از چشمه خورشید ( 24) دکتر هاشم رجب زاده
یادداشتهایی از ژاپن
۴۲۳– آثار تاریخی ژاپن در فهرست میراث جهانی
گروه پی‌گیری ثبت مکان‌های باستانی و تاریخی ایالت نارا در فهرست میراث فرهنگی جهانی این آثار را گنجینه‌ای بی‌مانند از تاریخ باستانی می‌‌داند که شایستۀ ثبت در میراث فرهنگی جهانی از سوی سازمان علمی و فرهنگی ملل متّحد (یُونسکو) است. این مکان‌ها، شامل دهکدۀ آسُوکا، پایتخت ژاپن در سدۀ هشتم میلادی، و دو شهر کاشی‌هارا و ساکُورایی در نزدیکی آن، ۲۸ میدان کاوش باستانشناسی- از آن میان مقبره‌های باستانی تاکاماتسُوزُوکا و کیتورا- و کوه‌های یاماتو سانزان را در خود جای داده است. از بسیاری از این جاها در مانیوءشُو، مجموعۀ قدیم شعری ژاپن که در سدۀ هشتم میلادی مدوّن شده، نام آمده است.
ماساشی کینوشیتا استاد ممتاز دانشگاه هنر توکیو که ریاست هیأتی از کارشناسان گروه یاد‌شده را برعهده دارد، بر اهمیت این مکان‌ها تأکید می کند و میکوشد تا مردم و مقام‌داران را به این اهمیت آگاه سازد. گروه پی‌گیری ثبت جهانی این مکان‌های تاریخی در سال ۲۰۰۶ برنامه‌ای برای تحقّق این خواسته تا سال ۲۰۱۲ فرانهاد، و در سال ۲۰۰۷ این آثار در فهرست موقت میراث ملی با هدف ثبت جهانی درآمد.
تاکنون یازده اثر و مکان تاریخی ژاپن در فهرست میراث فرهنگی جهانی ثبت شده، و سه مکان هم به‌عنوان میراث طبیعی جهانی شناخته شده است.
۴۲۴– سال ببر یا پلنگ
سال ۲۰۱۰ در ژاپن، به اعتبار دور دوازده خانۀ سالها که هر سال به نام جانوری شناخته است، در ژاپن سال ببر شمرده میشود. به همین مناسبت، پست ژاپن یک دوره ده‌تایی تمبر یادگاری با نقش ببر منتشر کرد. روی هر قطعه از این ده تمبر نام ببر (در ژاپنی: تورا) با قلم و شیوۀ نگارشی متفاوت، به خط مفهوم نگار چینی- ژاپنی نوشته شده است. ببر در ژاپن نشانۀ قدرت و استقامت است و از نام‌هایی که خانواده‌ها به فرزند پسر میدهند.
در تقویم نجومی سال تازۀ ایرانی، ۱۳۸۹، استخراج اسمعیل مصباح (نشر اقبال)، زیر عنوان «جدول معرفت احکام سال بقول حکماء ترک» در معرفی احوال سال پلنگ (بارس ئیل ترکی) نوشته است: «بدان که حکمای ترکستان را از قبچاق و اُیغور دوری است که هر دوازده [سال] می‌گردد، و هر سال را به اسم جانوری موسوم کرده اند و چگونگی حالات و حوادث آن سال را از طبع و خوی آن جانور استنباط می‌‌نمایند، و آن را دورِ اثنی عشری گویند. و ابتدای این دور را از سیچقان ئیل (سال موش) گیرند، و مبدأ سال را از بودن آفتاب در حدود نیمه دلو دانند، و ماه اول را از اجتماعی گیرند که در اواسط برج دلو واقع شود و آن نوروز و اول سال ایشان است. و این سالِ نیکوفالِ فرّخ مآل که مجدّد میشود سال سوم است از دور اثنی‌عشری که آن را به ترکی بارس ئیل گویند، یعنی سال پلنگ. و چنان دانند که چون سال پلنگ درآید، میان مردم دشمنی و عداوت ظاهر شود و با یکدیگر در مقام مخالفت برآیند و خصومت ورزند و نقض عهود نمایند، و بعضی ملوک و سردَمداران با هم خلاف کنند و بعضی طوایف با هم به جنگ برخیزند، و در بعضی مواضع احتمال زلزله باشد، و گزند حیوانات زیاد شود، و بهائم را مرگ و میر بوَد و بعضی کشتی‌هارا آفت رسد و بیماری خالی از خطر حادٍ آید، و بعضی زراعت را آفت بوَد، و فواکه بسیار باشد و بارندگی فراوان شود و خزان زود رسد و بیماریهای فصلی در اطفال و مشایخ فرارسد. و هر فرزندی که در ثلث اول سال به وجود آید خوشرو و بلندهمّت باشد، و هر فرزندی که در ثلث دوم به دنیا آید صاحب روزی فراخ و بی‌باک باشد، و آن که در ثلث آخر به وجود آید کثیرالاولاد و خاموش و کامل بوَد.»
اما از پیش بینی این آفت‌ها نباید نگران بود، زیرا که در صفحه‌های ۲و ۳ این تقویم در بارۀ سال تازه می خوانیم: «… ارباب مثلثۀ مریخ و زهره و قمر کلیّه دلالت دارند بر تغییرات جوّی و اختلاف هوا و ازدیاد آب‌ها و سدها و فراوانی غلات و حبوبات و هبوب ریاح (= وزیدن بادهای) متناسب و کشف منابع و معادن و بهره‌برداری از آنها و نیکویی اوضاع و احوال کارگران و کشاورزان و افزایش سهام سرمایه گذاری‌ها و تولیدات کشور و رفاه حال عامه … و عظمت ایران.»
۴۲۵– فرزندان طلاق؛ از دست دادن یکی از والدین
در ژاپن، برابر ترتیبی که قانون تأیید کرده و رسم و راهی عادی شده است، فرزندان کوچک پس از جداشدن پدر و مادر از هم و بر پایۀ توافق آنان با رأی دادگاه به یکی از آنها سپرده می‌شوند، و بسیاری از این فرزندان از آن پس دیگر پدر یا مادر خود را نمی‌‌بینند. با افزایش شمار طلاق‌ها و نیز منازعات روزافزون پس از گسسته شدن پیوندهای دو ملیّتی، وضع این فرزندان به مسال‌های اجتماعی بدل شده است. امروزه در ژاپن در هر دو دقیقه یک طلاق واقع میشود. بسیاری از همسران خارجی که با شریک پیشین زندگی‌شان دربارۀ سرپرستی فرزندان توافق کرده و قرار گذاشته‌اند که فرزند هرچند یک بار به کشور متبوع نزد پدر یا مادر برود و او را ببیند، در عمل اجازه این سفر را به فرزندشان نمی‌‌دهند، قوانین کشور ایشان هم از این تصمیم حمایت میکند. توجیه این پدر و مادرها، به‌خصوص در امریکا، این است که ژاپن درباره جنبه‌های مدنی ربودن فرزند از همسر و بردن او به کشور دیگر به کنوانسیون لاهه (The Hague Convention on the Civil Aspects of International Child Abduction) نپیوسته، و دور از ذهن نیست اگر همسر پیشین دیگر اجازه ندهد فرزندش از ژاپن خارج شود. دولت ژاپن اکنون به فکر افتاده که به این کنوانسیون ملحق شود. در سال ۲۰۰۸ شمار ازدواج‌های دوملیتی در ژاپن به ۰۰۰‚۳۷ زوج رسید، و در همان سال حدود ۰۰۰‚۱۹ از این زوج‌ها از هم جدا شدند، که این میزان نزدیک به دو برابر در مقایسه با ده سال پیش از آن بود.
۴۲۶– مجلس تازۀ انجمن ایرانشناسی ژاپن
انجمن ایرانشناسی ژاپن که بیش از سی سال پیش به همّت استاد تاکه شی کاتسُوفُوجی، ایرانشناس صاحبدل فرزانه، بنیاد شد، مجلس سالانۀ خود را، برابر معمول در بهار، در روزهای ۲۷ و ۲۸ مارس ۲۰۱۰ برابر ۷ و ۸ فروردین ماه ۱۳۸۹ در تالار همایش‌های دانشگاه دایتو بُونکا در ایالت سایتاما در غرب توکیو، برگزار کرد. میزبان گردهمایی امسال آقای ریوئیچی هارا، استاد این دانشگاه و پژوهندۀ جامعۀ روستایی و کشاورزی ایران، بود. در مجلس امسال بیش از بیست تن از ایران‌پژوهان فعال از دانشگاه‌ها و بنگاههای تحقیقی ژاپن شرکت داشتند؛ و جدا از معرفی فعالیت‌ها ، کارهای منتشر شده، و برنامه‌های تحقیق آینده از سوی هر یک از حاضران، مقاله‌های تحقیقی زیر ارائه شد:
– خانم یُوکو فُوجیموتو، استاد دانشگاه اوساکا: نگاهی به ترجمه و تحقیق ادب معاصر پارسی از سوی ایران‌پژوهان ژاپن.
– هیتوشی سُوزُوکی، محقق مؤسسۀ اقتصادهای در حال رشد: در بارۀ می‌تسُوکی اوزاکی و بازاریابی او برای چای ژاپن در افغانستان و ایران در اوایل سدۀ بیستم.
– کوجی کامی‌وکا، استاد بازنشستۀ مؤسسۀ مطالعۀ فرهنگ‌ها و زبان‌های آسیا و افریقا: چهرۀ قومیت‌ها (عکس‌های پرتره).
– خانم کیمی ئه مائه دا: دربارۀ احوال و سخن و آثار احمدرضا احمدی شاعر معاصر ایران.
– کِنجی تومی‌تا، استاد عقاید اسلامی در دانشگاه دوشیشا (کیوتو): در بارۀ مجلۀ آفاق
– تاکاشی کُورودا، استاد دانشگاه توءهوکُو: مروری در مطالب بازمانده در آرشیو حکومت شوروی سابق دربارۀ فعالیت‌های کمونیست‌ها در گیلان در اوایل دهۀ ۱۹۲۰.
– توءسِی سانو، دانشیار دانشگاه ریُوکوکُو: درباره احوال و آثار و فعالیت‌های تقی‌زاده (موضوع کتاب تازه انتشاریافتۀ سخنران).
– خانم آکانه نوبه چی، دانشجوی دکتری دانشگاه جوچی: نمادهای حضرت علی و حضرت حسین (ع) در بازار تهران؛ کالاهای مذهبی.
– ریوئیچی هارا استاد دانشگاه دایتو بُونکا و خانم هارا، محقق جامعۀ روستایی ایران: مراسم عزاداری محرّم در چند دهکدۀ اطراف مرودشت.
۴۲۷– یادی از همایون صنعتی
دو- سه سال پیش، از روی اتّفاق، شرح زندگی کوتاهی از همایون صنعتی دیدم، و دانستم که جز بنیاد نهادن کتاب‌های جیبی و بانی شدن برای تدوین دایرةالمعارف فارسی و کار سترگ ادارۀ بنگاه نیکوکاری در کرمان و به فارسی درآوردن چند کتاب باارزش، به چندین هنر دیگر آراسته است؛ و احترام و ستایشم نسبت به این مرد هزارمرد هرچه بیشتر شد. نیز احساس کردم که رشتۀ پیوندی هم خاطراتم را به این مرد پرتوان و تلاش می پیوندد. من در دورۀ اول کار دیوانی، در دشت قزوین، نظاره‌گر طرح عمران قزوین و برنامۀ در بوق‌دمیدۀ مبارزه با بیسوادی در روستاهای «نمونه» آنجا و صحنه‌گردانی یا صحنه‌آرایی مدعیان بوده‌ام. از روی کنجکاوی، دوست داشتم که دست‌کم ساعتی پای سخنش بنشینم تا مگر رمز و رازهایی از آن شعبده‌ها برایم گشوده شود؛ شعبده بازی چرخ و شتاب عمر مجال نداد، و خبر درگذشتنش در شهریورماه ۱۳۸۸ اندوهگینم کرد. اما یادگاری از طبع جویا و روح پویا و دست‌ودلبازی او در یاری رساندن به اهل تحقیق برایم مانده، و آن نامهای است تایپ شده روی کاغذی با سربرگ «گلاب زهرا» که به خط خود وی «۱۳۸۵/۵/۳ مطابق با ۲۹ جمادی الثانی ۱۳۲۷» تاریخ گذاری شده، و نوشته است:
«… پس از سلام و عرض ادب. از اینکه بی‌مقدمه مصدّع اوقات شریف می شوم پوزش می‌طلبم. در مجلّۀ گزارش میراث (سال اول، شماره سوم و چهارم ۱۳۸۵) دیدم که محقق ژاپنی آقای یوکو تاکاهاشی مشغول ترجمه و تحقیق دربارة رساله نوروزنامه منسوب به حکیم عمر خیام است. با اینکه بنده فاقد تحصیلات علمی و به اصطلاح عوام هستم، نظر به علاقه‌ای که به مسائل مربوط به گاهشماری و نجوم ایران باستان دارم، در این زمینه یادداشتهایی دارم. از جمله نوشته‌ای درباره اهمیت نجومی نوروزنامه. چون بر این تصور و یا حتی توهم هستم که مقاله مزبور ممکن است برای ایشان سودمند باشد، اسباب زحمت شده نسخه‌ای از آن را تقدیم می کنم تا توسط جنابعالی به ایشان داده شود…. با عرض ارادت غایبانه، همایون صنعتی»
البته نامۀ تشکر در پاسخ نوشتم، و متن این اظهار لطف و راهنمایی ارزنده و نامۀ جداگانه و مقالۀ «در اهمیت بخش نجومی رسالۀ کشف حقیقت نوروز» را که برای خانم یُوکو تاکاهاشی، دانشجوی دوره دکتری، فرستاده بودند به وی رساندم.
۴۲۸– قدرت و ثبات پول ژاپن
ارزش و قدرت خرید ین در داخل ژاپن در چند دهۀ اخیر تقریبا ثابت مانده و افزایش طبیعی بهای کالاهای مصرفی روزانه، به‌خصوص فراورده‌های کشاورزی، با کاهش مداوم قیمت ساخته‌های صنعتی، به‌ویژه وسایل الکترونیک، کم و بیش جبران شده است. میگویند که هزینۀ چاپ یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ینی، درشت‌ترین واحد پول کاغذی ژاپن، ۱۷ ین است؛ و شگفت‌انگیز می نماید که با این هزینه، که امروزه با آن نمی‌‌توان چیزی از فروشگاه‌ها خرید، کاغذی ساده و کم‌بها به یکی از قوی‌ترین پول‌های دنیا بدل میشود که میتوان آن را با بسیاری وسایل مورد نیاز و ماندگار مانند دوربین عکاسی و تکه‌های مبلمان و اثاث خانه مبادله کرد. ستون تفسیرهای اجتماعی روز پنجم دسامبر روزنامه یومی‌وری ژاپن با اشاره به این واقعیت که ارزش پول یک کشور همانا اعتماد و اعتباری است که مردم برای مدیریت اقتصادی میهن خود احساس می کنند، قطعه‌ای تانکا (شعر قدیم پنج بندی ۳۱ هجایی) سرودۀ نوبُوتاتسُو هایاشی از مجموعۀ «می‌جی جیبُوتسُوکیگِن» (مبانی چیزها و رویدادها در دوره می‌جی، سالهای ۱۸۶۸ تا ۱۹۱۲)، گردآوردۀ کِن دو ایشی ئی، آورده است، که می گوید:
تکه ای کاغذ
می‌‌تواند به طلا بدل شود
ازین رو که
نمودار صداقتی است
که جامعۀ ما از نعمت آن برخوردار است
لفظ «صداقت» در این قطعۀ تانک که هایاشی، از صاحب‌منصبان وزارت مالیه در اوایل دورۀ می‌جی، سرود، اشاره به اعتمادی است که مردم به نظام تازۀ حکومت خود در آغاز عصر تجدّد یافته بودند.
۴۲۹– کاهش شمار قتل‌ها، و افزایش نگرانی عمومی
در سالی که گذشت، ۲۰۰۹، جرایم تکان‌دهنده‌ای روی داد که هشداری برای جامعۀ جویای آرامش و سنت‌گرای ژاپن بود؛ اما شمار قتل‌ها و جرایم ارتکاب به قتل ۱۰۹۷ مورد، و در دورۀ ۶۵ سالۀ پس از جنگ کمتر از میانگین ۱۳۰۰مورد در سال بوده، یک سوم شمار این گونه جرایم در سال ۱۹۵۴ رخ داده بود. با این‌همه، میگویند که هراس و نگرانی مردم از وقوع چنین جرایمی بیشتر شده، زیرا که شاهد جنایت‌هایی هستند که در محیط فرهنگی و تربیتی روی میدهد و به ملاحظۀ طبع و سرشت ژاپنی‌ها شگفتی‌برانگیز است.
آمار نشان‌دهنده نوع ارتباط میان مرتکبان و قربانیان قتل‌ها رهنمودی است برای پی‌بردن به علت این وضع، همانا شمار جرایم کمتر شده اما نگرانی مردم و جامعه‌شناسان نسبت به این موضوع بیشتر شده است. در مقایسۀ سال ۲۰۰۹ با سال ۱۹۸۵، که نخستین سالی بود که آمار تحلیلی گرفته شد، آشناییِ کاری میان مجرم و قربانی جرم از ۱۰۴ به ۶۱ مورد، و آشنایی از راه دوستی و دیگر ارتباط‌ها از ۳۱۷ به ۲۵۴ مورد کاهش یافته، و نشانۀ این است که قتل با سابقۀ آشنایی و رابطۀ قبلی کمتر شده است. می‌تسُویُوکی مانیوا، استاد ممتاز دانشگاه شیزُوئوکا، بر این نظر است که رنگ‌باختن پیوند و آشنایی میان جوان‌ترها یکی از موجبات پایین آمدن شمار قتل‌ها است؛ جوانان نسبت به مردم پیرامون خود بی‌تفاوت‌تر شده اند، چندان با کسی الفت و ارتباط نمی‌‌یابند، و کمتر پیش میآید احساس حسد یا دشمنی شدید که به این گونه جرایم می انجامد، در آنان ایجاد شود.
در گروه‌بندی انگیزه‌های این جرایم در سال ۲۰۰۸، ۱۹۴ مورد آن بر اثر کینه روی داده، حال آن که در سال ۱۹۸۵ در ۴۶۶ مورد این انگیزه در میان بوده است. یکی از افسران پلیس گفته است که ضابطان دادگستری پیش‌تر گاهی به حال این مرتکبان دل می‌‌سوزاندند، اما این روزها کمتر چنین احساسی به آنها دست میدهد. در برابر کاهش مواردی که یاد شد، قتل یا اقدام به قتل والدین از سوی فرزندان از ۴۰ مورد در سال ۱۹۸۵ به ۱۲۱ مورد (سه برابر) در سال ۲۰۰۹ افزایش یافته است. این نیز یکی از مسائل جامعه‌ای است که شمار پیران در آن رو به فزونی دارد.
۴۳۰– دفتر شعر نوجوانان
دانشگاه تویو در ماه ژانویه امسال (۲۰۱۰) مجموعۀ یکصد قطعه شعر سرودۀ نوجوانان را در دفتری منتشر کرد. یکی از این شعرها، ساختۀ سوُ تاکاهاشی از دبیرستان ایالتی اوروکُو در اوکیناوا، می گوید:
پروردگار این زمین را گرد آفرید
پس نمی‌‌توان کسی را
در بن بستی گرفتار کرد
روزنامه یومی‌وری این قطعه را برای نکوهش رفتاری که به‌تازگی نمونۀ فشار سیاسی بر امپراتور دانسته شد نقل کرده است. دربار ژاپن به ملاحظاتی در تنگنا نهاده شد تا در فرصتی چند روزه وقتی برای باریابی یک دیدارکنندۀ برجستۀ خارجی معین کند، حال آن که قرار چنین باریابی می بایست حداقل از یک ماه پیش‌تر داده میشد.
۴۳۱– توسعۀ دبیرستانهای وابسته به دانشگاه‌ها
با تغییرهایی که در عرصۀ آموزش عالی ژاپن بر اثر سه عامل عمده بحران اقتصادی، بحران جمعیت و کم شدن داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها، و مسائل پیش روی موسسه‌های آموزش عالی در میان است، دانشگاه‌ها با تدبیری چاره‌ساز به توسعۀ مدارس متوسطه و دبیرستانهای وابسته به خود و نیز تأسیس مدارس تازه پرداخته‌اند. دانشگاه‌های معروف و معتبر توکیو و کانسای (غرب ژاپن) از بهار ۲۰۱۰ مدارس تازۀ وابسته تأسیس می کنند تا بتوانند در سالهای آینده دانشجویان مستعدتری جذب کنند. چند دانشگاه مشهور، مانند کِی ئو در توکیو، سالها است که دبیرستانهای وابسته دارند؛ و از این بهار (آغاز سال تحصیلی) دانشگاه‌های چُوئو و واسِدا به‌طور مشترک مدارس متوسطه (دوره اول) و دبیرستان (دوره دوم) خواهند گشود. در ناحیۀ کانسای هم دو دانشگاه معروف چنین مدارسی باز میکنند. آموزش متوسطه در ژاپن، به ترتیبی که پیش‌تر در ایران معمول بود، شش ساله و مشتمل بر دو دورۀ اوّل و دوم دبیرستان است. تحصیل در مدارس وابسته به دانشگاه‌ها خواستاران بیشتری دارد؛ و انتظار می‌‌رود که حدود شصت تا هفتاد درصد محصلان این مدارس بتوانند به دانشگاه‌های صاحب‌نام ژاپن، ترجیحاً دانشگاهی که دبیرستانشان وابسته به آن است، راه پیدا کنند.
۴۳۲– مسابقۀ نوروزی سرودن شعر
امسال، ۲۰۱۰، هم مسابقۀ نوروزی شعرسرایی دربار ژاپن، که رسمی هزارساله است، روز ۱۴ ژانویه و با شرکت امپراتور و ملکه ، این بار به شادمانی پنجاهمین سال عروسی زوج سلطنتی ژاپن (در سال ۱۹۵۹)، برگزار شد. مضمون شعر امسال «روشنایی» بود. شماری از ادبای صاحب‌نام ژاپن با لباس رسمی شعرهای راه یافته به دور نهایی مسابقه را با حضور گویندگان این قطعه‌ها، که بسیاریشان از مردم عادی ژاپن از هر قشر و حرفه‌اند، با آهنگ خاص خواندند. این قطعه‌هاتانکا یا واکا (شعر پنج بندی ۳۱ هجایی) سبک قدیم بود. ملکۀ ژاپن، علیاحضرت می‌چیکو، چنین سروده بود:
در کنارت که قدم برمی دارم
راه تا دوردست می رود
هرچند که امشب
آن دورترها
رنگی از روشنایی کشیده است.
ملکه که برای نخستین بار در تاریخ ژاپن از میان مردم عادی و بیرون از خاندان پادشاهی برخاسته، در چشم و دل مردم ژاپن آیتی از وقار و فرزانگی است.
قطعۀ سرودۀ امپراتور آکیهیتو در وصف سبزه‌های روییده در کوچه باغ قصر در پرتو پولک‌های نور تابیده از لابه لای شاخسار درختان بود، که در گردشی در باغ بهار همراه همسرش وی را به‌وجد آورده بود. عروسی زوج سلطنتی در سال ۱۹۵۹ ملت ژاپن را که در آستانۀ شکوفایی اقتصادی پس از جنگ بود به شوق و شور آورد. به گفتۀ دربار ژاپن، بیش از ۲۳ هزار قطعه برای شرکت در مسابقۀ شعری امسال رسید، ۱۷۲ عدد آن از خارج ژاپن فرستاده شده بودند. شعرشناسان از این میان ده قطعه را برگزیدند تا با سروده‌های افراد خاندان سلطنتی و با حضور سرایندگان آنها در مجلس شعرخوانی دربار خوانده شود. گویندگان این ده قطعه ۴۸ تا ۹۴ ساله بودند.
۴۳۳– مرگ اختیاری
در سال ۲۰۰۹، برای دوازدهمین سال پی‌درپی، شمار ژاپنی‌هایی که خود را کشتند بیش از سی هزار، و به رقم دقیق ۷۵۳‚۳۲ نفر بود. این شمار ۵۰۴ مورد بیش از سال پیش از آن، و پنجمین رقم از لحاظ کثرت در بین همۀ سالها است. پلیس ژاپن آمار خودکشی‌هاو جزئیات آن را، با تفکیک انگیزه‌ها و سن مرتکبان، منتشر می کند. از جان باختگان سال پیش۴۰۶‚۲۳ نفرشان مرد (۵۷۵ نفر بیش از سال پیش) و ۴۳۷‚۹ نفر زن (۷۱ نفر کم تر از سال پیش) بودند. شمار کسانی که دست به خودکشی زده‌اند به ترتیب در ایالت‌های توکیو، اوساکا، کاناگاوا، سایتاما، و آئیچی بیشتر بوده است. آمار دیگری که یک مقام وزارت رفاه در روز ۳۰ مارس ۲۰۱۰ اعلام کرد نشان میدهد که بیشتر خودکشی‌ها در روزهای اول یا آخر هر ماه، و بیش تر در دوشنبه‌ها، واقع میشود؛ و در میان مرتکبان بیکاران بیش از دیگر قشرهای اجتماعی‌اند.
۴۳۴– قَسَم‌نامۀ ژاپنی
واژۀ مهجور «کیشومون» به معنی نوشته‌ای است که در آن کسی خدایان اساطیری و بودا را شاهد می گیرد که چیزی جز حقیقت نمی‌گوید. در دورۀ تاریخی اِدو (سالهای۱۸۶۷- ۱۶۰۳) دلدادگان با دادن «کیشومون» به یکدیگر، پیمان می‌‌بستند که مهر و دلبستگی‌شان جاودانه باشد. عقیده بر این بود که تعویذی که از زیارتگاه شینتوئی کُومانو در کیشُو (اکنون ایالت واکایاما) می‌‌گرفتند، و کاغذی با نقش یک دسته کلاغ پیوست آن بود، راه صحیح و مرسوم چنین سوگند و پیمانی است. کسانی هم بودند که سوگند آنان از دل برنمی‌‌آمد. قدیم‌هاآوازی بود که می گفت:
هنگامی که با اکراه سوگند می‌‌خوری
سه تا از کلاغ‌های زیارتگاه کُومانو می‌‌میرند
سوگند دروغ آفت جان کلاغ‌های این زیارتگاه هم بود. این داستان را امروزه هم برای تأکیدی که مقام‌داران در راستگویی خود دارند، یاد میکنند. یک قطعه هایکُو (شعر سه بندی هفده هجایی) سرودۀ نایتو جوسو در دورۀ اِدو می‌گوید:
آسمان نشان از برف باریدن دارد
کلاغی غارغار می کند
پنداری که بر سرنوشت خود مویه سر‌می‌‌دهد.
۴۳۵– دفترهای تازه برای خوش‌خط نوشتن به ژاپنی
دفترهای نگارش فارسی و لاتینی را با خط کشی افقی (این روزها بیشتر با فاصله ۶ یا ۷ میلیمتر میان خط‌ها) آماده میکنند، تا حروف و کلمه‌ها را روی این خط‌ها بنویسند و خطِ نوشته راست دربیاید. دفترهای ژاپنی هم خط‌کشی شده، اما خط‌ها افقی یا عمودی است و با فاصلۀ کافی یرای درشت یا ریز نوشتن نشانه‌های مفهوم نگار چینی- ژاپنی و ادات مکمل جمله که الفبای هجایی و خاص زبان ژاپنی است. در گونه‌ای خط‌کشی هم پس از هر دوخط که نوشته را باید میان آن نوشت، کمی فاصله میدهند و سپس دو خط بعدی را رسم می کنند تا کلمه‌ها و سطرها خوب و منظم از هم متمایز باشد. خط مفهوم نگار (به ژاپنی: کانجی) را میتوان افقی و از راست به چپ یا از چپ به راست، یا عمودی و از بالا به پایین نوشت. در ژاپن قدیم، از راست به چپ می‌‌نوشتند، و دفتر و کتاب هم، مانند کتاب‌های فارسی، از راست باز میشد و ورق می‌خورد. امروزه به روش لاتینی از راست به چپ می‌‌نویسند، و کتاب و دفتر را هم از چپ باید باز کرد و خواند یا نوشت. شماری از نوشته‌ها، در قدیم و هم امروز، از بالا به پایین است؛ و برای این ترتیب نوشتن، دفتر عمودی خط‌کشی میشود.
به‌تازگی یکی از تولیدکنندگان عمدۀ نوشت افزار، به دنبال فکر بدیع نویسنده‌ای جوان، دفترهایی ساخته که هم عمودی و هم افقی خط‌کشی شده، و هر نشانه یا کلمه مفهوم‌نگار چینی- ژاپنی توی چهارخانه‌ای که از این خط‌کشی‌ها درست شده است نوشته میشود، و خط و نگارش به‌طور شگفت انگیزی مرتّب و زیباتر از نوشتۀ دفترهای قدیم که فقط خط کشی افقی یا عمودی دارد درمی‌آید.
۴۳۶– آغازی تازه
اول آوریل، نخستین روز سال کاری در ژاپن، که در واقع آغاز سال مالی، اداری، و آموزشی هم شناخته میشود، هنگامی است که بنگاههای اقتصادی هم به آغازی دوباره می اندیشند، و با اعلام راهکارهایی که برای سال تازه دارند به عزم و ارادۀ خود برای بهبود شیوۀ کار و تلاش هرچه بیشتر برای فائق آمدن بر دشواری‌ها و نارسائی‌ها تأکید می‌نهند. امسال (بهار ۲۰۱۰/۱۳۸۹) انظار بیشتر متوجه هواپیمایی ژاپن (JAL) و تویوتا بود، که این هردو بنگاه عظیم اقتصادی و صنعتی دستخوش بحرانی سخت بوده اند. JAL که تا آستانۀ ازهم پاشیده‌شدن رفت، با حمایت مالی دولت برنامۀ بازسازی گسترده ای آغاز کرده؛ و تویوتا که شهرت افسانه‌ای‌اش در کیفیت محصول درهم‌شکسته‌است، میکوشد تا اعتماد مصرف‌کنندگان را در جهان بازیابد. با اینکه نشانه‌هایی از پایان بحران اقتصادی در ژاپن نمودار شده، شمار پذیرفته شدگان به کار در بهار امسال، بر روی‌هم ۷۶۰,۰۰۰، نفر کمتر از سالهای گذشته است
بنگاههای اقتصادی و اداری ژاپن در روز اول آوریل مراسم ورودی برای اعضای تازۀ خود برگزار میکنند. رئیس جدید هواپیمایی ژاپن در خوش‌آمدگویی خود برای ۵۵۰ عضو تازه به خدمت گرفته شدۀ این شرکت از ایشان خواست که به او اعتماد کنند و با هم بکوشند تا این دستگاه را سرپا نگهدارند. رئیس شرکت تویوتا در شهری به همین نام در استان آئیچی و مرکز ماشین‌سازی آن، از همکاران تازۀ خود خواست که در عزم و اطمینان او برای بازآوردن اعتماد جهانی به کیفیت ساخته‌های تویوتا سهیم باشند. او افزود که در شتاب خود برای پیشرو بودن، زمین خوردیم؛ اما مانند ورزشکاران در دوِ استقامت برمی‌خیزیم و با همان اراده و نیروی نخستین پیش می‌تازیم. در مراسم این روز، بیشترِ مدیران بنگاههای تولیدی به عزم خود برای تلاش فزاینده در مقابله با رقابت سخت تازه برآمده‌ها، به‌ویژه چین و هند، تأکید نهادند.
۴۳۷– بیستمین سال برنشستن امپراتور
در گرامی‌داشت بیستمین سال جلوس امپراتور آکیهیتو، در پائیز سال ۲۰۰۹ مراسمی برگزار شد. امپراتور ۷۵ سالۀ ژاپن روز ۱۲ نوامبر سال ۱۹۹۰ پس از درگذشتن امپراتور هیروهیتو (۷ ژانویه ۱۹۸۹)، که پس از مرگش و به نام دورۀ پادشاهی او «شووا» نامیده شد، و سرآمدن دورۀ سوگواری، به جای پدر بر تخت نشست. در مراسمی که به این مناسبت از سوی دولت و در تالار تآتر ملی ژاپن برگزار شده بود، امپراتور گفت که دعای خیری که در هنگام برنشستن وی از سوی مردم ژاپن بدرقۀ راهش شده، در این سالها مایۀ قوّت قلب او و ملکه بوده است، و افزود که در این سالگرد بیستمین سال جلوس می خواهد که به آرزوهای نیک که بسیاری از مردم برایش داشته اند بیندیشد و ببیند که چگونه می‌‌تواند کار و وظیفه‌اش را به انجام برساند. در این مناسبت مردم بسیاری در دفاتر تهنیتی که جلوی دروازۀ کاخ پادشاهی در توکیو گذاشته شده بود پیام تبریک نوشتند. جشن‌ها و مراسمی در گرامی‌داشت این روز از سوی گروه‌های مردم برگزار شد، و سرمقالۀ بیشتر روزنامه‌های پرفروش دربارة دورۀ پادشاهی امپراتور کنونی و تجربه‌های دشوار بیست سالۀ گذشته بود. پست ژاپن دو دوره تمبر زیبا به یادگار بیستمین سال برنشستن امپراتور منتشر کرد.
۴۳۸– مُوراکامی، دازای، و ماتسُوموتو
کتاب داستان تازۀ مُوراکامی، نویسندۀ معروف ژاپنی، با عنوان 1Q84 از پرفروش‌ترین کتاب‌های سال ۲۰۰۹ بود، و انتظار می‌‌رود که همچنان پرفروش بماند. این کتاب که عنوان آن در ژاپنی ایچی کیُو هاچی-جُو یون خوانده میشود، هم به معنی ۱۹۸۴ (ایچی و کیُو تلفظ ژاپنی ۱ و ۹ است) و هم به معنی یک مسألۀ [سال هزارونهصدو] هشتادوچهار، پیرامون موج بحران اقتصادی است که در سال ۱۹۸۴ آغاز شد و آن را حباب یا رشد کاذب اقتصادی نامیدند که سرانجام هم این حباب ترکید و سالهای دراز ژاپن را گرفتار رکود اقتصادی کرد.
گفته شد که امسال که یکصدمین سال تولّد اوسامُو دازای و سییچو ماتسُوموتو است، آثار این دو داستان‌نویس هم پُرخواستار است، و به این مناسبت نیز مراسم گوناگون برگزار شده و میشود.
۴۳۹– رایج‌ترین نامهای نوزادان
در آخرین روزهای سال ۲۰۰۹ گفته شد که رایج ترین نام‌هایی که در این سال به نورسیدگان داده‌اند هیروتو یا یاماتو برای پسران و هارُوتا برای دختران بوده است. هیرو نشانۀ این آرزوست که فرزند پسر سالم و نیرومند بارآید. «تو» از پساوندهای نام پسران است. هارُو (به معنی بهار)، نشانه ای از افزایش آگاهی مردم به بایستگی حفظ محیط زیست، برای سومین سال متوالی از رایج ترین نامها برای نوزادان بوده است.
۴۴۰– نگارگری از هیروشیما
هیرایاما، نگارگری که از بمباران اتمی هیروشیما جان به‌در برده بود و از آن‌پس برای حفظ صلح در جهان فعالیت می‌کرد، از مناظر مسیر جادۀ ابریشم را نقاشی کرد و شاگردان بسیاری به‌بارآورد، روز دوم دسامبر ۲۰۰۹ درگذشت. از دغدغه‌های او حفظ میراث فرهنگی جهان بود. او پس از انهدام تندیس‌های عظیم بودا در بامیان، تلاشی در کارآورد تا شمار هر چه بیشتری از معاریف هنری دنیا این بی‌خردی و نابکاری را نکوهش کنند.
۴۴۱– تلخی شکست
شینتارو ایشیهارا که با مایۀ نویسندگی به فرمانداری انتخابی کلانشهر توکیو رسیده است، در نخستین مصاحبه‌اش پس از بازگشتن از کپنهاگ، که در آنجا درخواست توکیو- به عنوان یکی چهار گزینۀ نهایی- برای برگزارکردن بازیهای المپیک سال ۲۰۱۶ رد شده بود، گفت که در هواپیما اشک می‌ریخته است و همراهانش او را دلداری می‌داده‌اند. وی افزود که نهایت تلاش خود را برای برگزیده شدن توکیو کرده، و او و همکارانش یقین دارند که ژاپن برای این میزبانی بهتر از نامزدهای دیگر بوده، اما به این نتیجه رسیده است که بسیاری «معیارهای پنهان» در انتخاب و اعلام نامزد پیروز برآمده (برزیل) مؤثر بوده است.
۴۴۲– زنبور درشت بی مروّت
به تصوّر کمتر کسی می رسد که هر ساله در ژاپن مترقّی شماری از مردم از نیش زنبور و گزیدن مار و حملۀ خرس جان خود را از دست می دهند. آمار این مرگ و میرها در سال ۲۰۰۸ به‌ترتیب ۱۵ و ۴ و ۳ نفر بوده است. در یکی از سالهای دهۀ ۱۹۸۰ که اوج این تلفات بود، ۱۹۴ نفر از نیش زنبورهای درشت که سُوزُومه باچی نامیده میشود مردند. و هزاران تن جراحت برداشتند. این بهایی است که ژاپن طبیعت دوست برای حفظ محیط زیست میدهد، و پند سعدی در گلستان به گوش این گزندگان نمی رود که:
زنبور درشت بی مروّت را گوی باری چو عسل نمی دهی نیش مزن
۴۴۳– کودکی- جوانی- میانسالی- پیری- و کودکی
در ژاپن جمعیت‌های گوناگون برای ارتباط و همکاری میان کسانی که وجه اشتراکی با هم دارند ایجاد میشود، که بیشتر اینها بهانه‌ای است برای دیدار گاه‌به‌گاه و گریز از تنهایی و یکنواختی. یکی از این انجمن‌ها، دیدار دوره‌ای خانم‌های میانسالی است که از مادران سالخوردۀ خود پرستاری و نگاهداری می کنند. گزارشی در شبکه سراسری تلویزیون ژاپن در روز ۴ دسامبر سال ۲۰۰۹ زندگی مادر ۹۵ سالهای را که دختر نسبتاً سالمندش با مهربانی و ایثار از او پرستاری می کند نشان می داد. مادر هر چند دقیقه یکبار بهانه‌ای می گرفت و چیزی می خواست، و هنگام شام غذا نمی‌خورد و می‌گفت که می‌خواهد تلویزیون نگاه کند، و دختر می‌گفت که این تلویزیون را طوری ساخته اند که تا مادر غذا نخورد روشن نمی‌شود. با هم به دیدارهای گوناگون می‌رفتند. در انجمن خانم‌های خانه‌دار که از مادر پیرشان نگهداری میکنند، با هم غذا می‌خوردند و گفت‌وگو می‌کردند و از تجربه‌های خود می‌گفتند. این دختر خاطرۀ روزی را گفت که مادرش او را خوب به یاد آورده و نامش را گفته، و دل و جان دختر از شادی لبریز شده بود. احساس مسؤولیتی که بسیاری از دختران برای مادر سالخورده یا بیمارشان دارند و با مهر و مدارا از آنها نگهداری می کنند شگفتی‌آور و تحسین برانگیز است. نمونۀ دیگر سخت‌کوشی و تحمّل مادرانی است که فرزند عقب افتاده، و گاه ناآرام و پرخاشجو، دارند و همۀ عمر را به پای پرستاری آنها می‌‌گذارنند.
۴۴۴– مزار اهل هنر و ادب
در گورستان کهنۀ محلّه توشیما در توکیو شماری از ناموران عرصۀ ادب، از آنمیان ناتسُومه سوسِه کی (۱۹۱۶-۱۸۶۷) نویسندۀ پرآوازه، و معاریف دنیای هنر آرمیده اند. دوستداران ادب و هنر گه گاه، به‌خصوص در روزهایی مانند آغاز بهار (۱ فروردین، برابر ۲۱ مارس) که روز اعتدال بهاری و در ژاپن موسم زیارت اهل قبور و تعطیل است، اینجا می‌آیند و بر گور نویسندگان و هنرمندان محبوب خود می‌گذرند. در این روزها گل‌های درختان گیلاس آغاز به شکفتن میکند و هوا خنک و دلپذیر است. روز اعتدال بهاری امسال (۲۰۱۰) از میان مردمی که برای تفرّج به این گورستان باصفا آمده بودند، دختری در مصاحبۀ خبری می گفت که هر سال در این موسم و بارها در اوقات دیگر اینجا میآید زیرا که فضا برایش آرامش‌بخش است و احساس میکند که با در خاک آرمیدگان ارتباط و پیوند روحی و احساسی برقرار میکند.
۴۴۵– جویندگان طلا
بحران‌های پی‌درپی اقتصاد جهانی، به هر مایه و موجب که بوده، الگوی رفتار و زندگی مردم و جوامع بسیاری را دگرگون کرده است. در ژاپن می گویند که علاوه بر افراد و سرمایه‌داران، خیلی از کشورها هم به اندوختن طلا به جای ارز روی آورده اند. هند چندی پیش یکصد تُن طلا برای خزانۀ خود خرید، و چین هم این کار را خواهد کرد. مصرف طلای مردم هم در چین ۱۲ در صد بالا رفته، و در سنگاپور هم قیمت طلا رو به افزایش است. مردم هند به‌خصوص به گردآوردن طلا و زینت‌های ساخته شده از آن شوقی دارند، و در عروسی‌ها جُدا از زیورهای طلا که داماد هدیه میدهد، خانوادۀ عروس هم به‌جای جهاز به دخترشان طلا میدهند. در شماری از فروشگاه‌های چین، در کنار زینت‌آلات، شمش‌های طلا هم برای فروختن گذاشته‌اند.
۴۴۶– دوستان کرایه ای
پدیدۀ تازه و رو به گسترش در ژاپن، بنگاههای دوست‌یابی برای شرکت در جشن عروسی مشتریان است. عروس یا داماد می‌‌توانند به اینها سفارش بدهند که برای جشن عروسی شان «مدعوّ» دوست یا خویشاوندنما بفرستند. شمار شرکتهای تجاری که چنین سفارشهایی را انجام میدهند به بیش از ۳۰ رسیده است. عروس یا داماد از اینها میخواهند که برای جشن عروسی‌شان عده‌ای را با سن و سال و ظاهر مناسب به نام دوست و مهمان آنها بفرستند، تا دربرابر خانواده و کسان شریک تازۀ زندگی‌شان کم نیاورند. پدر و مادرهای بی‌خبر هم با شوق تمام و از روی آداب‌دانی و وظیفه‌شناسی سر میز این مهمانها می‌آیند و از ایشان برای آمدنشان تشکر می کنند.
عروس و دامادها از این شرکت‌ها میخواهند کسانی را پیدا کنند که در جشن عروسی به جای عمو یا عمه یا همکار یا دوست رفتار کند، البته از پیش به این افراد آموزش داده میشود که این موضوع را پنهان نگاه‌دارند. تازه‌عروسی در مصاحبه می‌گفت که با دیدن فهرست آشنایان و اقوام داماد برای برگزیدن مهمان‌های جشن عروسی‌شان متوجه شد که شمار اسامی آن دو برابر فهرست اوست، و ناگزیر به بنگاه مهمان یاب متوسل شد تا در برابر خانواده داماد حفظ آبرو کند. کسانی هم چون از خانواده و دوستانشان بریده‌اند، به این ظاهرسازی رو می آورند تا وضع اجتماعی خود را عادی جلوه دهند.
خانم می‌چیکو می‌اموتو، روانشناس اجتماعی، در مصاحبه ای دراین باره می گوید که هرچند که فردگرایی در جامعه‌ای مانند ژاپن رو به گسترش است، باز مردم نیاز دارند که اجتماعی باشند؛ اما در جامعۀ امروز چندان نمی‌‌توانند دوستانی پیداکنند و ازین رو احساس کمبود دارند. مدیر یکی از این بنگاه‌ها که برای حدود یکصد مهمانی در سال «مدعو» می‌فرستد، می‌گوید که دختری مراجعه کرده و خواسته بود که برای عروسی‌اش مهمانهایی دانشجونما بفرستند چون او دانشگاه را در نیمه راه رها کرده است و دوست دوره دانشجویی ندارد. کسانی هم می خواهند که مدعوّ رئیس‌نما به عروسی‌شان بفرستند، چون رئیس واقعی متشخص و عالیرتبه ندارند و در برابر شریک تازۀ زندگی‌شان کم می‌آورند. در عروسی‌های ژاپن که با برنامه‌ریزی دقیقه به دقیقه (برای حدود دو ساعت) برگزار میشود و جای نشستن هر میهمان معیّن است، رئیس یا مهمان عالیرتبۀ عروس و داماد سرِ میز بالای اتاق و جلوی جایگاه عروس و داماد می نشینند، و پایه و شأن این مهمان والامقام که معمولا رئیس مستقیم یا یکی از استادان محبوب و بلندپایۀ عروس یا داماد است، مایۀ اعتبار و آبروی میزبان شناخته میشود. سوای اینها، همکاران خوش‌ظاهر و برازنده و عمه و خاله و دایی و… صوری هم برای آمدن به جشن عروسی سفارش داده می شوند.
۴۴۷– آزار در مدرسه
رفتارهای آزارنده و رنج‌آور در محیط‌های اجتماعی مانند مدرسه و محیط کار یا زندگی (میان همسایه‌ها) از مسائل اجتماعی همیشگی ژاپن بوده، که ادب و قانون و قیود و ملاحظات اجتماعی از پس آن برنیامده، و با همۀ پیشرفتهای مادی این مسأله که در ژاپن «ایجیمه» خوانده میشود برجا است. از نمونه‌های بارز آن رفتار گه گاه ناهنجار مردان با زنان در محیط کار است که ریشه در جامعۀ مردسالار دارد؛ اما در این سالهای اخیر آزار و رفتار ایذائی کلاسهای خشونت گرا در مدرسه بیش تر رایج بوده و تلاش بر این است که راههای مؤثّر مقابله با آن یافته شود.
به‌تازگی رفتار آزارندۀ چند هم‌کلاس دبستانی نسبت به دختر محجوب و یگانه فرزند ولیعهد ژاپن، که او را از مدرسه رفتن بازداشت و گرفتار تب و ناخوشی کرد، در رسانه‌هابازتاب گسترده داشت، و گفتند که او چنان از رفتار تهاجمی و آزار دوتا از پسرهای مدرسه گاکُوشوئین ناراحت و هراسان است که چند روز به مدرسه نرفته و ولیعهد و همسرش سعی دارند که او را دلداری بدهند و آرام کنند. رئیس کلّ دربار ژاپن هم گفته که با مدرسه در این باره رایزنی کرده است و در حال بررسی موضوع هستند تا راه چارۀ مناسبی پیدا کنند. این قضیه از سویی هم ملاحظات دموکراسی و مساوات را در ژاپن نشان می دهد که در برابر شیطنت دو پسر دبستانی با عضوی از خانوادۀ پادشاهی، بلندپایه‌ترین مقامهای مملکت، می کوشند تا با ملایمت و مدارا و رعایت قانون و حقوق مردم راهی مسالمت آمیز برای رفع مشکل پیداکنند.
۴۴۸– خانه‌روبی پس از درگذشتن
فزونی شمار پیرسالان جامعۀ ژاپن و سالخوردگانی که آخرین منزل عمر را تنها به سر می‌رسانند و در انزوا درمی‌گذرند، نشان از دشواری‌های تازه دارد، اما فرصت‌های تازه برای کسب و کار هم پدید آورده است. به تازگی بنگاههای خدماتی ایجاد شده که کارشان رُفت و رُوب و جمع کردن منزل کسانی است که در گوشۀ تنهایی درگذشته اند. در این سالها بسیار پیش‌آمده که فردی تنها در خانه‌ای دربسته درگذشته و بستگان یا همسایه‌ها پس از چند هفته یا چند ماه متوجه واقعه شده باشند. در سال ۲۰۰۹ شمار این مرگ‌های در تنهایی ۶۱۳ مورد بوده است. بسیاری از سالخوردگانِ تنها میگویند که نگرانند از اینکه این سرنوشت در انتظار آنها هم باشد؛ و با احتیاط و رعایتی که ژاپنی‌ها دارند، شمار هرچه بیشتری از ایشان با شرکتهای تازه بنیادشدۀ «خانه‌روبی پس از مرگ صاحبخانه» قرارداد می‌بندند تا پس از واقعۀ ناگزیر، خانه‌شان را بروبند و پاکیزه و آمادۀ سکونت تحویل موجر یا بستگان متوفی بدهند. امروزه بیش از ۳۰ شرکت خدماتی برای چنین «خانه روبی»هایی تأسیس شده، که سرکشی مرتب و مداوم به مشتریان طرف قرارداد و خبرگرفتن از حال ایشان هم جزئی از کارشان است.
۴۴۹– بازگشتن از قاعده به اخلاق
لایحه‌ای برای تقدیم به مجلس ژاپن آماده شده است که برابر آن قاعده مرور زمان دربارة جرایم قتل عمد و سرقت منجر به قتل برداشته میشود، و مرور زمان دربارة جرایم دیگری مانند رانندگی در حال مستی منتهی به تصادف و قتل که اکنون ۱۵ سال است به دو برابر افزایش پیدا میکند. این لایحه موافقان و مخالفانی دارد. موافقان با توجه به ترفندهای پیشرفتهای که جنایتکاران، به‌خصوص کسانی که با آماده کردن مقدمات مبادرت به قتل میکنند، و تبحری که در رد گم‌کردن و شناخته نشدن دارند، این تدبیر را بایسته می دانند؛ همچنین از جنبة رعایت احساسات عمومی و ذهنیت بازماندگان قربانیان جرم، که آزاد ماندن مرتکب جرم، به دنبال شناخته شدنش پس از پانزده سال از تاریخ ارتکاب جرم، نظام دادگستری را برایشان زیر سؤال می بَرَد. مخالفان می گویند که این ترتیب نیرو و منابع پلیس و دیگر ضابطان دادگستری را هدر خواهد داد، زیرا که با گذشتن سالهای بسیار و محو آثار و قراین، احتمال کشف جرم و شناختن مرتکب آن بسیار اندک است؛ و نیز با گذشتن زمانی طولانی، بیشتر محتمل است که افراد بی‌گناه به‌شبهه متهم و دستگیر و تعقیب جزایی شوند.
۴۵۰– کلیدواژۀ سال کهنه
برابر رسمی که سالها است دنبال میشود، در ماه پایان هر سال با نظرسنجی گسترده و ملاحظۀ افکار مردم و آراء رسانه‌ها واژه‌ای که گویای وضع و نمودار رویدادهای آن سال بوده است انتخاب میشود، و سرراهب معروف معبد کیومی‌زُو در کیوتو این واژه را به شیوۀ خوشنویسی ژاپنی روی کاغذی به بلندی نزدیک به قد متوسط یک انسان می‌نویسد. برای سالی که گذشت (۲۰۰۹) واژۀ «شین»، به معنی تازه و نو، انتخاب شد، زیرا که آنفلوانزای نوع تازه (نامی که در ژاپن به آنفلوانزای خوکی داده اند) و نیز بسیاری چیزهای نوی دیگر، از آنمیان سرِ کار آمدن دولت‌های تازه در ژاپن و در امریکا، ذهن همگان را به خود مشغول داشته بود.
۴۵۱– ساعت عودسوز
در سده‌های پیش، ژاپنی‌ها برای نگه‌داشتن وقت وسیله‌ای ابداع کرده بودند؛ جعبه‌ای چوبی با توییِ مسین که کف آن خاکستر ریخته بودند، از سرپوش مشبک آن گَرد نرمی که ماده‌ای خوشبو مانند عود هم داشت، در آن می‌ریختند که با نقش مارپیچی روی خاکستر ته جعبه می‌نشست و هنگامی که یک سر این نقش مارپیچ را آتش می‌زدند این مادۀ عودمانند آهسته آهسته می‌سوخت، و آتش که به انتهای مارپیچ می رسید ۲۴ ساعت گذشته بود. این «جعبۀ ساعت عودسوز» را به چهار خانه تقسیم کرده و بالای هر کدام سرپوش مشبکی گذاشته و در واقع چهار ساعت عودسوز آماده ساخته بودند، که هرکدام را برای شروع کاری و نگه داشتن وقت جداگانه‌ای میشد آتش زد.
در ایران، کشاورزان خوش‌فکر و مبتکر از روزگاران قدیم وسیله‌ای برای اندازه گرفتن آب کشاورزی ابداع کرده بودند که پنگان (عربی شدۀ آن: فنجان) نامیده میشد، و جام یا پیاله‌ای بود با سوراخی ته آن که برای اندازه گرفتن آب مورد استفاده که سهم هر کشاورز و صاحب نَسَق (سهم بَر) دارای حق آب بود، به کار می‌رفت. این جام یا پیاله را در محل انشعاب مجرا روی آب می‌گذاشتند، و آب از سوراخ ریز ته فنجان کم کم نفوذ می‌کرد تا که پیاله پر میشد و زیر آب می‌رفت و سپری شدن وقت معیّن را نشان می‌داد. اشاره و استعاره و اصطلاح‌های گوناگون از کار پنگان یا فنجان یا پیاله و پیمانه در ادب فارسی ساخته شده است، مانند «پیمانه پرشدن» به معنی سرآمدن عمر و درگذشتن، چنان که در این رباعی منسوب به عمرخیام:
| چون عمر به سر رسد چه شیرین و چه تلخ | پیمانه چو پُرشود چه بغداد و چه بلخ |
| می نوش که بعد از من و تو ماه بسی | از سلخ به غره آید از غره به سلخ |
بخارا 75، فروردین ـ تیر 1389