پسا مدرنیسم ایرانی/ الوند بهاری

• پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران

• دکتر منصوره تدیّنی

• نشر علم، چاپ اوّل 1388، 526 صفحه، 11000 تومان

این کتاب، رسالۀ دورۀ دکتری نویسنده است که به راهنمایی دکتر سیروس شمیسا و مشاورۀ دکتر حسین پاینده نگاشته و در واپسین روزهای سال1386 جلسۀ دفاع آن برگزار شده است. انتشار کتاب، کمتر از دو سال بعد از دفاع از پایان‌نامه، دلیلی است بر موفّقیّت نویسنده در انجام پژوهشی مفید و تازه. خانم تدیّنی (متولّد 1335، سمنان) در دورۀ کارشناسی، «روانشناسی و علوم رفتاری» و در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری، «زبان و ادبیّات فارسی» خوانده است کتاب در چهار فصل اصلی تنظیم شده است. در مقدّمۀ کتاب می‌خوانیم: «در مورد اصطلاح پست مدرنیسم، به سبب نوعی نارسایی انتقال که در پیشوند «پست» وجود دارد، -زیرا قبلاً به معنای دیگری وارد زبان فارسی شده است- معتقدم که بهتر است از پیشوند «پسا» استفاده شود.» (ص17). این در حالی است که برخی منتقدان همچنان «پست‌مدرنیسم» را بر «پسامدرنیسم» ترجیح می‌دهند. (برای نمونه، ر.ک: نجومیان، امیرعلی: درآمدی بر پست مدرنیسم در ادبیات، اهواز، نشر رسش 1385، ص14 به بعد) در هر حال، فصل اوّل به «کلّیّات» اختصاص یافته و در آن تاریخچه، مبانی فکری و ویژگی‌های عمدۀ پسامدرنیسم به اختصار بررسی شده است. در فصل دوم هم آراء نظریه‌پردازان مشهورِ پسامدرنیسم طرح و بررسی شده است. نویسنده در این فصل مقالاتی مهم و اثرگذار از برایان مک هیل، بری لوییس، پتریشیا وُ، ایهاب حَسَن، دیوید لاج، ژان بودریار، ژان فرانسوا لیوتار، لیندا هاچن، فردریک جیمسون، دیوید هاروِی و جان بارت را معرّفی و تحلیل کرده است. در این دو فصل اصول پسامدرنیسم با ایجاز و به زبان ساده معرّفی شده است. فصل سوم در واقع اصلی‌ترین قسمت کتاب و موضوع اصلی پژوهش خانم تدیّنی است. در این فصل مؤلفه‌های پسامدرنیسم در هشت داستان کوتاه، یک داستان بلند و سه رمان فارسی بررسی شده است. کولی کنار آتش (منیرو روانی‌پور)، آزاده خانم و نویسنده‌اش (رضا براهنی)، دو داستان کوتاه از ابوتراب خسروی، سه داستان از سیروس شمیسا و پنج داستان کوتاه از کاظم تینا آثاری است که نویسنده در این بخش – که بیش از 320 صفحه از کتاب را در بردارد- کاویده است. آخرین فصل کتاب نیز به «نتیجه‌گیری» اختصاص یافته است. توجّه به نویسندگانی که آثارشان کمتر مورد بررسی قرار گرفته است، از مهمترین ویژگی‌های این فصل است. در این کتاب دکتر شمیسا – که به عنوان پژوهشگر و نویسندۀ کتاب‌های درسی و احیاناً شاعر، شناخته شده است- به‌عنوان داستان نویس معرّفی و کاظم تینا – که نویسنده او را «لارنس استرن ایرانی» خوانده است – به خوانندگان شناسانده شده است. از دو واژه‌نامۀ فارسی- انگلیسی و انگلیسی- فارسی پایان کتاب نیز نباید غافل شد. امتیاز دیگر این اثر در «دقّت» و «امانتداری» کم نظیر نویسنده است. نمایۀ اشخاص و کتاب‌ها به دقّت استخراج و اسم‌ها به صورت صحیح ضبط شده و منابع فارسی و انگلیسی – حتّی پایگاه‌های اینترنتی- نیز تمام و کمال معرّفی شده است؛ نکته‌ای که در کارهای پژوهشی بسیار مهم است و متأسفانه در بسیاری از تحقیقات دانشگاهی سهل‌انگاری‌هایی در این زمینه دیده می‌شود. در پایان کتاب، منابعی برای مطالعۀ بیشتر معرّفی شده است. کتابی که یک سومِ آن به کلّیّات و مباحث نظری – بدون اِطناب و در حدّ ضرورت- اختصاص‌یافته و دو سومش حاصل تحقیقات نویسنده است و اصول پژوهش در آن بخوبی رعایت شده است.