توان يك بار هم شنا كرد. در چنين عصرى كه نگاه به جهان دائماً دستخوش تغيير است و از ساختارى واحد پيروى نمى‏كند. در چنين زمانه‏ايى نويسنده‏اى با آثار متفاوت ظهور مى ‏كند كه به قول دكتر روبرتو توسوكانو همچون روباهى كه ايزا يا برلين از آن مى‏ گويد يك نفس مى‏دود، بى‏ آنكه دم به تله بدهد. از رمان به مقاله، از مضامين روز به مباحث زبان‏شناسى، فلسفه و نشانه ‏شناسى و نقد مسايل سينما، نقاشى و موسيقى و همگى درجه يك.

اومبرتو اكو بدون ترديد از نوابع روزگار ماست كه دست به هر كارى زده شاهكار آفريده است.  در اوج نقد مسائل نشانه‏شناسى و فلسفه كه بسيار بحث‏انگيز هم هست. نثر طنز او به هفده زبان ترجمه مى‏شود و عجيب است كه خوانندگان آثار او طيف‏هاى گوناگون فرهنگى و اقشار روشنفكرى را در بر مى‏گيرد.

در طى 550 صفحه ويژه‏ نامه بخارا تلاش كرديم كه تمامى جنبه‏ هاى نويسندگى اكو را در رمان‏ نويسى، فلسفه، نشانه ‏شناسى، زبان‏شناسى و طنز در طى مقالاتى كه به لطف همكاران ترجمه و تاليف شده است بشناسانيم.

بعد از على دهباشى دكتر روبرتو توسكانو سفير ايتاليا كه دهباشى با عنوان «سفير فرهنگ مدار» از او ياد كرد سخنرانى خود را چنين آغاز كرد:

باعث بسى خوشحالى است كه امشب در خدمت شما هستيم. مسلماً سخن از اداى احترام به يكى از بزرگان عرصه‏ ى ادبيات ايتالياست ولى در مجموع خودش اداى احترام به فرهنگ ايتالياست.

در طى چند روز اخير ايتاليايى‏ هاى ساكن ايران يك بار ديگر شاهد اين نوع گرايش و دوستى و شيفتگى موجود ميان ايرانيان در رابطه با ايتاليايى‏ها بودند. كه منظورم اشاره ‏اى است به وقايع جام جهانى است و پيروزى ايتاليا در اين جام كه واقعاً توام شد با اشتياق و دوستى و مهربانى ايرانى‏ها در قبال ما. ولى امشب جاى بسى مباهات است كه شاهد حضور گسترده كسانى هستيم كه مشوقين كارهاى فرهنگى ايران و ايتاليا هستند. كه در واقع اگر اصطلاح فوتبالى به كار ببريم  نوك حمله ‏ى كارهاى فرهنگى را حمايت مى‏ كند.

شكى ندارم كه همگى شما با اشتياق خريدار مجله اخير بخارا درباره اومبرتو اكو خواهيد بود وليكن مى‏ خواهم اشاره‏ اى اجمالى به مقدمه ‏ى اين شماره بخارا داشته باشم كه محتوى پيام من است.

اگر كسى بگويد كه تصوير روشنفكر ديگر دوره‏ اش به سر آمده و جاى آن را چهره‏ ى دانشگاهيان وزين و برنامه گردانان سطحى گرفته است، وجود امبرتو اكو براى انكار اين ادعا كفايت مى‏ كند. توصيف اكو امرى است محال. نمى‏ توان او را تنها به يك حوزه‏ى انديشه محدود كرد. دقيقاً به همين دليل او را مى‏ توان روشنفكرى در سطح بسيار عالى ناميد. يك روشنفكر كه در اصطلاح آلمانى «اور» به كار مى‏رود و مفهوم آن ريشه‏اى است. روشنفكرى ريشه ‏اى به معناى واقعى كلمه. چنان كه بخواهيم تعبير كنيم و به زبان آلمانى به كار ببريم.

اومبرتو اكو هم چون روباهى كه ايزايا برلين از آن مى‏ گويد، يك نفس مى‏دود، بى‏آنكه دم به تله بدهد. از رمان به مقاله، از مضامين روز به مباحث دقيق‏تر فقه اللغه.

برايمان از چگونه پايان نامه نوشتن مى‏گويد، ما را به صومعه ‏يى قرون وسطايى با همه ‏ى اسرارش مى‏برد و چنان پيچيده‏ ترين رموز را برايمان مى ‏گشايد كه در نظرمان از پُر فروش‏ترين كتاب‏هاى معاصر نيز جالب‏تر جلوه مى‏ كند. در بين گونه‏ هاى ادبى حركت افقى مى‏ كند و در ميان دوره‏ هاى تاريخى حركت عمودى.

در عين جدى بودن سبكى و طنازى مقاومت ناپذيرى از خود بروز مى‏ دهد. دغدغه‏ ى اخلاق را دارد اما هرگز زيبايى‏ شناسى را فداى آن نمى‏ كند و برعكس. يك ايتاليايى به تمام معناست. اما جهانى بودن را فراموش نمى‏ كند.

بنا به دلايل فوق بر اين باورم كه بايد اقدام مجله‏ ى بخارا را در اختصاص شماره‏ ى ويژه‏ اى به اومبرتو اكو به فال نيك گرفت.

خواننده ايرانى ضمن مطالعه‏  ى اين شماره با منوى متنوعى كه در اختيارش قرار مى ‏گيرد مى‏ تواند روشنفكرانه از آن لذت ببرد. فضاهاى بيكران آن را در نوردد و به سير و سلوك در عوالم خوش آب و رنگ آن بپردازد. امبرتو اكو از خواننده دعوت به عمل مى‏ آورد كه در انديشه غور نموده، از تجربيات محدود فردى و از حوزه‏ى فرهنگ ويژه خود پا را فراتر نهد و از خود اين پرسش را مطرح نمايد و در همه چيز شك روا دارد. يقين دارم كه خواننده در پايان به خاطر هديه‏ ى بى‏ همتايش، هديه‏ اى كه مانند ديگر روشنفكران با خلاقيت، تخيل و آزادى و انديشه همه روزه به ما ارزانى مى‏دارد، او را ارج نهد. به من اجازه دهيد تا اتفاقاً چيزى را كه ديشب به دستم رسيد با شما مطرح كنم و به آن بپردازم. مجله‏ اى بود، آن را مطالعه كردم، يك ستون به اومبرتو اكو و آثار او اختصاص دارد. آن را مطالعه كردم و يادداشتهايى بر آن گذاشتم. براى داشتن اشراف بيشترى نسبت به روحيه اكو، براى اينكه ببينم چگونه تفكر مى‏ كند، چه ديدگاهى نسبت به جهان پيرامونى خودش دارد، نقاطى چند را نكته‏ بردارى كردم كه آن را با شما بررسى مى‏ كنم.

اكو مسلماً بسيار مشتاقانه به زبان مى‏نگرد و به آن مى‏ پردازد. اكو يك نكته را لحاظ كرده كه در طى دوران اخير در مطبوعات، در زبان ادبى كه به كار گرفته شده بسيار نقاط تضادگونه‏اى بروز كرده‏ اند. در برابر آنها پرسشى را مطرح مى ‏كند و در جستجوى ارايه‏ى پاسخى در برابر آنها بر مى‏ آيد.

تصور بر اين است، اكو مى‏ نويسد كه در جهان پيرامون ما تلاش‏هاى گسترده‏ اى به عمل آمده تا از طريق ارايه‏ ى ايدئولوژى‏هاى نوين پاسخى پيدا كنند براى فائق آمدن بر تضادهاى موجود در عالم پيرامونى. وليكن در عين حال مشاهده مى‏ كنيم كه اين تضادهايى كه براى چيره شدن بر آنها تلاش مى‏ شود، بر تلاشهاى افراد فائق آمده ‏اند. اگر نمونه‏اى از اين دست مى‏خواهيد به شما ارايه دهم، يك نمونه ‏ى آن را الان مى‏گويم. در واقع جهان مجازى را تصوير مى‏ كند كه به آن مى ‏پردازم. يك نمونه بمب‏هاى هوشمند. چرا بمب‏هاى هوشمند؟ چون بمب خود در طبيعت‏ اش يك ساخته ناآگاه و احمقى است و شعورى ندارد بايد هر جا مى‏افتد، تخريب كند. حال اگر هوشمند باشد چه اثرى مى‏گذارد؟ باز هم همان مى‏شود ولى به چه صورتى؟ اين مقاله‏اى كه به دستم  رسيد بود. خواستم اين قسمت را با شما مطالعه كنم. ساده نگاشته شده ولى پر از مفاهيم عميق است. چيزى كه خود اكو هست.

اينها آموزه ‏هايى است كه ميان فرهنگ‏هاى گوناگون در حال سير هستند. در طى طريق به خودشان مى‏پردازند رشد مى‏كنند و به بالندگى مى‏ رسند. ما هم يك چنين انتظارى را داريم كه از طريق اختصاص اقدامات فرهنگى همچون كارى كه مجله بخارا انجام داد، در اختصاص ويژه نامه‏ اى به يك امبرتو اكو، به چنين سر مقصدى برسيم. چه اينكه اين آموزه‏ ها در طى طريق خود منجر به رشد فرهنگى، تعالى فرهنگى و داشتن شناخت مشترك منجر شود. و ما به عنوان ايتاليايى‏ها اين انتظار را داريم كه روزى روزگارى يك چنين پاسخى از طرف مقابل را دريافت كنيم چون فرهنگ‏ها نمى‏توانند در انزوا به سر ببرند. فرهنگ‏ها از طريق بسط گفتمان گسترده اجتماع، شناخت مشترك مى‏توانند به بالندگى برسند. اين بالندگى باعث شكوفايى و پيشرفت است. و اين چيزى است كه فكر مى‏ كنم همگى پيرو آن هستند.

پس از سخنرانى دكتر توسكانو پيام اومبرتو اكو به مجله بخارا توسط دکتر آنتونيا شركاء به ايتاليايى و فارسى قرائت شد.

برنامه بعدي  سخنرانى دكتر محمد صنعتى بود كه عليرغم بيمارى در جلسه حاضر شده بود و سخنرانى بسيار مهمى تحت عنوان «خوشامد به امبرتو اكو و مرزهاى تفسير» ارائه داد كه جداگانه در همين شماره خواهيد خواند.

بخش پايانى مراسم با حضور ناهيد طباطبايى، مهرنوش بهبودى و شيدا ديانى برگزار شد كه سه متن از آثار اكو با عنوانهاى «چطور مى‏توان در پاسخ از به كار بردن – حتماً – پرهيز كرد»، «چگونه از موبايل استفاده نكنيم» و «متأسفيم كه نمى‏ توانيم اثر شما را چاپ كنيم» خوانده شد كه مورد توجه حضار قرار گرفت.

 

نوشته‎هایی را هم به قلم اومبرتو اِکو از آرشیو بخارا انتخاب کرده ایم که در پیوندهای زیر می‎خوانیم :

چطور از موبایل استفاده نکنیم/ اومبرتو اِکو