ایران یکی از بهترین فرزندان خود را از دست داد
دکتر شهریار عدل ، امروز 31 خرداد 1394 ( 21 ژوئن 2015) در پاریس درگذشت. یاد او را گرامی می داریم و نگاهی می کنیم به سخنرانی این دوستدار صادق و همیشگی ایران در شب مونتابونه :
نود و سومین نشست از شب‌های بخارا به عکاس ایتالیایی، لوئیجی مونتابونه، اختصاص داشت. این مراسم به مناسبت انتشار آلبوم عکس‌های مونتابونه با عنوان ایران عصر قاجار از دید مونتابونه عکاس ایتالیایی، بعدازظهر چهارشنبه دهم اسفندماه 1390 با همکاری بخش فرهنگی سفارت ایتالیا در مدرسه پیتر دلاواله در تهران برگزار شد.
موضوع سخنرانی دکتر شهریار عدل، باستان‌شناس و متخصص تاریخ قاجاریه، رونق صنایع جدید در ایران قرن نوزدهم، چگونگی ورود اولین دوربین‌های عکاسی به ایران و اشتیاق دربار به فن عکاسی بود. آنچه در ادامه خواهید خواند یادداشت ایشان بر کتاب است.
یادداشت دکتر عدل برای کتاب «ایران در عصر قاجار»
عکاسی به صورت داگرئوتیپی در سال 1839 میلادی همزمان با سلطنت محمدشاه قاجار در پاریس عرضه شد. خبر این اختراع حدود چند ماه بعد به ایران رسید و شاه و رجال کشور مشتاق این هنر شدند. به درخواست محمدشاه، دولت‌های روس و انگلیس اسباب عکس داگرئوتیپی را به ایران فرستادند.
دستگاه روس‌ها، که هدیه امپراتور بود، زودتر رسید. نیکلای پاولوف دیپلمات جوان روس، که به این منظور تعلیم عکاسی دیده بود، این اسباب را به تهران آورد و در تاریخی که در ادامه قید می‌شود نخستین عکس ثبت شده در تاریخ ایران را در حضو محمدشاه برداشت.
کمی بعد سه دستگاه داگرئوتیپ در تهران وجود داشت در حالی که در اغلب کشورهای جهان هنوز عکاسی متداول نشده بود. توجه به عکاسی ناشی از قابلیت این رساله برای ثبت تصاویر واقعی بود؛ وظیفه‌ای که تا قبل از آن در انحصار نقاشی بود.
عکاسی در ایران بخت بلندی داشت و در دوران ناصری توانست در میان بهترین‌ها در جهان جلوه کند. هم اکنون آلبومخانه کاخ گلستان، که یادگار دوران قاجار است، شاید در یکدست بودن و قدمت در دنیا یک رقیب بیش‌تر نداشته باشد که مجموعة پادشاهی بریتانیاست.
برای نگارنده این سؤال مطرح بود که چگونه بین معرفی عکاسی به صورت داگرئوتیپی در سال 1839م/ 1254ق/ 1218خ در پاریس و نخستین عکسبرداری در ایران، در اواسط دسامبر 1842/ اواسط ذیقعده 1258/ پایان آذر (قوس) 1221، توسط نیکلای پاولوف کم‌تر از سه سال گذشته است، حال آن که نیم قرن بعد، طبق اسنادی که تا این اواخر به دست آمده است، فاصله بین معرفی سینما در سال 1895م/ 1274خ در پاریس و آشنایی و فیلمبرداری در یک چهارچوب ایرانی آن هم در اروپا به پنج سال می‌رسد؟
جواب این سؤال را در ضعف دستگاه مظفری و کشور در مقایسه با گذشته، ملایمت فطری شخص مظفرالدین شاه، ناآگاهی و بی‌توجهی مردم و عدم احساس مسئولیت از سوی ایشان می‌توان یافت. همچنین می‌توان پذیرفت که اگر ناصرالدین شاه در 1313ق/ 1896م/ 1274خ به قتل نرسیده بود، فیلم سینما و دوربین فیلمبرداری در همان سال‌ها به طهران می‌رسید و شاید رشد سریع‌تری از همان ابتدا پیدا می‌کرد ولی چنین نشد.
و اما در موارد لؤییجی مونتابونه باید گفت که وی چهارمین عکاس اهل کشور ایتالیا است که در ایران دورة ناصری عکس انداخته است. قبل از وی به ترتیب فوکه تی و لؤییجی پشه افسران ایتالیایی که در مدرسه دارالفنون به تدریس پرداختند و سپس آنتونیو جیانوزی در کشور ایران عکاسی کرده بودند.
این کتاب به بررسی برخی از آثار لؤییجی مونتابونه می‌پردازد.
