معرفی انتشارات بنیاد ایران شناسی
(به ترتيب زمان انتشار)
وصف خليج‌فارس در نقشه‌هاي تاريخي؛ پديدآورندگان: محمدحسن گنجي، محمدباقر وثوقي، جواد صفي‌نژاد، فاطمه فريدي‌مجيد، اميرهوشنگ انوري؛ مقدمه، تدوين و بازبيني نهايي: دكتر حسن حبيبي؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1386 (در حال حاضر موجود نيست).
در اين كتاب به عنوان نخستين اثر از طرح پژوهشي «مجموعة اسناد و مدارك خليج فارس»، سعي بر آن شده تا بر پاية اسناد جغرافيايي مشهور، مسلم و مستند، برگي ديگر بر حقايق خليج‌فارس گشوده شود و واقعيتي كه بر تمامي نقشه‌هاي اصلي «خليج‌فارس» رفته، دگر بار و همراه با توضيحات و نكته‌هاي تاريخي و جغرافيايي شايستة تأمل، به فرهيختگان و صاحبنظران عرضه شود. كتاب وصف خليج‌فارس در نقشه‌هاي تاريخي در سه بخش به بررسي نقشه‌هاي متعدد و گزينش‌شده در ارتباط با موضوع خليج‌فارس مي‌پردازد:
بخش اول: «مكتبهاي نقشه‌نگاري حوزه‌هاي اسلامي و اروپايي و برخي از مشخصات آنها»، بخش دوم: «نقشه‌ها و توصيف آنها» و بخش سوم: «پيوستها».
لازم به يادآوري است، كتاب وصف خليج‌فارس در نقشه‌هاي تاريخي در چهارمين دورة جايزة كتاب فصل، در بخش «تاريخ و جغرافيا» شاخة «تأليف»، به عنوان يكي از كتاب‌هاي برتر منتشر شده در فصل زمستان سال 1386 معرفي شد و مورد تقدير قرار گرفت. همچنين اين كتاب در دومين جشنوارة بين‌المللي فارابي در دي‌ماه سال 1387، موفق به كسب رتبة نخست در گروه تاريخ، جغرافيا و باستان‌شناسي، با كسب امتياز كم‌سابقة 188 از 190، شد. مؤلفان كتاب وصف خليج‌فارس در نقشه‌هاي تاريخي نيز در نخستين جشنوارة ملي «نوآوري و شكوفايي» در بهمن‌ماه سال 1387، به سبب طرح پژوهشي «وصف خليج‌فارس در نقشه‌هاي تاريخي»، به عنوان برگزيده در بخش «دانشمندان حوزه و دانشگاه» معرفي شده و مورد تقدير قرار گرفتند.
خليج‌فارس در حديث ديگران؛ به اهتمام: اميرهوشنگ انوري؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1386.
كتاب حاضر، با هدف آگاه‌سازي نظام‌مند از پژوهشهاي غير ايرانيان دربارة خليج‌فارس تدوين شده و شامل 14 مقاله از پژوهشگران غير ايراني و ايرانيان خارج از كشور از جمله ژوزه مانوئل گارسيا، ويلم فلور، ديويد وايتهاوس، جان هانسمن و… است كه موضوعاتي چون اسامي خليج‌فارس در منابع پرتغالي، نيروي دريايي ايران در خليج‌فارس در قرن هجدهم، تجارت خليج‌فارس در دورة باستان، خليج‌فارس در اسناد تاريخي، مناطق باستاني خليج‌فارس، اوضاع سياسي اين حوزه و جزيرة سيراف و… را مورد بررسي قرار مي‌دهد. در اين ميان، چهار مقاله به بررسي پيشينة تاريخي سيراف، اقتصاد شكوفاي اين جزيره، راه‌هاي ارتباطي آن، كشاورزي سيراف و افول آن مي‌پردازند و اهميت اين جزيرة تاريخي را نشان مي‌دهند.
خليج‌فارس در نگاه ايرانيان؛ به اهتمام: اميرهوشنگ انوري؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1386.
اين كتاب با پيشگفتاري دربارة اهميت خليج‌فارس در زمينة مطالعات جغرافيايي، تاريخي، سياسي، اجتماعي، روابط بين‌الملل و… آغاز مي‌شود. بخش مقدمه به بررسي موقعيت جغرافيايي خليج‌فارس، چگونگي شكل‌گيري آن و موقعيت آن در دوران زمين‌شناسي و… اختصاص دارد. بخش پاياني كتاب نيز به روش بررسي تحولات خليج‌فارس، وضعيت پژوهشهاي ايرانيان دربارة خليج‌فارس، علت كاستي مطالعات ايراني و غير ايراني دربارة اين حوزه و ويژگي مقالات مندرج در كتاب اختصاص مي‌يابد. كتاب خليج‌فارس در نگاه ايرانيان شامل 14 مقاله از پژوهشگران برجستة حوزة خليج‌فارس از جمله احمد اقتداري، سعيد نفيسي، محمدجواد مشكور، يوسف مجيد‌زاده، محمدابراهيم باستاني پاريزي و… است كه نام، جغرافياي تاريخي، اسناد مربوط به خليج‌فارس، تاريخچة كاوشهاي باستان‌شناسي، موقعيت خليج‌فارس در دوره‌هاي تاريخي، تجارت و سفرهاي دريايي خليج‌فارس، كشورهاي حوزة خليج‌فارس و… را مورد بررسي قرار داه‌اند.
بررسي تاريخي، سياسي و اجتماعي اسناد بندرعباس (1321 – 1226 ه.ق)؛ تحقيق و تدوين: دكتر حسن حبيبي و دكتر محمدباقر وثوقي؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1387.
كتاب حاضر، به بررسي تاريخي- سياسي اسناد بندرعباس در يك فاصلة زماني حدوداً صدساله مي‌پردازد. از ويژگي‌هاي بارز اين كتاب مي‌توان به گردآوري حدود 400 سند بندرعباسي با جستجو در مدارك و مآخذ گوناگون اشاره كرد. اين كتاب شامل يك مقدمه (به قلم دكتر حسن حبيبي) و پنج بخش است. در بخش اول كتاب، به وضعيت بندرعباس در دورة شاه عباس اول، تجارت خليج‌فارس و حوزة اقيانوس هند، زمينه‌هاي افول و ركود بندرعباس، وضعيت بندرعبارس در دورة نادرشاه، جنگ قدرت در بندرعباس (در اين دوره) و رقابت بندرعباس و مسقط پرداخته شده است. بخش دوم كتاب شامل وضعيت بندرعباس در دورة قاجاريه، شيوه‌هاي جديد استعماري انگليس در اين حوزه، چگونگي شكل‌گيري آل‌سعود و توسعة قدرت سلاطين مسقط در بندرعباس، گمركات بندرعباس و… است. بخش سوم نيز به بررسي اسناد بندرعباسي از منظر زباني، ادبي، روابط خارجي و… و بخش چهارم به فهرست توصيفي و متن اسناد مربوط به اين حوزه پرداخته است. در پايان نيز پيوستي تكميلي از شرح حال افراد، اصطلاحات و مفاهيم مربوط به خليج فارس، نقشة كاروانسراهاي مسير بندرعباسي – شيراز و… ارائه شده است.
گزيده مقالات و اخبار روزنامه‌هاي مهم دربارة خليج‌فارس (1320 – 1253 ه.ش)؛ مقدمه و بررسي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و بازبيني نهايي: دكتر حسن حبيبي، تدوين: اميرهوشنگ انوري؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1387.
كتاب حاضر، پژوهشي است گسترده، جامع و روشمند دربارة خليج‌فارس در مطبوعات فارسي‌زبان كه حوزه‌هاي گوناگون سياسي، اقتصادي و اجتماعي مربوط به خليج‌فارس را به تفكيك مورد بررسي قرار مي‌دهد. بر اين اساس، در مقدمة كتاب، تحولات خليج‌فارس از ابتداي عصر ناصري تا پايان دورة رضاشاه و جايگاه مطبوعات در مطالعات خليج‌فارس مورد بررسي قرار گرفته و دربارة نقش اطلاع‌رساني روزنامة حبل‌المتين، مطبوعات بومي و مطبوعات چاپ خارج از ايران، چاپ آلمان و چاپ تهران دربارة خليج‌فارس و… سخن به ميان مي‌آيد. در بخش نخست كتاب نيز، مباحث سياسي از جمله اهميت و ثروت خليج‌فارس، روابط بين‌الملل و خليج‌فارس، استعمار در خليج‌فارس پرداخته شده و بخش دوم، به مباحث اقتصادي اختصاص دارد و به موضوعاتي همچون تجارت و دريانوردي در خليج‌فارس، ماليه و گمرك در كرانه‌ها و جزاير ايراني خليج‌فارس، قاچاق در خليج‌فارس و… مي‌پردازد. در بخش سوم نيز به مباحثي چون تاريخ و جغرافياي خليج‌فارس، رفاه و آموزش عمومي در خليج‌فارس، ويژگي‌هاي اجتماعي مردم خليج‌فارس و… پرداخته شده است. بخش چهارم كتاب شامل توضيحات تكميلي دربارة مفاهيمي مي‌شود كه يك يا چند بار از آنها در كتاب ياد شده است، كه در چند گروه روزنامه‌ها، افراد و قبايل، رويدادها، تشكيلات، سازمانها، نشريات و… معرفي شده‌اند. همچنين فهرستهاي موضوعي همچون بندرعباس، بندرلنگه، بندر بوشهر و… در اين بخش قرار دارد.
امامزاده‌ها و تربت برخي از پاكان و نيكان (جلد اول: تهران، شميرانات و شهرري)، كــار گـروهــي بـنيـاد ايران‌شناسي؛ طرح، مقدمه، بررسي و تدوين نهايي: دكتر حسن حبيبي؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1388.
اين كتاب، نخستين جلد از مجموعة طرح پژوهشي «اماكن آييني ايران» است كه در بنياد ايران‌شناسي، به صورت كار گروهي و ميان‌رشته‌اي، به سرانجام رسيده است. كتاب حاضر با بررسي ميداني و ارائة اطلاعات دقيق دربارة امامزاده‌ها و بقاع متبركه اين ميراثهاي ديني و فرهنگي ارزشمند استان تهران را به خوانندگان معرفي مي‌نمايد. اين كتاب به معرفي و بررسي 118 امامزاده و بقعة برخي از پاكان و نيكان از تهران، شميرانات و شهرري پرداخته است. در آغاز اين مجموعه به شناسايي هر يك از بقاع، شامل: نشاني، باني بنا و مديريت آنها اشاره شده و سرانجام به طور تفصيلي در چهار بخش به معرفي بقعة مذكور پرداخته شده است، كه عبارتند از: 1- موقعيت بقعه؛ 2- تاريخچة بقعه (الف- نام و نشان صاحب بقعه، ب- سابقة بنا و حدود و ثغور آن)؛ 3- محوطه و معماري كنوني بقعه؛ 4- توضيحات تكميلي و ملاحظات (شامل: زائران، نذورات، موقوفات، مراسم، دفن‌شدگان، بانيان و هنرمندان، متوليان و خادمان). شايان ذكر است، اين كتاب طي چند سال كار مستمر و براساس مراحل پژوهشهاي ميداني و كتابخانه‌اي گسترده به انجام رسيده و نمونة موفق يك كار گروهي در ايران است. كتاب امامزاده‌ها و تربت برخي از پاكان و نيكان همچنين در دهمين دورة جايزة كتاب فصل (ويژة آثار به چاپ رسيده در تابستان سال 1388)، برگزيدة بخش «دين» در شاخة (كليات اسلام) شده است.
سرگذشت تقسيمات كشوري ايران، 1385- 1285 هـ.ش. (جلد اول: آذربايجان‌شرقي، آذربايجان‌غربي، اردبيل و اصفهان)؛ تأليف: فاطمه فريدي‌مجيد، با همكاري: فاطمه دفتري، نجمه ملك‌پور؛ مقدمه، تمهيد و بررسي نهايي: دكتر حسن حبيبي؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1388.
اين كتاب نخستين جلد از طرح پژوهشي «سازمانهاي اداري و تقسيمات كشوري» بنياد ايران‌شناسي است، كه به بررسي روند شكل‌گيري قوانين ايران در حوزة تقسيمات كشوري، در سه دورة قانونگذاري 1286، 1316و 1362هـ.ش مي‌پردازد. چگونگي شكل‌گيري استان‌ها، شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌ها و نيز تجميع روستاهاي كشور، ايجاد، انتزاع و الحاق و تغيير نام واحدهاي تقسيمات كشوري، در طول يكصد سال اخير، از جمله موضوعات مطرح شده در اين طرح پژوهشي است. بر اين اساس، جلد نخست به بحث تفصيلي چهار استان آذربايجان‌شرقي، آذربايجان‌غربي، اردبيل و اصفهان، بر اساس آنچه در اسناد و مدارك مختلف قابل ذكر و توجه بوده، به صورت شرح، جدول، نمودار و نقشه، پرداخته است.
منابع اصلي مطالعاتي كتاب حاضر بر محور قوانين و مقررات مجلس شوراي ملي و مجلس شوراي اسلامي، مصوبات هئيت دولت، مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي، احكام و دستورات نخست‌وزيران، رؤساي جمهور و…، همچنين اسناد، مدارك و منابع مكتوب، از 1280 هـ.ش تاكنون، استوار است. خواننده با مطالعة اين كتاب، به ميزان وسيع به تغيير و تحولات ايران پي برده و با روند شكل‌گيري استان‌ها، شهرستان‌ها، بخش‌ها، دهستان‌ها و…، خصوصاً در طول يكصد سال اخير، آشنا مي‌شود.
سرگذشت تقسيمات كشوري ايران، 1385- 1285 هـ.ش. (جلد دوم: ايلام، بوشهر، تهران، چهارمحال و بختياري)؛ تأليف: فاطمه فريدي‌مجيد، حشمت ا… سليمي، نجمه ملك‌پور؛ مقدمه، تمهيد و بررسي نهايي: دكتر حسن حبيبي؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1388.
اين كتاب، دومين جلد از مجموعة طرح پژوهشي «سازمانهاي اداري و تقسيمات كشوري» بنياد ايران‌شناسي است كه همانند جلد نخست به بررسي قوانين ايران در حوزة تقسيمات كشوري، در سه دورة قانونگذاري 1286، 1316و 1362هـ.ش، مي‌پردازد و روند شكل‌گيري استان‌ها، شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌ها و نيز تجميع روستاهاي كشور، ايجاد، انتزاع و الحاق و تغيير نام واحدهاي تقسيمات كشوري، در طول يكصد سال اخير، را بيان مي‌نمايد.
پژوهشگران در كتاب حاضر به بحث تفصيلي چهار استان ايلام، بوشهر، تهران و چهارمحال و بختياري پرداخته‌اند و دربارة هريك از استان‌هاي مذكور، براساس آنچه در اسناد و مدارك آمده، به صورت شرح، جدول، نمودار و نقشه، مطالب را ارائه نموده‌اند.
سرگذشت تقسيمات كشوري ايران، 1385- 1285 هـ.ش. (جلد سوم: خراسان جنوبي، خراسان‌رضوي، خراسان‌شمالي، خوزستان)؛ تأليف: فاطمه فريدي‌مجيد، نجمه ملك‌پور؛ مقدمه، تمهيد و بررسي نهايي: دكتر حسن حبيبي؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1388.
اين كتاب، سومين جلد از مجموعة طرح پژوهشي «سازمانهاي اداري و تقسيمات كشوري» بنياد ايران‌شناسي است كه همانند جلد نخست به بررسي قوانين ايران در حوزة تقسيمات كشوري، در سه دورة قانونگذاري 1286، 1316و 1362هـ.ش، مي‌پردازد و روند شكل‌گيري استان‌ها، شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌ها و نيز تجميع روستاهاي كشور، ايجاد، انتزاع و الحاق و تغيير نام واحدهاي تقسيمات كشوري، در طول يكصد سال اخير، را بيان مي‌نمايد. پژوهشگران در كتاب حاضر در 520 صفحه به بحث تفصيلي چهار استان خراسان‌جنوبي، خراسان‌رضوي، خراسان‌شمالي و خوزستان پرداخته‌اند و دربارة هريك از استان‌هاي مذكور، براساس آنچه در اسناد و مدارك آمده، به صورت شرح، جدول، نمودار و نقشه، مطالب را ارائه نموده‌اند.
وقايع‌نگاري خليج فارس؛ بخش تاريخ ايران، نوشتة: ج. ج. لوريمر، ترجمة: استاد عبدالمحمد آيتي؛ مقدمه، تمهيد و بررسي نهايي: دكتر حسن حبيبي؛ انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1388.
از جمله نيازهاي مطالعات خليج‌فارس بررسي تحقيقات انجام شده از طرف سياحان و سياستمداران است كه در سالهاي مختلف در اين حوزه آثاري از خود بر جاي گذاشته‌اند. با عنايت به اين نياز بنياد ايران‌شناسي با گزينش بخش «تاريخ ايران» كتاب وقايع‌نگاري خليج‌فارس نوشتة «لوريمر»، اقدام به ترجمة اين اثر با ديدگاهي ايران‌شناختي نمود.
اين كتاب شامل دو بخش است. بخش نخست دربرگيرندة «تاريخ خليج‌فارس و سرزمين‌ها و بلاد اطراف آن» و بخش دوم «معجم جغرافيايي منطقه» است. بخش اول كتاب نيز شامل دو مبحث است. مبحث نخست، شامل: «تاريخ عمومي منطقة خليج‌فارس و منطقة عمان و ولايات عربي در ساحل غربي خليج‌فارس و بخش مركزي جزيرة‌العرب و عراق و عثماني»، كه در واقع بخش عربي كتاب است و مبحث دوم، شامل: سه فصل «خوزستان، تاريخ خليج‌فارس و جزاير آن و تاريخ مكران» است، كه بايد بخش ايراني كتاب خوانده شود. بر اين اساس، كتاب حاضر ترجمة بخش «تاريخ ايران» است. از جمله مباحثي كه در اين اثر بدانها پرداخته شده، مي‌توان به اوضاع داخلي ايران از دورة نادرشاه تا مظفرالدين‌شاه، روابط ايران با كشورهاي مختلف، قدرتهاي جهاني حاضر در خليج‌فارس و رقابت آنها بر سر خليج‌فارس، كمپاني‌هاي كشورهاي خارجي در خليج‌فارس، تجارت در خليج‌فارس، فرستادگان و سفارتها و گروه‌هاي ديگر مستقر در خليج‌فارس و… اشاره كرد. همچنين اين كتاب هدف نهايي كشورهايي را كه در خليج‌فارس جولان مي‌داده‌اند را بهتر و بيشتر از وقايع نگاري مفرد روشن مي‌نمايد و مي‌تواند دست‌ماية پژوهشهاي چندگانه و رساله‌هاي متعدد باشد.
ايران در كتاب نزهة‌المشتاق
ترجمة استاد عبدالمحمد آيتي
طرح، مقدمه، تدوين و بررسي نهايي: دكتر حسن حبيبي
انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1388.
علي‌رغم اينكه طي دهه‌هاي چهل و پنجاه اغلب متون جغرافيايي كهن دورة اسلامي ترجمه و تصحيح شده و به صورت كتاب در خدمت علاقه‌مندان قرار گرفته‌اند، اما در عين اهميت كتاب نزهة‌المشتاق في‌الاختراق الافاق، اين اثر غفلتاً ترجمه و تصحيح نگرديده است.
ابوعبدالله ادريسي (493 هـ. ق) را همچون استخري، ابوحوقل، مقدسي و بيروني بايد در رديف جغرافي‌دانان مؤثر و به نام جهان اسلام دانست. از طرف ديگر كتاب وي (نزهة‌المشتاق) از جمله مهم‌ترين آثار جغرافيايي جهان به شمار مي‌رود. از اين‌رو اين اثر مورد توجه بنياد ايران‌شناسي قرار گرفت و بخش ايران بزرگ در اين اثر ارزنده برگزيده شد. علت برگزيدن مطالب مربوط به ايران بزرگ در مقدمة جناب آقاي دكتر حسن حبيبي در كتاب به طور مفصل توضيح داده شده است. كتاب در سيسيل و به زبان عربي اندلسي در سال 548 هـ.ق نگاشته شده است. از آنجا كه استاد عبدالمحمد آيتي با ترجمة كتاب تاريخ اندلس و ديگر آثار عربي، با اين‌گونه متون آشنايي كامل داشت، ترجمة كتاب به استاد واگذار شد و اين موضوع از نقاط قوت اثر حاضر است.
مبناي تنظيم كتاب بر مكتب هفت اقليم بوده و هر اقليم به ده بخش (جزء) تقسيم شده است. در اصل كتاب به هفت فصل و هفتاد بخش تقسيم شده است. در اين كتاب هر بخش و اقليم كه به طور مستقيم و غير مستقيم به ايران بزرگ از ماوراءالنهر تا بين‌النهرين مربوط مي‌شد انتخاب شده است. يازده نقشه نيز از نسخه خطي منحصر به فرد انس‌المهج و حدائق‌الفرج در انتهاي كتاب گنجانده شده است. بخش تعليقات خود شامل اطلاعات سودمندي همچون بررسي و توصيف نقشه‌هاي ادريسي؛ تطبيق موقعيت‌هاي جغرافيايي كتاب با وضعيت كنوني و نماية جغرافيايي دقيقي از متن كتاب است.
مساجد ديرينه سال تهران
پژوهش گروهي بنياد ايران شناسي
طرح، مقدمه، تدوين و بررسي نهايي: دكتر حسن حبيبي
انتشارات بنياد ايران‌شناسي، چاپ اول: 1388
قطع: سلطاني (A3) تعداد صفحات 570
بها: 650000 ريال
كتاب حاضر، دومين جلد از مجموعه طرح پژوهشي «اماكن آييني و مذهبي ايران» است كه در بنياد ايران‌شناسي به صورت كار گروهي و ميان‌رشته‌اي، طي چند سال كار مستمر و براساس پژوهشهاي ميداني و كتابخانه‌اي گسترده به سرانجام رسيده است. اين كتاب با بررسي ميداني و ارائة اطلاعات دقيق دربارة مساجد ديرينه سال تهران، اين ميراث با ارزش، پرمعني، بلندنظرانه، هنرمندانه و گزارشگر شوقي روح‌نواز را به خوانندگان معرفي مي‌نمايد. در كتاب حاضر، تعداد 132 مسجد در تهران معرفي و بررسي شده است. در آغاز اين مجموعه به شناسايي هر يك از مساجد شامل: نشاني، باني بنا و مديريت آنها اشاره شده و سرانجام در چهار بخش به تفضيل به معرفي مسجد مذكور پرداخته شده است، كه عبارتند از: 1. موقعيت مكاني مسجد؛ 2. تاريخچه: بناي اوليه مسجد و گزارشي از مرمت‌ها؛ 3. بناي كنوني و مشخصات آن؛ 4. ملاحظات و توضيحات تكميلي (شامل: بانيان، متوليان، معماران و هنرمندان، واعظان و مداحان و اهميت تاريخي مسجد).
علاقه‌مندان جهت كسب لطلاعات بيشتر در خصوص كتاب‌ها و تهية آنها مي‌توانند با روابط عمومي بنياد ايران‌شناسي با شمارة 88608812 تماس حاصل نماييد.
نشاني: تهران، خيابان شيخ بهايي، خيابان ايران‌شناسي، بنياد ايران‌شناسي، صندوق پستي:1146-14665، تلفن: 8- 88066146، نمابر: 88066149، تلفن روابط عمومي: 88608812، پايگاه اينترنتي: www.iranology.ir