نوروزیه / ایرج افشار
سخنان ایرج افشار در دائرهًْ‌المعارف بزرگ اسلامی
(یکشنبه بیست‌ودوم فروردین ماه 1389)
دوستان ارجمند، شما یاران مرکزی که بدان پیوند و دلبستگی دارید، اینکه به خجستگی نوروز بر این سکّو آمده و چند کلمه‌ای گوش‌خراشی می‌کنم از آن روست که یکی در پیرانه‌سری دلسوزیهای شما را ارج بگذارد.
نکتۀ جوهری این است که بهبود علمی و جهش فرهنگی این دائرهًْ‌المعارف و کارهای گوناگونش بستگی و پیوستگی تام به علاقه‌مندیهای پژوهشیِ بنیادی و دیگر دلبستگی‌های شما و استواری یکایک همکاران در هر بخش و مرحله و مرتبت به این مرکز دارد.
خوشبختانه همگی آگاهید که دیگران به مقالات برآمده از زیردست شما در نوشته‌های خود به زبانهای متعدد استناد می‌کنند و درین سه ساله دیده‌اید که دو جلد از ترجمۀ انگلیسی کار شما با همکاری مؤسسۀ اسماعیلی و توسط انتشارات نام‌آور و سیصد و چند سالۀ بریل نشر شده است. این واقعه حکایتی روشن از حاصل کار شماست. نمونه‌ای جهانی است از آن که نتایج تحقیقات قلمی و فعالیت مؤسسۀ شما مورد نیاز سرزمینهایی است که زبان انگلیسی در آنها کاربردی دامنه‌دار دارد.
مفهوم واقعی قضیه این است که نوشته‌های ایرانی همانند با گفتارهای دائرهًْ‌المعارف اسلامی- اروپائی که دو سال کم از یکصد سال (یعنی از 1913 به بعد) بلامعارض و یگانه بود، هماورد یافت و به همه دانشگاهها و مراکز پژوهشی مربوط به مطالعات جهان اسلام وارد شد و نام نویسندگان مجموعه‌ای که شما اکنون در آن سهیم هستید، به آفاق پژوهشی خاورشناسی پراکنده گشت، یعنی تتبعات ایرانیان جای مناسب خود را یافته و این همه برای ما مایۀ سرافرازی است.
نزدیک صد سال پیش یعنی همزمان با انتشار دائرهًْ‌المعارف اسلامی- اروپائی، محمد قزوینی از راه همکاری با ادوارد براون و مآلاً نشر کارهای خود در سلسلۀ انتشارات اوقاف گیب در چنین راهی گام گذارد و کم و بیش میان شرق‌شناسان نامی به مناسبت تحقیقات دقیق و برجستۀ خود نام و نشان شایسته یافت و برای ایران افتخار آفرید. شما اکنون آن راه را در می‌نوردید، بیگمان توفیق کنونی این مرکز هم نتیجۀ دلبستگی واقعی شماست. قطعی است که پیش بردن مقام پژوهش که این مرکز برای آن به وجود آمده است لازمه‌اش گام نهادن شما در کارهای بنیادین فرهنگی است و جز آن میسر نمی‌شود که به کوشایی و مهرورزی مستمراً دنبال شود.
البته ابتکارات و پایمردی مدیر مرکز دائرهًْ‌المعارف بزرگ اسلامی که طرحهای متعدد را در آن ایجاد کرده است، یک یک می‌شناسید. ایشان هم نیک می‌داند که شما با علاقه‌مندی به گسترش و آماده‌سازی آن هدفهاست که همکاری می‌کنید و هرچه به تدریج به سرانجام می‌رسد برآمده از کوشش مهرآمیز و توانایی‌های شما همکاران کارآمد است که یک یک پردازندگان و نگاه‌داران این کاخ بلند و این رشتۀ دلبند هستید. به یک کلام اینجا خانۀ معنوی شماست.
نوع من هنگامی که از نشر مجلدات دائرهًْ‌المعارف (به فارسی، عربی و انگلیسی) و دانشنامۀ ایران و کتاب‌های برجسته‌ای مانند گل‌نبشته‌های عبدالمجید ارفعی و دریای مازندران عنایت‌الله رضا، و ایرانیات جلال خالقی مطلق و شاهنامۀ تصحیح او و مجموعۀ ایران‌شناسی رضایی باغ‌بیدی یا مجلدات فهرست‌وارۀ فارسی و فهرست نسخ خطی که ابن ندیم روزگار ما ـ احمد منزوی همکار روزگار جوانیم ـ آگاه می‌شویم که بین الدفتین هریک آنها را به ذوق و شوق زیر و رو می‌کنیم و تازه‌ها و نکته‌ها از آنها در می‌یابیم. بیگمان دستی از دور بر آتش داریم و درست نمی‌دانیم که میزان صبوری شما چه ارزش‌ها دارد.
همچنانکه، از گسترش مجموعه‌های کتابخانه موقعی آشنایی بهتر می‌یابیم که به کتابی نیازمندیم که نداریم و می‌بینیم که در این کتابخانۀ پرارج به دست آمدنی است.
پس می‌باید در پی بندی استوارتر این معبد علمی بکوشیم و آنچه را سزاوار مقام فخیم پژوهش است به جای آوریم تا امکان جهانی‌تر شدن خدمات مرکز بیشتر و مکشوف‌تر بشود و مآلاً به جایی برسد که از کارمان بیشتر لذت ببریم.
از جناب بجنوردی گرامی سپاسگزارم که این فرصت چند دقیقه‌ای را به من دادند و نیز از شما دوستان ارجمند که تحمل شنیدن دوبارۀ دانسته‌ها از کرده‌های خود را داشتید.
بخارا 75، فروردین ـ تیر 1389