ایستاده بر باروی شهر ویران( بررسی مجموعه مقالات دکتر خالقی)/ فرشاد قربانپور
- · سخنهای دیرینه
(سی گفتار دربارهی فردوسی و شاهنامه)
- · نوشتۀ دکتر جلال خالقی مطلق
- · به کوشش علی دهباشی
- · نشر افکار
- · چاپ دوم: 1386
- · 488ص ـ 7500 تومان
- ·
« باشد که کتاب دوستان پیش از خرید این کتاب نگاهی به این یادداشت بیندازند تا سپستر پشیمانی نبرند و نویسنده شرمسار نگردد.« این آخرین پارگراف « سرسخن» کتاب « سخنهای دیرینه» است که توسط خود نویسنده یعنی دکتر « جلال خالقی مطلق» نوشته شده است. این کتاب مجموعه مقاله و حاوی 30 گفتار است. کتاب سخنهای دیرینه حکایتی دیرینه نیز با خود همراه دارد. قصه در مورد مردی است که پارسی گویش خواندهاند و آن را خداوندگار سخنسرایی پارسی و نیز حماسهها نامیدهاند. او فردوسی پاکزاد است که در دوره عسرت مردی دیگر همچون او به تنقیح و بازشناسی آثار او پرداخته است. بررسی گفتارها در مورد فردوسی و شاهنامهاش و نیز بحثهای مربوط به آن از جمله آنچه که دیگران و متأخرین پیرامون شاهنامه و فردوسی گفتهاند و بررسی تحلیلی گفتارها و نوشتههای آنان که چند نفری نیز ایرانی نیستند در این کتاب دستمایه نویسنده قرار گرفته است. همچنین بحثهای دیگری از جمله نگریستن به جهان و موضوعاتی که فردوسی به آنان مینگریست، اما با نگاه فردوسی از جمله دیگر حکایتهای گرانسنگ این کتاب است و خالقی به نظر خوب توانسته از این راه بسر آید و البته نه همچون فردوسی که « بسی رنج بردم در این سال سی» بلکه کاری که استاد خالقی انجام داد مصداق دیگری دارد. شاید بتوان گفت: « بسی رنج بردم در این سال چهل.» آری خالقی بیش از 40 سال برای شاهنامه، در مورد شاهنامه و فردوسی و برای زبان پارسی ایرانی تحقیق و پژوهش کرده است تا در نهایت بتواند شاهنامه فردوسی را با تصحیح خودش به چاپ برساند که این مهم نیز در این آخرین روزهای فصل سیاه و سرد سال 86 تحقق یافته و جمشید شاهنامه توانست به پیروزی برسد و همچون بهار درآید، اما تأسف از اینکه در این روزها استاد خالقی به دلیل فقدان نیروی جوانی و بیتوجهیها و غربت نتوانست خود در آئین رونمایی شاهنامه فردوسیاش که در 8 جلد منتشر شده است حضور یابد اما خالقی در کتاب سخنهای دیرینه به بحث و بررسی قصههای شاهنامه نیز پرداخته است. ضحاک، کیکاووس، هوشنگ، دیاکو، کیخسرو، شیرین، سیاوش و … همه از سوی او بررسی شدهاند و از این مهمتر او به بحثهای مفهومی نیز در این رابطه پرداخته است. از جمله به مفهوم آب و مطهر بودنش از نظر شاهنامه و نیز « دیو» که در آئین ایرانی جایگاهی ویژه دارد و همچنین به بحث ایرانگرایی در شاهنامه نیز پرداخته است. خالقی حتی از هزار بیتی که دقیقی قبل از فردوسی سروده بود غافل نمانده و ان را نیز بررسی کرده است که در همه این موارد جای تقدیر و تشکر دارد. خالقی خود در این کتاب در مورد فردوسی مینویسد:« فردوسی به کسی میماند که به باروی ویران شهری سوخته ایستاده است و شکوه برباد رفته آن را توصیف میکند. از پیکر مردگان کاخ و میدان میسازد و از دود و آتش، باغ و گلشن ولی هر چند گاه، یک بار هم به خود میآید و با دیدن وضع دلخراش موجود به بیمهری و بدگوهری جهان نفرین میفرستد و زبان به پند و اندرز میگشاید. بدین ترتیب توصیفی که فردوسی از ایران کهن میکند عمیقاً با پرسش از هدف و مفهوم زندگی آمیخته است. فردوسی با این پرسش بیپاسخ پرآب، بیغش همه سخنواران پس از خود را از درد ایران دردآلود کرده است.» و جایگاه خالقی نیز در همین است. این مرز شناخت خالقی و آثارش است. او نیز همچون خداوند شعر و ادب پارسی تمام عمر گرانش را کمر به بررسی و تحلیل تمام آن چیزهایی صرف کرده است که فردوسی در بالای دیوارها و باروی شهر سوخته میدید. وقتی خالقی پس از 40 سال تلاش بیوقفه هنوز نتوانست کوچکترین تحسینی را شاهد باشد و از این گذشته در غم غربت نیز میسوزد چه تفاوت دارد با آن فردوسی که ایتساده بر باروی ویران شهر سوخته. آری خالقی نیز بر همان بارو ایستاده اما به گمان، سعی دارد دوباره به ساختن آن بارو بیندیشد. خالقی متولد بیستم شهریور ماه 1316 است. از این رو چهار سال بیشتر نداشت که ایران صحنه تاخت و تاز انگلیس و روس شد و شاید همین بود که فونداسیون ملیگرایی او را ریخت تا به بازآفرینی شاهنامه بپردازد. خالقی در سال1349 موفق به اخذ دکتری از دانشگاه کلن آلمان در رشتۀ شرقشناسی، مردمشناسی و تاریخ قدیم شد. از سال 1350 نیز در بخش ایرانشناسی دانشگاه هامبورگ به تدریس زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایران پرداخت. از دکتر خالقی تا کنون 12 کتاب و دهها مقاله منتشر شده است. دو مجلد از کتابهای وی نیز با عنوان « سخنهای دیرینه» و « گل رنجهای کهن» که درباره فردوسی و شاهنامه است به صورت مجموعه مقالات و به همت علی دهباشی منتشر شده است.