شب ژان پرو برگزار شد/پریسا احدیان

 

عکس ها از : مجتبی سالک و یاسمین شاهدی

عصر یکشنبه، بیست و ششم آذرماه سال یکهزار و سیصد و نود و شش، سیصد و نوزدهمین شب از مجموعه شب های مجلۀ بخارا با همراهی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی (در تالار همایش های رایزن) و نشر فرزان روز به شب «ژان پرو» اختصاص یافت.

در این مجلس که به مناسبت انتشار کتاب «داریوش، شاه بزرگ» اثر ژان پرو برگزار شده بود، سخنرانان: فرانسوا سنمو (سفیر فرانسه در ایران)، ژاله آموزگار، سید محمد بهشتی، تورج اتحادیه(مدیر نشر فرزان روز) و حمید ارجمند و علی دهباشی به سخنرانی پرداختند و اساتیدی چون: داریوش شایگان و کریستین گیوم حضور داشتند. همچنین مستند «راز یک مجسمه» ساختۀ حمید ارجمند به نمایش گذاشته شد.

در ابتدا علی دهباشی ضمن خوشامدگویی به میهمانان حاضر در این نشست، از همکاری نشر فرزان روز و نقش دکتر داریوش شایگان در معرفی این کتاب چنین گفت:

“این جلسه به لطف و حمایت جناب آقای بجنوردی، ریاست محترم مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی و انتشارات فرزان روز برگزار شده است و مفتخریم که امشب را به یکی از خدمتگزاران باستانی شناسی و ایرانشناسی اختصاص دادیم. که به مناسبت انتشار آخرین اثر ایشان «داریوش، شاه بزرگ» که حاصل بیش از دو دهه مطالعات باستان شناسی آقای پرو است. شناخت این شخص عالیقدر و کتابی که امشب رونمایی خواهد شد را مدیون استاد ارجمند جناب آقای دکتر شایگان هستیم که به علت سوابق دوستی و آشناییشان با این شخصیت برجستۀ فرانسوی و ایراندوست به نشر فرزان معرفی کردند و مدیر فاضل این انتشارات، آقای مهندس اتحادیه به نفیس ترین شکل ممکن با ترجمۀ آقای خشایار بهاری در حد شایسته ای این کتاب را منتشر کردند که ملاحظه می کنید.”

سردبیر مجلۀ بخارا در ادامۀ سخنانش به بخشی از زندگینامۀ ژان پرو اشاره و چنین بیان داشت:

“پرو در سال ۱۹۲۰ در کشور فرانسه به دنیا آمد. وی کاوش‌های فراوانی در محوطه‌های تاریخی سراسر جهان انجام داده و در این بین سرپرست هیئت باستان‌شناسی فرانسه در شهر تاریخی شوش ایران از سال ۱۹۶۸ تا سال ۱۹۷۹ نیز بوده است.

این باستان شناس مشهور در سال ۱۹۶۸ پس از بازنشستگی رومن گیرشمن سرپرست هیئت کاوش‌های باستانشناسی در شوش شد.

ژان پرو یک سال بعد، کار خود را به همراه «دانیل لایری» در کاخ هخامنشی آپادانا آغاز کرد و پس از آن در کنار اطلاعات زیادی که از این محوطه تاریخی به دست آورد، موفق به کشف کتیبه‌های کاخ و مجسمه داریوش بزرگ شد.

او دست کم ۱۰ ، ۱۵ سال رئیس هیئت باستان‌شناسی شوش بود و با توجه به کارهای عظیمی که انجام داد، باید گفت خدمات زیادی به ایران کرده است.

ژان پرو کتاب «کاخ داریوش» (Le palais de Darius à Suse: une résidence royale sur la route de Persépolis à Babylone) را سال ۲۰۱۱ منتشر کرد.”

ژان ژوزف فرانسوا پرو که همسرش ایرانی است در ۲۵ دسامبر سال ۲۰۱۲ به دلیل بیماری، در سن ۹۲ سالگی در پاریس درگذشت.”

در بخشی دیگر دکتر کاظم موسوی بجنوردی، رئیس دایرة المعارف بزرگ اسلامی ضمن خوشامدگویی به حاضرین از علی دهباشی و مجلۀ بخارا با عنوان نمونۀ یک دایرة المعارف یاد کرد و با تقدیر از خدمات سردبیر مجلۀ بخارا گفت:

“مجلۀ بخارا خود یک دایرة المعارف است. آقای دهباشی خود نیز یک دایرة المعارف هستند. ما باید سپاسگزار ایشان باشیم که خود را وقف فرهنگ ایران کرده است. امشب یکی از شب های خیلی خوب بخارا است؛ زیرا بزرگداشت دانشمند عالیقدر فرانسوی، آقای ژان پرو است. چند روز پیش کتاب «داریوش، شاه ایران» که به دستم رسید و مطالعه کردم که نشر فرزان روز به خوبی این کتاب را چاپ کرده است و کتاب خوبی است. امیدوارم رونمایی از این کتاب خیلی مبارک و این شب ژان پرو هم یکی از همان شب های به یاد ماندنی و تاریخی باشد. و امید دارم که این شب های بخارا تداوم یابد و بنا شده است که همکاری دایرة المعارف بزرگ اسلامی با آقای دهباشی ادامه پیدا کند.”

سپس مهندس تورج اتحادیه ضمن تشکر از حضور اساتید و میهمانان حاضر در این مجلس و علی دهباشی، از مجموعه کتب منتشر شده در زمینۀ مطالعات ایران باستان توسط نشر فرزان روز سخن گفت و اظهار داشت:

” یکی از بارزترین جلوه های فرهنگ و تمدن ایران زمین دوران شکوهمند باستان است .

از آنجا که در سالهای بعد از پیروزی انقلاب این میراث کمتر مورد توجه بوده، برای شناخت و نشر آثار این دوران نشرفرزان روز اقدام به انتشار مجموعه ای تحت عنوان ʺمجموعه مطالعات ایران باستانʺ نموده است.

هدف انتشار “مجموعه مطالعات ایران باستان” انتشار تازه ترین آثار محققین برجسته در رشته،  ایران باستان از دوران مادها تا زوال و فروپاشی ساسانیان، از ۸۰۰  قبل از میلاد تا ۶۵۰ بعد از میلاد یک دوره ۱۴۵۰  ساله است.  تاریخ نگاری این مجموعه، از دولت شهرهای مادی، حدود سال ۸۰۰ قبل از میلاد شروع میشود؛ سپس به ترتیب پادشاهی ماد، شاهنشاهی هخامنشی، تاریخ پارس در دوران هلنیستی، و سپس شامل امپراتوری اشکانیان و شاهنشاهی ساسانیان تا فرو پاشی امپراتوری  ساسانی و کشته شدن یزدگرد سوم ساسانی است.

شروع پادشاهی ماد ۶۷۳  قبل از میلاد  است.  امپراتوری هخامنشی با شکست آخرین پادشاه ماد آستیاکس توسط کورش در سال ۵۵۰  قبل از میلاد  شروع و با حمله اسکندر در ۳۳۰  قبل از میلاد خاتمه داشته است از اسکندر مقدونی تا مهرداد اشکانی مدت حدود۱۵۰ سال یک حکومت هلنیستی داشته ایم که در این مجموعه نسبت بآن توجهی نشده است.  در حالی که اثر فرهنگی این دوران بسیار محسوس، فراگیر و سالیان دراز ادامه داشته است و در این دوران فقط تاریخ پارس در این مجموعه مورد توجه بوده است. اشکانیان از طولانی ترین امپراتورهای این سرزمین با پیروزی نهائی بر حکومت هلنیستی سلوکیان از حدود سال ۱۷۰  قبل از میلاد تا حدود سال ۲۲۴ بعد از میلاد به مدت ۴۰۰ سال حکومت کرده اند. اردشیر ساسانی، آخرین امپراتور پارتی اردوان چهارم را حدود سال ۲۲۴ میلادی شکست داد و شاهنشاهی ساسانی را تأسیس کرد که تا حمله اعراب و قتل یزدگرد سوم در سال ۶۵۱ بعد از میلاد، یک دوران ۴۳۷ ساله ادامه داشته است. 

نمی شود گفت که فرهنگ، زبان و هنر ایرانی و کشورداری در این مرز و بوم، که در زمان ساسانیان باوج خود رسیده بود با فرو پاشی این ابر قدرت شرق و تسلط اعراب به یکباره محو شد.  بلکه بعکس این تمدن ایرانی تا چند سده بعد بطور محسوس بردنیای متمدن بعد از خود  تأثیر گزار بوده است  که بحث آن خارج از رسالت مجموعه مطالعات ایران باستان می باشد.

ما در این مجموعه، مدیون مؤلفین و مترجمین باسابقه هستیم که با ما همکار کرده و میکنند.  در اینجا بجاست یادی از گذشتگان روانشاد استاد کیکاووس جهانداری مترجم عنوانهای: مبانی تاریخ ساسانیان و کتاب روم و ایران و روانشاد استاد جمشید ارجمند مترجم عنوان: ایرانیان، یونانیان و رومیان کرده باشیم. بدون همکاری این اساتید و دیگرمؤلفین و مترجمین هرگز مجموعه مطالبات ایران باستان وجهۀ علمی کنونی را دارا نمی بود.

نشست امروز ما معطوف به دوران شاهنشاهی هخامنشی است.  ما منابع تاریخی نسبتاً زیادی در مورد دوران هخامنشی داریم که اهم این منابع تاریخی مربوط باین دوران باستان مقدم یعنی دوران قبل از اسکندر شامل: 

یک – نوشته تاریخ نگاران یونانی است؛  که وقایع آن دوران را مشروحاً بصورت کتابت تحریر کرده اند ؛  هر چند که فاقد بی طرفی لازم تاریخ نگاری هستند

و

دو – لوح نوشته و سنگ نوشته های میخی که طی حفاری ها و اکتشافات باستان شناسان  در دسترس قرار گرفته اند.

حال با وجود این دو منبع کهن چرا ما تا ۱۵۰سال پیش دانش صحیحی از وقایع آن دوران نداشتیم و محققین چون پیرلوکوک ایرانشناس فرانسوی آن دوران را فراموش شده تاریخ ایران و

نیل مگ  رگر مدیر British Museum  ، شاهنشاهی هخامنشی را “امپراتوری فراموش شده” نام گزاری کرده اند.

با مسیحی شدن رومی‌ها و تأسیس امپراتوری بیزانس یونانی، امپراتوران و بزرگان کلیسای مسیحی بر این باور بودند که کتابهای فلسفه و علوم یونانی قبل از مسیحیت اگر به دست مسیحیان افتد دین و ایمان آنان را تباه کند به این دلیل این کتابها را یا از بین میبردند و یا درب کتابخانه ها را مهر و موم و از دسترسی به آنها جلو گیری می کردند کتاب های تاریخ نویسان یونانی هم که در همین کتابخانه ها بوده اند نیز به همین سرنوشت دچار می‌شوند.کتابهای محبوس،  در قرن دوم هجری بنا به روایات از طرق مختلف رسمی و غیر رسمی به بغداد راه پیدا کردند و با شروع نهضت ترجمه اسلامی با خلافت مأمون هفتمین خلیفه عباسی که از مادری ایرانی بود از قرن دوم هجری شروع شد و این کتابها به عربی ترجمه شدند.  این نهضت تا قرن چهارم هجری رشد کرد و به شکوفانی خیره کننده ای رسید، بحدی که به نظر دمیتری گوتاس در آن زمان رسالت خود را در باوج رساندن فرهنگ اسلامی به انجام رسانده بود و علوم و فلسفه در جهان اسلام به سطحی رسیده بودند که ادبیات ترجمه دیگر چیزی برای عرضه و افزودن بر آن نداشت. (بحثی خارج از مقوله صحبت امروز که نمی شود از آن گذشت) آن اینکه با به اوج رسیدن این فرهنگ علمی و فلسفی در دنیای اسلامی، خلیفه، علما و سنت گرایان اسلامی نیز بهمان نتیجه رسیدند که بعلت آن امپراتوران بیزانس و بزرگان کلیسای مسیحی، از در دسترس قرار گرفتن این علوم در سطح عام ابا داشتند و نتیجه اینکه علوم عقلی در تفکر غیر دینی محصول کفر و شرک شد و مخصوصا” فلاسفه یونان باستان، شارحان و مبلغان کفر و شرک قرار گرفتند.  

و بحث و استدلال در فلسفه غیر دینی به بحث و استدلال در باب الهیات و توحید و صوفیگری بازسازی شد و فلسفه غیر دینی به فلسفه اسلامی متحول گردید.  که بحثی خارج از مقوله نشست امروز است.”

وی در ادامه چنین بیان داشت:

“بر گردیم به بحث این جلسه، این بحث از اینجا پدید آمد که در متجاوز از دویست سال ترجمه و تفسیر، کتب علوم و فلسفه یونانی و رومی هیچ کتاب از تاریخ نویسان یونانی و رومی که به تفصیل تاریخ نگاری دوران هخامنشی و، قبل آنرا کتابت کرده اند به بغداد راه نیافت و اگر هم راه یافت ترجمه نشد.

از طرف دیگر با فتح شاهنشاهی هخامنشی بدست اسکندر و۱۵۰ سال حکومت هلنیستی یونانی گرائی پس از اسکندر که متجاوز از یکصد سال دیگر نیز در دوران اشکانیان فرهنگ غالب بود،  خط میخی منسوخ شد و بقول ‍پیر لوکوک، زمانی که شاهان اشکانی برای طرد آئین و رسوم یونانی عکس العمل ایرانگرایانه نشان دادند دیگر بسیار دیر شده بود و هیچ یک از کتیبه ها یا لوح های میخی که تاریخ نگاری دوران هخامنشی و نیز ما قبل آن یعنی تاریخ نگاری دوران پادشاهی های میانرودان بود خوانده نمی شد.

باین ترتیب می بینیم با محبوس شدن  کتابهای تاریخ نگاران یونانی و منسوخ شدن خط میخی،  تاریخ دوران، قبل از اسکندر فراموش شده و افسانه جایگزین تاریخ میگردد.  تاریخ نگاری خداینامک که در زمان خسرو دوم ساسانی نوشته میشود نیز از این جهت مستثنی نیست و  افسانه را جایگزین تاریخ کرده است.  در این تاریخ نگاری، نخستین شاه ایران کیومرث و سلسله پیشدادیان و سپس کیانیان و بعد از ۵۰  پادشاه آخرین پادشاه خسرو دوم (خسرو پرویز) است.  در نتیجه این تاریخ نگاری افسانه ای است که پس از اسلام آثار باستانی باقی مانده از دوران هخامنشی با نامهای اسطوره ای رستم و جمشید به نقش رستم و تخت جمشید نامگذاری میشوند.

از  اواخر قرن ۱۷ میلادی با مطالعه آثار تاریخ نگاران یونان باستان توسط شرق شناسان اروپایی و علاقمندشدن آنها به وقایع این دوران و سفرهای آنان به مشرق زمین و بازدید از محل آثار باستانی باقی مانده، تطابق این آثار تاریخی با وقایع و محله‌ های ذکر شده، در این تاریخ نوشته ها شروع شد.  و سپس با رمز گشانی این محققین از خط میخی پارسی باستان و خط های میخی ایلامی و آکدی و هیلوگراف مصری در قرن های بعدی و علمی شدن تاریخ نگاری در نیم سده گذشته، با نتیجه ی آگاهی امروزی ما، از وقایع دوران ما قبل اسکندر، منجمله تاریخ نیاکان پر افتخارمان بوده است.

روش های بسیار جالب محققین در طول زمانی متجاوز از یک صد سال که منجر به رمز گشائی خط میخی پارسی باستان گردید را بطور مشروح در کتاب کتیبه های هخامنشی، نوشته پیرلوکرک و نیز در کتاب امپراتوری فراموش شده، به قلم اروین فینکل هر دو کتاب در مجموعه مطالعات ایران باستان نشر فرزان روز، میتوانید مطالعه کنید.

مخاطبان مجموعه هستند استادان رشته – پژوهشگران رشته – دانشجویان رشته و بیش از همه علاقمندان به تاریخ ایران باستان – و لازمه کار ما کوشش در بدست آوردن رضایت این طیف وسیع بوده است.

اعتبار و مرجعیت مجموعه مطالعات ایران باستان مقرون به – صحت و دقت ترجمه متن، صحت برگردان اسامی و محلها از اسامی یونانی و رومی به اسامی فارسی، صحت و دقت حروف نگاری متن، صحت و دقت کلمات لاتین – جایگزین کردن تصویرها و جدول ها – صحت و دقت در شماره گزاری و توضیحات و زیر نویس ها – صحت و دقت تنظیم فهرست اعلام، که همگی تخصصی و زمان برو پر هزینه اند میباشد.  بعلاوه با توجه به اینکه  این عناوین کتابهای مرجع و ماندگار هستند، لزوم کیفیت اعلای تولید از لحاظ چاپ، جلد و صحافی، نیز از اهم اهمیت میباشد. صرفا”  علاقه وافر مخاطبان  و نوبت چاپهای متعدد و بعد از آن، سخاوت مالی دوستداران فرهنگ و تاریخ نیاکان ما، امکان تولید ۱۷ عنوان این مجموعه، در ۱۸ جلد و در حدود ۷۰۰۰ صفحه را بما داده است.

هجدهمین عنوان در مجموعه مطالعات ایران باستان کتاب داریوش، شاه بزرگ است.

این کتاب معادل دانش کنونی ما درباره شوش و بالاخص معماری و تکنیک های ساخت کاخهای بزرگ آن با تزئینات بی نظیر توسط داریوش و جانشینان اوست.  در این کتاب دوره ۳۶ ساله پادشاهی داریوش بطور استثنائی مد نظر ما است چه، این سالها، سالهای تشکل سازمانی و شکل گیری هویت امپراتوری هخامنشی و میراث آن برای امپراتوری های بعدی ، پارتی و ساسانی است.

خاندان هخامنشی بعد از هخامنش و چیش پیش به ۲ شاخه تقسیم میشوند.  یک شاخه که اصالتاً حکام انشان بوده اند به کورش و کمبوجیه ختم میشوند و در موازات دودمان دیگر که در پارس حاکم بوده اند به داریوش و شاهان بعد از او.

بیشتر پژوهش گران دوران هخامنشی، داریوش را غاصب قدرت از دودمان کورش دانسته اند.

و ابداع خط میخی پارسی باستان را مربوط به زمان داریوش میدانند.

بررسی این موضوع در اثر سترگ پیربریان “امپراتوری هخامنشی – در مجموعه مطالعات ایران باستان ” آمده است.

در کتاب داریوش، شاه بزرگ، فرانسوا والا آشورشناس و آرکولوجیست با ترجمه ای جدید از متن ایلامی کتیبه بیستون در فصلی درباره شخصیت داریوش مطرح میکند که بعکس، داریوش از شاخه اصلی پادشاهی دودمان هخامنشی بوده و قدمت خط میخی پارسی باستان نیز، با توجه به اینکه کتیبه بیستون در سال های اول و دوم پادشاهی داریوش نوشته شده ا ست و دلایل دیگر، نه از زمان داریوش، بلکه به سالها قبل از بقدرت رسیدن داریوش بر میگردد.

بررسی وضع کنونی مباحث تاریخی دوران باستان نمودار دهها دیگر فرضیات و نتیجه گیری های متفاوت استادان و محققین این رشته در بسیاری موارد است.  بعنوان یک مورد داغ دیگر میتوان هزار سال اختلاف بین محققین نسبت به قدمت تاریخی پیامبر زردشت و سروده های او گاتها را ذکر کرد.  وظیفه ما بعنوان ناشر بدون هیچ تعصبی نشر نظریات و فرضیه های متفاوت پژوهشگران و استادان بنام این رشته برای دانش پژوهان تاریخ ایران باستان و مخاطب فارسی زبان است.”

مهندس اتحادیه در پایان سخنان خود با یادی از همکاران خود در انتشار کتاب «دارویش، شاه بزرگ» چنین گفت:

“ما در نشر فرزان روز سپاسگزاریم از سخاوت سرکار خانم حوری و جناب آقای هومان قویمی بجهت کمک معنوی و مادی ایشان به انتشار هجدهمین عنوان مجموعه مطالعات ایران باستان، کتاب بسیار ارزشمند و زیبای داریوش، شاه بزرگ به تالیف و گردآوری ژان پرو با ترجمه فصیح خشایار بهاری. و طراحی علی بخشی.”

در قسمتی دیگر از این شب، علی دهباشی از  کارگردان فیلم مستند «راز یک مجسمه» درخواست کرد تا به معرفی فیلم خود بپردازد. سازندۀ این فیلم، حمید ارجمند دربارۀ فیلم خود چنین سخن گفت:

“مستندی که خواهید دید بخش کوتاهی از مستندی بلند که نسخۀ اصلی آن حدود 80 دقیقه است. در مورد شهر شوش این نکته را عرض کنم که خانم کریستین گیوم که در جمع ما هستند کمک بسیاری به من کردند تا بتوانم این فیلم را بسازم. ایشان در پیدا کردن آقای پرو و کشیدن نازشان-البته حقش هم این بود که ناز داشته باشد- و جذب موافقتش جهت حضور در مقابل دوربین ما، نقش بسزایی داشتند. کار مهمی که آقای پرو در مورد تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران انجام داده اند، در واقع کشف این مجسمه است و ما توانستیم با این اکتشاف به بخش مهمی از هویت داریوش دست پیدا کنیم. امیدوارم این فیلم را بپسندید.”

سپس فیلم مستند «راز یک مجسمه» به نمایش درآمد.

در لحظاتی دیگر از این مجلس، فرانسوا سنمو، سفیر فرانسه در ایران از همکاری های کاوش ها و مطالعات باستان شناسی میان دو کشور فرانسه و ایران از دورۀ شاه عباس دوم و لویی چهاردهم تاکنون سخن گفت و اینچنین سخنانش را آغاز کرد:

ترجمۀ این بخش را آقای درخشان به عهده داشت.

“باید عرض کنم افتخار بزرگی برای من است که به مناسبت ترجمۀ آقای خشایار بهاری از کتاب ژان پرو در خدمتتان باشم. این ترجمه با استعداد فوق العاده ای منتشر شده است. علاقۀ کشور فرانسه به مطالعه در مورد ایران از قرن 17م در دوران شاه عباس صفوی دوم و لویی چهاردهم، توسط ژان باتیست شکل گرفت که در واقع باب شناخت ایران را گشودند. در دوران قاجار با فرمان ناصرالدین شاه اولین تحقیقات باستان شناسی فرانسه در شوش با حضور آقایان رولان دومکنم و ژاک دو مورگان که رئیس هیئت باستان شناسی فرانسه در ایران بودند، آغاز شد. این هیئت پدر انجمن ایرانشناسی هستند که امروز به کار خود ادامه می دهد.

از سال 1967 که ژان پرو مشغول به کار شد و سنت باستان شناسی در ایران به کار خود ادامه داد که تا زمان انقلاب اسلامی پیش رفت. هدف، منطقۀ خوزستان و کشف اولین دهکده ها تا زمان قرون وسطی بود و همانطور که در این مستند دیدید، کشف کاخ داریوش برای درک تاریخ این منطقه بسیار حائز اهمیت بود.

ژان پرو عاشق ایران و پارت بود اما در بخشی دیگر او عاشق کار گروهی مخصوصا همکاری با باستان شناسان هم دورۀ ایرانی خود نیز بود. این سنت کار گروهی به لطف سازمان میراث فرهنگی اتفاق افتاد و شاهد این هستیم که کار گروه های ایرانی و فرانسوی تنها به منطقۀ شوش خلاصه نشد و تا منطقۀ بم و پاسارگاد و سمنان هم گسترش یافت.”

 وی در ادامۀ سخنانش در مورد کتاب «داریوش، شاه بزرگ» و همکاری های آتی سفارت فرانسه و ایران بیان داشت:

“به سوژۀ امشب بازمی گردم و اما ترجمۀ  این کتاب،  این ترجمه به لطف اساتید گرامی: خانم آموزگار و آقایان رزمجو و اتحادیه و دکتر شایگان اتفاق افتاد. ما از سختی کار نشر آن مطلع هستیم ولی امیدواریم که این کار که به گذشتۀ افتخار شوش بازمی گردد، برای جوانانی که در حوزۀ میراث فرهنگی و باستان شناسی فعالیت می کنند، جذاب باشد.

از کارهای علمی که میان دو کشور در بخش میراث فرهنگی و باستان شناسی اتفاق می افتد، بسیار خرسندم و فرصت را غنیمت می دانم که عرض کنم برنامه های بسیاری برای آینده داریم؛ به عنوان مثال پنجم مارس 2018 موزۀ لوور به ایران خواهد آمد و طی نمایشگاهی که به نام گنجینه های لوور در تهران برگزار خواهد شد حدود 60 شاهکار این موزه به نمایش گذاشته می شود و بعد از آن شاهد نمایشگاهی از هنر قاجار در موزۀ لوور در تاریخ 27 مارس خواهیم بود. این همکاری بین مسئولین دو کشور است. بسیار خرسندم از آیندۀ روشنی که می بینم؛ آینده ای  که شما ساختید. تبریک می گویم و بازهم تشکر می کنم و شب خوبی را برایتان آرزو دارم.”

در ادامه دکتر ژاله آموزگار به شرحی از فعالیت های ژان پرو و تأثیر پژوهش ها و کاوش های او در ایران پرداخت و از بخش ها و فصل های کتاب «داریوش، شاه بزرگ» سخن گفت. وی سخنانش را این چنین آغاز کرد:

ایران است و تاریخ دیرپایش. ما اگر عاشق این آب و خاکیم عجب نیست؛ ولی اگر دیگران عاشقانه سرزمین ما را درنوردند و گام به گام آن را عزیز بدارند، جوانی‎شان را  در کوره راه‎های خاکی ما به دنبال گنجینه‎های ما باشند، مجسمۀ داریوش ما را حتی بدون سر هم که باشد از زیر خاک ها بیرون کشند، تحسین کردنی است! و اگر سرّ دلبران ما در حدیث دیگران بیاید، شنیدنی تر است.

امشب را به ژان پرو و آثارش اختصاص دادم که شرح و حال و آثار او منعقد می شود. انسان سخت کوشی که از سال 1968 تا 1979م پس از بازنشستگی رومن گریشمن، سرپرستی هیئت کاوش های باستان شناسی را در شوش به عهده گرفت. دلبستۀ ایران بود. آیا دلبستگی به این سرزمین او را به سوی همسرش کشاند یا همسری با این بانوی ایرانی او را دلبستۀ ایران کرد؟ زنان ما خوب می دانند که چگونه تخم عشق بکارند و به نرمی بزرگترین فاتحان ایران را به عاشقان ایران تبدیل کنند. همسر ایرانی ژان پرو هم احتمالا از این زن ها بود.

دانشمندان فرانسوی سهم بزرگی در مطالعات ایران و به خصوص در بخش ایران باستان داشته‎اند و این موضوع از سده های پیشین آغاز شده است. از تحسین جهانگردان فرانسوی که به قرارگاه های باستانی ما علاقه مند شدند یا زبان شناسانی که در باغ دلگشای ادبیاتمان قدم گذاشتند و دوپرون که نخستین ترجمۀ فرانسوی اوستا را پس از بازگشت از هند به ارمغان آورد. دارمستتر که سه جلد «زند اوستا» را با یادداشت های بسیار مفید در دسترس ما قرار داد. دانشمندان، زبانشناسان، باستان شناسان و مترجمان بی شماری همچون مارسل و ژان دیولافوا، میه، دوموگان، کربن و گیرشمن و … که اگر آن ها را بشمارم فهرست بلند بالایی خواهد بود که همه‎ی آنها  به ایران ما علاقه‎مند شدند؛ به تخت جمشید ما و شوش ما. دل به ریشه های فرهنگی کشور ما بستند و آثار بسیار ارجمندی را پیشکش ما کردند.

مارسل دیولافوا و همسرش در اواخر قرن نوزده وجب به وجب سرزمین ما را درنوردیدند، کتاب از کلده تا شوش شرح خاطرات علمی و در عین حال بسیار شیرین سفر پرمخاطره و دست و پنجه نرم کردن این زوج است با مشکلات فراوان آن روزگاران ایران؛ توضیحات بسیار خواندنی از شهرها و روستاهای آن زمان به دست می دهد که در کم‎تر کتابی می‎توان یافت.

ژان پرو و دستیارانش در مدت مأموریت در ایران، همچون گیریشمن و دیگر باستان شناسان، آثار برجسته ای را به دست آوردند، که متخصصان این رشته، بیشتر و بهتر از من بدان واقف هستند. ولی همانطور که همه گفتند و تکرار اندر تکرار است مهم ترین دستاورد در خلال این مأموریت مجسمۀ داریوش است که از یکی از دروازه های قصر آپادانا به دست آمد؛ گرچه سر مجسمه هنوز یافت نشده است –که امیدواریم روزی یافت شود- ولی یکی از برجسته ترین آثار هنری آن دوران است و جلوه ای خاص به موزۀ ایران باستان می بخشد و در این کتاب جدیدی که نشر فرزان منتشر کرده است، با ریزه کاری هایی جدیدی از این مجسمه آشنا می شویم.”

وی در ادامه اظهار داشت:

“سایر خدمات ژان پرو به کنار که سخن بسیار رفت، برگردیم به کتاب اخیر که نشر فرزان آن را منتشر کرده است و یکی از خدمات این باستان شناس بزرگ است. این کتاب در سال 2010 م در فرانسه با عنوان کاخ داریوش در شوش منتشر شد و در سال 2013 نسخۀ انگلیسی آن با همین نام به چاپ رسید و در جریان آماده شدن چاپ انگلیسی آن بود که خبر درگذشت این دانشمند ارزنده، البته در سن 92 سالگی، همگان را غمگین کرد.

ترجمۀ فارسی کتاب عنوان «داریوش، شاه بزرگ» را دارد که پس از کلیات آغازین شامل 19 مقاله است که تحت عنوان 19 فصل می‎باشد و دو پیوست دارد. دانشمندان متخصص و کارآمد مؤلفان این مقالات هستند و 8 مقالۀ آن به قلم خود ژان پرو است. جان کرتیس در مقدمه‎ای مبسوط به شوش و تاریخ آن و تاریخچه‎های حفاری این قطعه می پردازد؛ با تصویری کمی متفاوت با پیشینیان از تاریخ هخامنشی سخن می گوید. مقدمۀ کوتاه دیگری از تاریخ ایلام از فرانسوا والا است. پیر بریان در مقالۀ اول با عنوان شوش و ایلام در امپراتوری هخامنشی، شرحی مفید از تاریخ این دوران به دست می دهد. در آغاز مقالۀ خود از رؤیایی سخن می گوید که مورخان معاصر فرانسه در سر داشتند که چند کتابی در شرح ویژگی های هر یک از ساتراپ ها آماده کنند و با صحافی و ظاهری زیبا قفسه های کتابخانه ها را پر کنند که متأسفانه این رؤیا به حقیقت نپیوست. فرانسوا والا در مقالۀ دوم با عنوان «داریوش، شاه بزرگ» و با استناد به کتبیه های داریوش تصویری کمی متفاوت از تصویر همیشگی داریوش عرضه می کند و نظریات خود را که شاید مورد قبول همگان نباشد در ابداع خط میخی شرح می دهد.

ژان پرو در هشت مقالۀ خود، از تیم فرانسوی در شوش، از مرمت و بازسازی اشیای یافته شده دربارۀ شمال غربی اقامتگاه توضیح می دهد و همچنین با عنوان های داریوش و تخت جمشید، داریوش در زمان خود و گوی بالدار اهورا مزدا اطلاعات با ارزشی در اختیارمان می گذارد و درمقاله شوش و کتاب مقدس اطلاعات جدیدی از جای پای شوش در تورات می دهد. مقالۀ ژان یویوت در نوشته خود با عنوان «مجسمه مصری داریوش» جزئیات باستان شناسانه از این مجسمۀ یافت شده ذکر می‎کند و در فصل بعدی به شرح کشورهای تابع امپراتوری هخامنشی می‎پردازد.

فرانسوا والا در مقالۀ بعدی کتیبه های مهم هخامنشی شوش را معرفی می کند، تزئینات کاخ شوش در لوور، پخت در کوره، آجرهای تزئینی کاخ، معابد دورۀ هخامنشی، پارسیان و یگانه پرستی مقالات دیگر این مجموعه هستند. مقاله ای نیز دربارۀ تابوت آکروپل است که مورگان در سال 1901م در این مکان کشف کرده است،

مقالۀ پیوست یک ترجمۀ کتیبۀ داریوش به قلم فرانسوا والا است با تفاوت هایی از ترجمه هایی که ما دیدیدیم ولی همسانی هایی با ترجمۀ پییر لوکوک دارد که کتاب« داریوش، شاه بزرگ» را نشر فرزان روز منتشر کرده است.

این کتاب ارزنده را تصویرهای بسیار زیبا و مربوط به موضوعات مقاله زینت داده است. و آقای خشایار بهاری با تلاش فراوانی که کرده اند، توانسته اند این مقالات را که در زمینه های مختلفی هستند به نحو شایسته ای ترجمه کنند و بدین ترتیب کتاب شایستۀ دیگری از داریوش در دسترس علاقه مندان قرار می گیرد.

همانطور که می دانید سلسلۀ هخامنشی و بخصوص داریوش در حافظۀ تاریخی ایرانیان یادگاری بس گرامی دارد. شاید علت برجسته شدن این دوران به دلیل دو مرد بزرگ به عنوان سر سلسله است: کوروش که همه به شایستگی‎های او به عنوان سرسلسله آشنا هستند و داریوش که در دورانی که به قول امروزی ها، بحرانی است سکان کشتی این حکومت را به عهده می گیرد و خوش می‎راند.«

ژاله آموزگار در پایان سخنانش چنین گفت:

“به آقای مهندس اتحادیه، مدیر محترم نشر فرزان روز باید دست مریزاد گفت؛ زیرا در این وانفسای کتاب نخوانی که سرها فقط در آیفون ها فرو رفته است، علم از عبارت های درست و نادرست تلگرام و اینیستاگرام تجاوز نمی کند، دست به این کار سترگ زده است تا ثابت کند هنوز کتاب و کتابخوانی وجود دارد، هنوز می توان دل را دریا کرد و از خود گذشتگی نشان داد. و درِ دروازۀ فرهنگ را نبست و بازنگاه داشت.

و در ضمن آرزو کنیم که در غرب، امثال ژان پروها بیشتر شود که عاشقانه به فرهنگ و دستاوردهای فرهنگی سرزمین ما بنگرند؛ بدون تعصب، بدون دشمنی، بدون حاشیه. به جای سلاح ها فرهنگ ها با هم مراوده داشته باشند. کاش دوباره چون گذشته زبان تمدن و فرهنگ، زبان مراودت باشد! کاش در فراسوی آسمان ها، دانشمندان عاشق ایران با هم جمع شوند و نیرویی را به ایران بفرستند که راه را بر این جهلی که هر روز بیشتر در این سرزمین رشد می کند مسدود کنند. و علم واقعی پیروان بیشتری بیابد.کاش آسوده خاطر بتوانیم با صدایی رسا از زیبایی‎های کشورمان حرف بزنیم. و سر بلند کنیم و درباره فرهنگمان داد سخن بدهیم! و آرزو کنیم که به تعداد بزرگان عاشق ایران همچون پرو بیشتر افزوده شود.”

در واپسین لحظات این مجلس، سید محمد بهشتی از خصایل و جایگاه ژان پرو در رشتۀ باستان شناسی چنین سخن به میان آورد.

” ما در طول این صد سال، شاهد حضور باستان‌شناسان بسیاری از کشورهای مختلف در سرزمین‌مان هستیم. که هر یک به سهم خود کارهایی انجام داده‌اند. و سعی کرده‌اند تا گوشه‌هایی از تاریخ ایران را روشن کنند. فعالیت گسترده‌ای در باستان شناسی ایرانی داشتند اما ژان پرو کارهایی کرده که حضوری متمایز از دیگران داشته است. آن چیزی که امروز به عنوان علم باستان‌شناسی شناخته می‌شود، عمر کوتاهی دارد. از دهۀ 60 میلادی این رشته به مثابۀ یک علم پذیرفته می‌شود. آغاز باستان‌شناسی در ایران با فرانسوی‌هاست و خصوصا تمرکزشان در شوش؛ ولی می‌توان با قاطعیت گفت که ژان پرو بود که باستان شناسی را به شکل کاملا علمی در شوش اجرا کرد. قبل‌تر هم کارهایی شده بود که ارزشمند هستند؛ البته ایرادهایی هم می‌توان به آن‌ها گرفت، برخی از این ایرادها واضح است، مثل قلعه‌ای در شوش که تمام آن با آثار باستانی و آجرهای کتیبه دار تاریخی که از همان حدودِ هفت تپه، چغازنبیل و جاهای دیگر جمع آوری شده، ساخته شده است! ولی این کارها در زمان خود نیز اشتباه بوده است. به عبارتی از دورۀ ژان پرو است که باستان شناسی به مثابۀ یک علم وارد می‌شود. باستان‌شناسی از زمان ژان پرو دیگر تکلف فرانسوی در مقابل دیگران ندارد. ما شاهد هیئت‌های مشترک و حضور ایرانیان در هیئت‌های فرانسوی هستیم. هم‌تراز و در شرایط برابر. شاهد این هستیم که با همت ژان پرو آخرین کنگرۀ باستان‌شناسی در ایران برگزار می‌شود؛ بدین معنی که همۀ یافته‌های باستان‌شناسی کنار هم قرار می‌گیرد و یک پرسپکتیو واحدی را نسبت به کل کشور و قلمرو فرهنگی ایران ارائه می‌کند و این فوق‌العاده اتفاق بزرگی است.

دیدگاه و فعالیت‌های این باستان‌شناس بزرگ بسیار جامع‌نگرانه‌تر نسبت به این منطقه است. از این جهات او همانند مجسمۀ داریوش بسیار استثنائی است. یک خصوصیت دیگری هم دارد که من مثالی می‌آورم که البته خودم هم نمی‌پسندم اما مثال دیگری برای آن نیافتم آن هم این است: در علومی همانند باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، تاریخ، زبان‌های باستانی و … وضعیت شبیه کسانی است که شغل‌شان مواجهه با جرم و جنایت است. یعنی فرضیاتی در ذهن دارند و حال باید آن ها را اثبات کنند. گروه زیادی از مقالات در این رشته‌ها شبیه پاسبان‌های خیابان‌ها هستند و چند هنر بزرگ دارند: اینکه اگر از دور نگاه کنند مجرم را تشخیص می‌دهند، دیگر اینکه بسیار چابک هستند، در همه جای دنیا این است و عموم کسانی که در این رشته ها کار می‌کنند از جنس گروه اول هستند. خاک میدان می‌خورند و چهره‌های آفتاب سوخته‌ای دارند و بسیار سختی کشیده‌اند و اولین کسانی هستند که با آن یافته‌ها تماس پیدا می‌کنند.

گروه دومی داریم که شبیه افسرهای کلانتری هستند. زور بازوی زیادی ندارند و چابک نیستند ولی دست به قلم دارند و می‌توانند پرونده تشکیل دهند. پرونده‌هایی که محکمه پسند باشد. یعنی آن پاسبان مجرم را به کلانتری می آورد تا تشخیص داده شود که آیا می شود پرونده ای تشکیل داد یا خیر! خیلی وقت ها گروه اول از گروه دوم ناراضی هستند؛ چون گروه دوم معمولا می‌گویند: «این اسناد و مدارک کافی نیست و بهتر است مجرم را رها کنید تا برود». نمی‌توانند این اتهام را به شکل محکمه پسندی وارد کنند. ما در موزه‌های‌مان آثار بسیار زیادی داریم که هنوز نتوانستیم پرونده‌ای برایشان تشکیل دهیم. اگر به مخزن موزۀ ملی تشریف ببرید، حدود 350 هزار شیء وجود دارد و اکثر این‌ها هم در صف تشکیل پرونده هستند تا به دادسرا فرستاده شوند! این افسر کلانتری البته بر کمر تپانچه‌ای دارد اما کم تر از این ابزار استفاده می‌کند. پرونده را به دادسرا می‌فرستند. گروهی هم در باستان‌شناسی کار می‌کنند که همانند همین افسرها هستند که نسبت به گروه نخست تعداد کم تری را تشکیل می‌دهند.

گروه سوم کسانی هستند که در دادسرا کار می‌کنند. آن‌ها نه زور بازو و نه اسلحه به کمر دارند. فقط قلم و کاغذ دارند و باید تمام ادعاهایی که در پرونده وجود دارد را مرور کنند تا بدانند آیا واقعا می‌شود این اتهام را بر این شخص وارد کرد یا خیر! گاهی پیش می‌آید که به گروه اول می‌گویند اسنادتان را کامل کنید. تعداد کمی از باستان‌شناسان از این گروه هستند».

وی در ادامه بیان داشت:

«اما یک گروه هستند که همچون کبریت احمرند؛ آن‌هایی که در دادگاه نشسته‌اند و رییس دادگاه هستند که حال پرونده باید نزد او برود تا حکم را صادر کند. البته تمام این چهار گروه بسیار مهم هستند و هیچ یک نیستند که اهمیت‌شان کم باشد. تنها فراوانی آن‌ها با هم تفاوت می‌کند. ژان پرو از گروه چهارم بود و شاهد آن این است که اگر شما گزارش‌های باستان‌شناسی گروه اول حتی اگر تنظیم خوبی داشته باشد را بخوانید شاید به دردتان نخورد. به درد هیچ کس نمی‌خورد به جز دانشجویان باستان‌شناسی و حداقل نوشته‌های گروه دوم باستان‌شناسان.

از زمانی که من به میراث فرهنگی رفتم، خانمم با میراث بد شد! فکر می‌کرد که همه حقوقش را این سازمان ضایع کرده است. زمانی با ایشان به تبریز رفته بودیم و در حفاری محوطة مسجد کبود با خود گفتم که فرصت خوبی است تا همسرم را با خود ببرم و این مکان را نشانش دهم تا با میراث فرهنگی آشتی کند. آقای دکتر نوبری که مسئول این کاوش بودند شروع به توضیح کردند و خانمم که با تعجب به ما نگاه می‌کرد و برایش قطعی شده بود که ما دیوانه‌ایم، این هم سندش! چرا که توضیحات دکتر نوبری در شکل باستان‌شناس گروه اول و دوم و سوم بود به درد عموم مردم نمی‌خورد اما این فقط گروه چهارم هستند که سخنانشان به درد همه می‌خورد. مگر این کتاب امروز برای همه هست و بدانید که ژان پرو از گروه چهارم بود. اگر او از گروه چهارم نبود خانمش خانم منیژه طرفه نبود! باستان شناسان بسیاری داشتیم که به ایران آمدند اما این گوهرشناس حتما باید از گروه چهارم می‌بود!»

در لحظات پایانی این شب، کریستن گیوم فیلمساز فرانسوی به زندگی خود در سال های دور در ایران و همکاری اش در ساخت فیلم «راز یک مجسمه» اشاره و بیان داشت:

“این روزها در فرانسه زندگی می کنم و به خاطر جناب دکتر ارجمند به این جلسه آمدم. ایشان در مورد فیلمشان کمک می خواستند و من به عنوان فرانسوی علاقه مند به ایران که سی و شش سال پیش با یک ایرانی ازدواج کردم و در این کشور بودم، پذیرفتم. این روزها سالگرد فوت همسرم است که مزارش در ایران است و من بخاطر این موضوع اینجا هستم. با ایران آشنا شدم و علاقۀ بسیاری به این کشور دارم. باز هم خواهم آمد. تشکر می کنم از تمام ایرانی هایی که با من همکار می کنند. من در فرانسه به عنوان فیلم ساز کار می کنم و از آقای ارجمند تشکر می کنم که مرا به این مراسم دعوت کردند.”

در پایان علی دهباشی، پیام جان کرتیس که برای این شب ارسال کرده بود را برای حاضرین این چنین قرائت کرد:

” یادنامه ژان پرو(Jean Perrot)

نگارش یادنامه ای مختصر برای ژان پرو ، به مناسبت انتشار کتاب بزرگ و به یادماندنی گرد آوری شده او درباره داریوش و شوش،  مایه مباهات بسیار است. پرو شیفته ایران  و هرآنچه که سر منشا ای از ایران داشت بود که طبعا ملیت همسر ایرانی وی منیژه، نیز در آن مؤثر بوده است. شاید کمتر چیزی به اندازه چاپ این کتاب به فارسی میتوانست رضایت خاطر او را برآورده کند. وی در پیشگفتاری  که بر اصل فرانسه کتاب نوشت ، به دفعات از استادکاران ایرانی و پیوند قلبی خود با آنان ، و بویژه از مرمتگر ارشد، عباس اعتمادی یاد کرده است. ژان پرو در دوره ده ساله فعالیت خود در شوش ، از ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۹،  بر سرشت” مشارکتی ”  ایرانی-فرانسوی پروژه تاکید داشت و همواره ارتباط و همکاری نزدیک خود با “مرکز ایرانی پژوهشهای باستان شناسی ”  و نیز با همقطاران ایرانی را حفظ میکرد.

وی در سال ۱۹۶۸ و پس از طی یک دوره درخشان مشتمل بر حفاری در محوطه های پیش از تاریخ در لوانت ، در ترکیه، در قبرس ودر افغانستان ، به سمت مدیر هیئت باستان شناسی فرانسه در ایران گمارده شد. دلبستگی او به دوران پیش از تاریخ ، در نقش وی بعنوان بنیان گذار مشترک جورنال Paléorient  یا ” دیرین شناسی شرقی ” در سال ۱۹۷۳ بازتاب یافته است. انتصاب پرو به مدیریت هیئت باستان شناسی فرانسه در ایران ، گزینشی الهام بخش بود که سرپرستی  حفاری های محوطه مهم باستانی شوش در فاصله ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۹ را به وی محول می کرد. گرچه حفاری های مزبور بر بناهای دوره هخامنشی (۳۳۰-۵۵۰ پ م )  متمرکز بود ، اما لایه های متقدم ( از جمله  پیش از تاریخ ) و از سوی دیگر ، پسا- هخامنشی را نیز در بر میگرفت. کاخ بزرگ داریوش. ( ۴۶۸-۵۲۲ پ م) بر تپه معروف آپادانای شوش ساخته شد و بعدها پس از آتش سوزی زمان اردشیر اول در دوره اردشیر دوم ( ۴۰۴-۳۵۹ پ م ) بازسازی و مرمت شده است. این کاخ مشتمل است بر یک تالار ستوندار با معماری ایرانی ، که احتمالا برای مراسم بار عام و امور مختلف دولتی مورد استفاده قرار میگرفته ، و یک بنای عظیم خشتی متصل به آن که مجموعا محوطه ای به مساحت چهل هزار متر مربع را پوشش میداده و مزین به  انواع قاب های مصور متشکل از آجر های لعابی بوده است. اتاق های این بنای عظیم را که اساسا” کارکرد مسکونی و اداری داشته ، حول سه صحن بزرگ ، مشابه سبک معماری میانرودانی ساخته بودند . کارگروه ژان پرو، این بنا و دروازه یادمانی داریوش درلبه تپه آپادانا را که  به کاخ  منتهی می شد، و نیز دومدخل دسترسی دیگر، بهمراه بنای معروف به پروپیلائیوم یا” سر- در”  و دروازه معروف به ” صنعتگران ”   را مجدد حفاری کرد و به پژوهش گسترده بر آنها پرداخت. کشف مجسمه سنگی داریوش  که بدستور خود او در مصر تراشیده ، و در همان دوره هخامنشی به شوش منتقل شده بود ،  از اهم دستاوردهای کارگروه ژان پرو بشمار میرود.  مجسمه در محل دروازه داریوش کشف شد و امروزه از مهمترین اشیاء موزه ملی ایران در تهران است. کارگروه پرو سپس درآنسوی تپه آکروپل و در دشت گسترده مقابل آن ، در کرانه رود شائور به حفاری کاخ کوچکتراردشیر دوم پرداخت .

کتاب ژان پرو که در اصل بزبان فرانسه است تحت عنوان:

Le Palais de Darius à Susa:

Une résidence royale sur la route de Persépolis à Babylone

که ترجمه فارسی آن امروز رو نمائی میشود به سال ۲۰۱۰ به فرانسه چاپ شد.  این کتاب شرح جامعی از جنبه های گوناگون شوش در دوره هخامنشی است و بگونه ای استادانه به توصیف بنا ها و اشیاء یافت شده در آنها می پردازد. بدین گونه باید آنرا افزوده ای مهم به نوشتجات مرتبط با ایران در دوره هخامنشی و همچنین مطالعات ایران باستان برشمرد که میتواند تا سالها بعنوان کتابی مرجع توسط پژوهشگران مورد استفاده قرار گیرد. کتاب کاری است مشارکتی که افزون بر خود ژان پرو، استادان برجسته ای چون

فرانسوا والا (François Vallat) ، پی یر بریان (Pierre Briant)، هرمان گشه

 (Hermann Gasche)، رمی بوشارلا (Rémy Boucharlat) و نیز همکاران گذشته و حال ما از لوور ، شامل پی یر آمیه(Pierre Amiet) و آنی کوبه (Annie Caubet) و نیکول شوالیه (Nicole Chevalier)در تدوین آن مشارکت داشته اند. از ویژگی های چشمگیر کتاب ، ترسیم بناها و سازه ها توسط استاد معماری ، دانیل لدیری (Daniel Ladiray)  است. افزوده های همگی این متخصصان، بیش از پیش بر منزلت کتاب می افزاید.

در پرتو همین سرشت وزین کتاب و نیز مقام والای ژان پرو بود که در پاسخ به درخواست ناشرانگلیسی آن ، مقدمه ای برکتاب نوشتم. این چاپ انگلیسی در سال ۲۰۱۳  و با عنوان کاخ داریوش در شوش: اقامتگاه بزرگ سلطنتی هخامنشیان چاپ شد.

 

من نخستین بار هنگامی به شوش علاقمند شدم که  در موزه بریتانیا به کار اشیاء یافت شده  در آن توسط ویلیام لوفتوس پرداختم : او که در فاصله ۱۸۵۰ تا ۱۸۵۲ و عمدتا به نمایندگی از موزه بریتانیا به حفاری در شوش پرداخته بود، موفق به کشف و حفاری قسمتی از تالار ستوندار بار عام کاخ بزرگ داریوش یا همان آپادانا که بعد ها توسط اردشیر دوم مرمت شده بود شد. همچنین در محوطه معروف به تپه شاهی ، دویست تندیسه سفالی زن از دوره ایلامی میانه،و در تپه آکروپل مجموعه بزرگی از قطعات ظرف هائی از جنس سنگ رخام یافت که بر آنها نام خشایارشا را حک کرده بودند.من در سال ۱۹۹۳ نتایج پژوهش خود بر کارها و یافته های لوفتوس را در   جلد  ۲۸  جورنال ایرانیکا انتیکوا منتشر کردم و چهار سال بعد ترجمه فرانسه آن در کتاب ” ماموریت ایران : از ۱۸۹۷ تا ۱۹۱۲ ” ، گرد آوری نیکول شوالیه در پاریس چاپ شد.  علیرغم  اینها من برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ و در قالب گروهی کوچک از همکارانم در موزه بریتانیا ، شامل لرد اگرمونت و بانو (Lord and Lady Egremont)، سر جوزف هوتونگ (Sir Joseph Hotung) و بانو ویکتوریا دیکس (Mrs. Victoria Dicks) به توفیق دیدن شوش نائل شدم. محوطه، از هر لحاظ  انتظارات را برآورده میکرد و با یادمانهای مرتبط با  دوره هخامنشی و دوره کلاسیک از یک سو ، و با کتاب مقدس و زیارتگاه دانیال نبی از سوی دیگر ، یکی از خاطره انگیز ترین مکانها در ایران ، اگر نگوییم در کل مشرق زمین می نمود.

حدود سی سال پس از ترک شوش توسط لوفتوس ، حفاریها در شوش توسط باستان شناسان فرانسوی ، شامل زوج دیولافوی (Marcel and Jane Dieulafoy)، ژاک دومورگان

 (Jaques de Morgan)، رولاند دو مکو نیم (Ronald de Mecquenem) و رومان گیرشمن (Roman Ghirshman)، یکی پس از دیگری پی گرفته شد و از سال ۱۹۶۹ نیز ژان پرو در دنباله کسوت فرانسوی هموطنان خود مسئولیت حفاری ها ، را بعهده گرفت. ژان پرو پس ازپیروزی انقلاب، ایرانرا ترک نمود و در سال ۱۹۷۹ به عنوان نخستین مدیر مرکز فرانسوی پژوهش ها در بیت المقدس منصوب شد که تا سال ۱۹۸۹ نیز بر همان منصب بود. پس از آن با عنوان استاد بازنشسته سوربن و مدیریت افتخاری پژوهشها در ” مرکز ملی پژوهشهای علمی ” در پاریس به خدمت ادامه داد. عشق وی به ایران هیچگاه فروکش نکرد و تدوین و چاپ این اثر سترگ در موضوع شوش باستان و داریوش در سال ۲۰۱۰، گواهی بر تداوم این عشق تا زمان  درگذشتش به سال ۲۰۱۲ در۹۲ سالگی است.

ترجمه فارسی کنونی نیز یاد بودی است درخور این پژوهشگر بزرگ و دوست دار راستین ایران.”