ایستاده بر باروی شهر ویران( بررسی مجموعه مقالات دکتر خالقی)/ فرشاد قربانپور

  • ·        سخن­های دیرینه

(سی گفتار درباره­ی فردوسی و شاهنامه)

  • ·        نوشتۀ دکتر جلال خالقی مطلق
  • ·        به کوشش علی دهباشی
  • ·        نشر افکار
  • ·        چاپ دوم: 1386
  • ·        488ص ـ 7500 تومان
  • ·         

« باشد که کتاب دوستان پیش از خرید این کتاب نگاهی به این یادداشت بیندازند تا سپس­تر پشیمانی نبرند و نویسنده شرمسار نگردد.« این آخرین پارگراف « سرسخن» کتاب « سخن­های دیرینه» است که توسط خود نویسنده یعنی دکتر « جلال خالقی مطلق» نوشته شده است. این کتاب مجموعه مقاله و حاوی 30 گفتار است. کتاب سخن­های دیرینه حکایتی دیرینه نیز با خود همراه دارد. قصه در مورد مردی است که پارسی گویش خوانده­اند  و آن را خداوندگار سخن­سرایی پارسی و نیز حماسه­ها نامیده­اند. او فردوسی پاکزاد است که در دوره عسرت مردی دیگر همچون او به تنقیح و بازشناسی آثار او پرداخته است. بررسی گفتارها در مورد فردوسی و شاهنامه­اش و نیز بحث­های مربوط به آن از جمله آنچه که دیگران و متأخرین پیرامون شاهنامه و فردوسی گفته­اند و بررسی تحلیلی گفتارها و نوشته­های آنان که چند نفری نیز ایرانی نیستند در این کتاب دستمایه نویسنده قرار گرفته است. همچنین بحث­های دیگری از جمله نگریستن به جهان و موضوعاتی که فردوسی به آنان می­نگریست، اما با نگاه فردوسی از جمله دیگر حکایت­های گرانسنگ این کتاب است و خالقی به نظر خوب توانسته از این راه بسر آید و البته نه همچون فردوسی که « بسی رنج بردم در این سال سی» بلکه کاری که استاد خالقی انجام داد مصداق دیگری دارد. شاید بتوان گفت: « بسی رنج بردم در این سال چهل.» آری خالقی بیش از 40 سال برای شاهنامه، در مورد شاهنامه و فردوسی و برای زبان پارسی ایرانی تحقیق و پژوهش کرده است تا در نهایت بتواند شاهنامه فردوسی را با تصحیح خودش به چاپ برساند که این مهم نیز در این آخرین روزهای فصل سیاه و سرد سال 86 تحقق یافته و جمشید شاهنامه توانست به پیروزی برسد و همچون بهار درآید، اما تأسف از اینکه در این روزها استاد خالقی به دلیل فقدان نیروی جوانی و بی­توجهی­ها و غربت نتوانست خود در آئین رونمایی شاهنامه فردوسی­اش که در 8 جلد منتشر شده است حضور یابد اما خالقی در کتاب سخن­های دیرینه به بحث و بررسی قصه­های شاهنامه نیز پرداخته است. ضحاک، کیکاووس، هوشنگ، دیاکو، کیخسرو، شیرین، سیاوش و … همه از سوی او بررسی شده­اند و از این مهمتر او به بحث­های مفهومی نیز در این رابطه پرداخته است.  از جمله به مفهوم آب و مطهر بودنش از نظر شاهنامه و نیز « دیو» که در آئین ایرانی جایگاهی ویژه دارد و همچنین به بحث ایرانگرایی در شاهنامه نیز پرداخته است. خالقی حتی از هزار بیتی که دقیقی قبل از فردوسی سروده بود غافل نمانده و ان را نیز بررسی کرده است که در همه این موارد جای تقدیر و تشکر دارد. خالقی خود در این کتاب در مورد فردوسی می­نویسد:« فردوسی به کسی می­ماند که به باروی ویران شهری سوخته ایستاده است و شکوه برباد رفته آن را توصیف می­کند. از پیکر مردگان کاخ و میدان می­سازد و از دود و آتش، باغ و گلشن ولی هر چند گاه، یک بار هم به خود می­آید و با دیدن وضع دلخراش موجود به بی­مهری و بدگوهری جهان نفرین می­فرستد و زبان به پند و اندرز می­گشاید. بدین ترتیب توصیفی که فردوسی از ایران کهن می­کند عمیقاً با پرسش از هدف و مفهوم زندگی آمیخته است. فردوسی با این پرسش بی­پاسخ پرآب، بی­­غش همه سخنواران پس از خود را از درد ایران دردآلود کرده است.» و جایگاه خالقی نیز در همین است. این مرز شناخت خالقی و آثارش است. او نیز همچون خداوند شعر و ادب پارسی تمام عمر گرانش را کمر به بررسی و تحلیل تمام آن چیزهایی صرف کرده است که فردوسی در بالای دیوارها و باروی شهر سوخته می­دید. وقتی خالقی پس از 40 سال تلاش بی­وقفه هنوز نتوانست   کوچک­­ترین تحسینی را شاهد باشد و از این گذشته در غم غربت نیز می­سوزد چه تفاوت دارد با آن فردوسی که ایتساده بر باروی ویران شهر سوخته. آری خالقی نیز بر همان بارو ایستاده اما به گمان، سعی دارد دوباره به ساختن آن بارو بیندیشد. خالقی متولد بیستم شهریور ماه 1316 است. از این رو چهار سال بیشتر نداشت که ایران صحنه تاخت و تاز انگلیس و روس شد و شاید همین بود که فونداسیون ملی­گرایی او را ریخت تا به بازآفرینی شاهنامه بپردازد. خالقی در سال1349 موفق به اخذ دکتری از دانشگاه کلن آلمان در رشتۀ شرق­شناسی، مردم­شناسی و تاریخ قدیم شد. از سال 1350 نیز در بخش ایران­شناسی دانشگاه هامبورگ به تدریس زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایران پرداخت. از دکتر خالقی تا کنون 12 کتاب و ده­ها مقاله منتشر شده است. دو مجلد از کتاب­های وی نیز با عنوان « سخن­های دیرینه» و « گل رنج­های کهن» که درباره فردوسی و شاهنامه است به صورت مجموعه مقالات و به همت علی دهباشی منتشر شده است.