کتابها و نشریانی از تاجیکستان (11) / مسعود عرفانیان
72. دانشنامة رودكي، جلد 1، A-K (اَ و عَ ـ ك) الفباي كنوني تاجيكان، 592 صفحه / جلد 2، K-C (ق ـ ث، س و ص) الفباي كنوني تاجيكان، 544 صفحه، دوشنبه 2008، پژوهشگاه زبان و ادبيات به نام رودكي، آكادمي علمهاي ] علوم [ جمهوري تاجيكستان.
پيشتر در مجلة بخارا ي شمارة 60، فروردين و ارديبهشت 1386، خبر انتشار اين دانشنامه را به آگاهي دوستداران فرهنگ و ادب ايراني رسانده بوديم و در همان شماره «مدخلنامة» اين دانشنامه را نيز معرفي نموديم. اين دو مجلد نيمي از اين كار درخور ستايش و در نوع خود بينظير است و دو مجلد ديگر آن نيز در دست تهيه است كه به زودي به اين مجموعه ـ كه در حقيقت 4 مجلد است ـ افزوده خواهد شد.
در صفحههاي آغازين اين دو جلد آمده: «كتاب در ] بر [ اساس قرار حكومت جمهوري تاجيكستان از 29 ايون سال 2007 نمره 329، دربارة برگزاري جشن 1150 سالگي ابوعبدالله رودكي، منتشر گرديده است.
سردبير و يا سرويراستار مجموعه پروفسور ميرزا ملا احمد، دكتر علوم فيلولوژي، عضو وابسته آكادمي علوم جمهوري تاجيكستان و معاون سردبير علمي همان آكادمي و مدير شعبه ادبيات كلاسيك فارس ـ تاجيك به نام انستيتوي زبان و ادبيات رودكي و صاحب تأليفات بسياري كتاب و مقاله است كه تني چند از برجستهترين دانشمندان و اديبان تاجيك مانند: ر. هاديزاده، م. شكوري، ش. اسرافيليان، ش. محمدي، م. محمدي، ش. رحمان، و. صمد و دهها تن ديگر در نوشتن و ويراستاري اين مجموعه او را ياري نمودهاند. افزون بر اين عده كه نامشان در زير بسياري از مقالههاي دانشنامه ديده ميشود، نام بسياري ديگر از پژوهشگران غير تاجيك و از جمله كشور عزيز خودمان ايران كه در اين كار مشاركت داشتهاند در زير مقالهها به چشم ميخورد.
كتاب با پيشگفتاري از سردبير مجموعه آغاز و سپس با مقالهاي به نام «ابوعبدالله رودكي» به قلم همو ادامه مييابد. او دربارة ضرورت انتشار اين دانشنامه و ديگر دانشنامههاي مشابه نوشته: «در پايان عصر 20 و ابتداي قرن 21 كه دورة رشد و گسترش اطلاعات و اطلاعرساني است، دانشنامهنگاري رواج تازه پيدا نمود. حالا در كشورهاي گوناگون عالم انواع مختلف دانشنامه با تعداد زياد به طبع ميرسند. امروز حتي انواع الكترونيكي دانشنامهها به وجود آمدهاند.
«تنها به زبان فارسي در ايران و خارج از آن بيشتر از صد دانشنامه در حال تأليف و نشر ميباشند كه دايرةالمعارف بزرگ اسلامي ، دانشنامة جهان اسلام ، دانشنامة ادب فارسي ، دانشنامة زبان و ادب فارسي در شبه قاره ، دايرةالمعارف سازهاي ايران ، نمونههاي برجستة دانشنامهنگارياند» (ص 4). ميرزا ملا احمد ادامه ميدهد:
«در تاجيكستان نيز در اين دوره سنت دانشنامهنگاري به ميان آمد كه تدوين و نشر انسيكلوپدي ساويتي تاجيك (در هشت جلد) و انسيكلوپدي ادبيات و صنعت تاجيك (در سه جلد) گواه آن است. حالا حكومت جمهوري تاجيكستان براي نشر انسيكلوپدياي ملي تاجيك (در پانزده جلد) تصميم گرفته است كه اين ابتكار به رشد و توسعه دانشنامهنگاري در كشور مساعدت خواهد كرد» (ص 5).
او سپس با اشاره به وجود دانشنامه دربارة اديبان بزرگ جهان مانند: دانته، ويليام شكسپير، گوته، شيلر، لرمانتوف، پوشكين، شوچنكو، آبامي كونان بايف و چند تن ديگر ميافزايد كه تاكنون دربارة هيچ يك از اديبان فارس ـ تاجيك دانشنامهاي تدوين نشده است (همانجا) و با اشاره به جايگاه رودكي در شعر فارسي و ويژگيهاي شعري، ژانرهاي هنري اشعار او و تأثيرش بر شعراي پس از خودش، تهية اين دانشنامه را يك ضرورت دانسته است.
سرويراستار دربارة چگونگي گزينش و چاپ مقالات در دانشنامه، نوشته: چون پيرامون رودكي، شعر و محيط زندگاني، نابينايي و بدايع هنر اشعارش آثار بسيار زياد و گوناگوني به چاپ رسيده كه امكان درج همة آنها در دانشنامه وجود نداشته، مقالات براساس توضيحات زير، انتخاب شده است.
1. محققاني كه بدون واسطه دربارة رودكي كتاب نوشتهاند، مانند: ص. عيني، سعيد نفيسي، ع. ميرزايف، براگينسكي و ديگران جداگانه مدخل شدهاند.
2. پژوهشگراني كه در ميان آثار خود كه راجع به ادبيات فارس ـ تاجيك نوشتهاند، دربارة رودكي اظهار نظر كردهاند. كساني مانند: ا. براون، شبلي نعماني، ذ. صفا، كريمسكي، برتلس و غيره.
3. پژوهشگراني كه دربارة رودكي بيشتر از دو مقالة علمي نوشتهاند، مانند: ه. اته، ب. فروزانفر، ا. مختاروف، م. شفيعي كدكني، م. زند، ستارزاده و ديگران.
4. كتابهاي مشخصي كه پيرامون رودكي تأليف گرديده، مانند: «استاد رودكي» ص. عيني، «محيط زندگي و احوال و اشعار رودكي» س. نفيسي و «ابوعبدالله رودكي» عبدالغني ميرزايف.
5. مقالههايي كه حاوي نكات تازهاي پيرامون رودكي و اشعار او هستند، مثل «بيتي بازيافته از چكامة بخارا» از محمد علي سپانلو و…
6. مقالههايي كه از كار و بار و پديدههاي مربوط به رودكي خبر دادهاند.
پس از آن تمام قرارهاي صادره از سوي دولت و نهادهاي پژوهشي پيرامون برگزاري جشن 1150 سالگي رودكي، شاعراني كه به رودكي چند شعر تقديم كردهاند، مترجمان آثار رودكي، نقاشان، مجسمهسازان، خوانندگان، آهنگسازان، هنرپيشگان و… كه پيرامون رودكي كاري انجام دادهاند به طور جداگانه مدخل شدهاند. در مورد كساني كه براي رودكي شعري سرودهاند، چنانچه شعر آنان از يك شعر بيشتر بوده، جداگانه مدخل شدهاند و كساني كه فقط يك شعر سرودهاند، فقط به شعر آنان اشاره شده است.
دربارة انواع شعرهاي باقيمانده از رودكي (غزل، قصيده، مثنوي، رباعي، قطعه و…) مدخلهاي جداگانهاي نوشته شده است. همچنين پيرامون صناعات ادبي، اوزان عروضي و زحافات گوناگون مورد استفادة رودكي، اسامي مكانهايي كه به نام رودكي نامگذاري شده، روزنامهها و مجلاتي كه پيرامون رودكي مقالاتي چاپ كردهاند، ناشراني كه كارهاي رودكي را چاپ نمودهاند، شعرا و دانشمندان همدورة رودكي و خلاصه هر آن چيزي كه به نوعي به رودكي مربوط ميشود، در دانشنامه گنجانده شده است.
روش كار
روش مورد استفادة گردآورندگان «دانشنامة رودكي» تقريباً همان روش به كار گرفته شده در «انسيكلوپدياي ساويت تاجيك» و «انسيكلوپدياي ادبيات و صنعت تاجيك» است. اصل ايجاز و اختصار در آن رعايت شده. در پايان هر مقاله نام مقالهنويس با حروف ايتاليك قيد گرديده و فهرست منابع و مآخذ هم با كوته نوشت «اد» (= ادبيات) در زير مقاله آورده شده و چنانچه اگر كوتهنوشت «آث» (= آثار) هم قيد گرديده، اشاره به آثار شخص موضوع مدخل هم شده است.
سرمدخلها با حروف سياه چاپ شده و در همان سطور نخستين تاريخ تولد و مرگ و اشاره به مقام و جايگاه افراد موضوع مدخل شده است. در جايي كه مدخل كتابي بوده است، سال چاپ و نشر آن هم قيد گرديده است. با نگاهي به منابع و مآخذ مقالات، آثار جديد زيادي ميان آنها ديده ميشود.
دانشنامهنويسان از منابع و مآخذ چاپي و غيرچاپي ايراني، بسيار وسيع و گسترده استفاده كردهاند. به عنوان مثال تقريباً همة مقالات مربوط به «ديوان»هاي گوناگون دورة سامانيان، مانند: «ديوان بريد»، «ديوان وقف»، «ديوان شرطه»، «ديوان خراج»، «ديوان قضا»، «ديوان سپاه» و… از روي كتاب «سامانيان، دورة شكوفايي فرهنگ ايراني ـ اسلامي» محمدرضا ناجي نوشته شده است. ضمن اينكه خود اين كتاب نيز به طور جداگانه مدخل شده است.
افزون بر آن بسياري از پژوهشگران و اديبان ايراني مانند: بديعالزمان فروزانفر، سعيد نفيسي، عبدالحسين زرينكوب، محمد معين، مجتبي مينوي، علي اشرف صادقي، ملكالشعرا بهار، علي دهباشي و بسياري ديگر، نام و آثارشان در دانشنامه آمده است.
در اين دانشنامه تصاوير زيادي رنگي و غيررنگي از شخصيتها، اماكن، كتابها و ديگر موضوعهاي مرتبط با مدخلها به چاپ رسيده است.
متأسفانه اشتباهات چاپي و پارهاي سهوهاي قلمي در دانشنامه ديده ميشود كه از ذكر آنها خودداري مينمائيم و اميدواريم كه در چاپهاي بعدي به رفع آنها اقدام شود.
اما بسيار خوب ميشد كه تهيهكنندگان دانشنامة رودكي، املاي كلمات عربي را به الفباي عربي و املاي اسامي خاص و تاريخي فارسي را به فارسي و نامهاي اروپايي را هم به خط لاتين پس از سرمدخل كه به الفباي «سيريليك» نوشته شده مينوشتند، تا كار بر آناني كه آشنايي كافي با الفباي سيريليك ندارند آسان ميشد.
اينگونه به نظر ميرسد كه دستاندركاران دانشنامه، اصل را بر اين گذاشتهاند كه استفادهكنندگان از اين اثر، فقط تاجيكان خواهند بود.
در پايان ضمن آرزوي پيشرفت براي دوستان عزيز تاجيك كه دستاندركار انتشار اين اثر هستند، با توجه به سرعت انتشار اين دانشنامه، اميدواريم كه به كيفيت كار بيشتر توجه نموده و آن را فداي سرعت انتشار اثر ننمايند.
73. سنتهاي پايدار دوران پربار ادبيات، دكتر ميرزا ملا احمد، دوشنبه، انتشارات دانش، 2008، 302 صفحه.
دكتر ميرزا ملا احمد متولد سال 1948، از ايرانشناسان و ادبيات شناسان سرشناس تاجيكستان، عضو آكادمي علوم جمهوري تاجيكستان، رئيس انجمن دوستي و روابط فرهنگي تاجيكستان و ايران و رئيس مركز علمي ايرانشناسي است.
ميرزا ملا احمد اديبي فعال و پركار و صاحب تأليفات بسياري در قالب كتاب و مقاله است و تاكنون چندين كتاب از وي در ايران به چاپ رسيده است.
اين كتاب به بررسي سنتهاي استوار و پربار آثار ابوعبدالله رودكي و معاصران وي اختصاص يافته و مهمترين مسايلي چون زبان، ادبيات و فرهنگ زمان شاعر را بررسي ميكند.
در بخش جداگانهاي از اين كتاب هم پژوهشي پيرامون موضوع رودكيشناسي گنجانده شده است و نمايندگان برجستة رودكيشناسي در كشورهاي گوناگون جهان كه سهم بسزايي در اين زمينه دارند، معرفي شدهاند.
در اين بخش، فصلي هم به رودكيشناسي در ايران اختصاص يافته و از تعدادي اديبان ايراني كه در اين زمينه پژوهش نمودهاند به همراه آثار آنان نام برده شده است. كساني چون: بديعالزمان فروزانفر، سعيد نفيسي، جعفر شعار، حميد زرينكوب، محمدرضا شفيعي كدكني، مجتبي مينوي، علي دهباشي و كتاب ياد يار مهربان او و چندين كس ديگر.
«مدح در اشعار رودكي»، «مرثيه در عصر 10» از ديگر مطالب كتاب پيرامون رودكي و شعر او است.
فردوسي و شعر او و جنبههاي گوناگون اثر حماسي او شاهنامه، از ديگر مباحثي است كه نويسندة كتاب پيرامون آن پژوهشهايي را در اين اثر به خوانندگان عرضه نموده است. «خرد و خردمندي در شاهنامة فردوسي»، «حكمت و تربيت در شاهنامة فردوسي» دو موضوع مهمي است كه نويسندة كتاب پيرامون آنها پژوهش نموده است.
«ابن سينا، اديب انسانپرور» هم يكي ديگر از بخشهاي كتاب است كه نويسنده در آن به جنبههاي انساني نهفته در آثار ابوعلي سينا توجه نموده و به آنها اشاره مينمايد.
74. تشكل و تكامل اطلاعات علمي فارسي ـ تاجيكي، ميرزا حسن سلطان، دوشنبه 2008، نشريات دانش، 334 صفحه.
در اين كتاب روند شكلگيري و تكامل اصطلاحات علمي در قديمترين آثار علمي فارسي دري مورد پژوهش قرار گرفته است.
اين پژوهش به منظور بررسي پيشينة اصطلاحسازي علمي در زبان فارسي، خصوصيات و ويژگيهاي زبان علمي، اصطلاح سازي و برابرگزيني انجام شده است. در اين كتاب همچنين توانمندي و ظرفيتهاي زبان فارسي ـ تاجيكي در برابرگزيني مورد توجه واقع شده است.
كتاب داراي سه باب اصلي به شرح زير است:
1. زمينه و عاملهاي تشكل و اصطلاحات علمي فارسي ـ تاجيكي.
2. تحقيق اصطلاحات علمي فارسي ـ تاجيكي از نگاه معني و ساختار.
3. نقش اصطلاحات اقتباسي و ترجمة قرضي در تكامل اصطلاحات فارسي ـ تاجيكي.
هر يك از اين سه باب خود نيز به بخشهاي ديگري تقسيم شدهاند.
نويسنده با بررسي و پژوهش در آثار دانشمندان ايراني مانند: ابوريحان بيروني، ابن سينا، خوارزمي، محمد بن ايوب و… به نمونههايي از واژگان مورد استفادة اين دانشمندان، در حوزههاي گوناگون علومي چون فلسفه، رياضيات، پزشكي، جغرافيا و نجوم اشاره كرده است كه اصل اين واژهها به يوناني، عبري، سرياني، عربي و سانسكريت بوده و آنان با ترجمة دقيق اين واژگان به فارسي براي آنها برابرهاي مناسب گذاشتهاند و نويسندة كتاب اين دسته از واژهها را «ترجمة قرضي» نام نهاده است.
ميرزا حسن سلطان برخي از اين واژهها را در چند جدول كوچك با برابرهاي عربي، روسي و انگليسي آنها، جهت استفادة علاقمندان نشان داده است.
نويسنده در اين كتاب از 469 اثر به زبانهاي فارسي (با حروف نياكان و حروف سيريليك)، روسي، عربي و زبانهاي اروپاي غربي استفاده نموده است كه نشان از گستردگي كار او دارد.
كتاب با الفباي سيريليك به چاپ رسيده و يكي از آثار پژوهشي درخور توجه است كه در اين سالهاي اخير در حوزة زبانشناسي و زبان فارسي در تاجيكستان به چاپ رسيده است.
75. رودكي استاد سخنوران عجم، عبدالمنان نصيرالدين / فخرالدين نصيرالدينوف، انتشارات گنجينة سخن، خجند 2008، 208 صفحه.
اين كتاب حاصل تلاش استاد عبدالمنان نصيرالدين و فرزند برومندش فخرالدين نصيرالدينوف است كه راه پدر را برگزيده و به وادي پژوهش در آثار نياكان قدم گذاشته است.
اين دو در اين كتاب به بررسي نكات جالب زندگي ابوعبدالله رودكي، شاعر بزرگ پارسيگوي پرداختهاند. مطالب كتاب به گونهاي انتخاب و نوشته شده كه معلمان، دانشجويان و ديگر علاقمندان ميتوانند از آن استفاده كنند.
كتاب داراي 9 بخش و يك پيشگفتار است و در پايان هم تعدادي از اشعار رودكي، شامل برخي از قصايد، قطعات و رباعيات او به چاپ رسيده است.
در بخش دوم اين كتاب كه «نگاهي به تصحيح و نشر اشعار رودكي» نام دارد، نويسندگان ضمن اشاره به كساني كه در زمينة رودكي، روزگار او، شعر و ديگر ويژگيهاي او پژوهش كردهاند، از كساني چون: هرمان اِته، صدرالدين عيني، سعيد نفيسي، عبدالغني ميرزايف، عبدالسلام دهاتي، براگينسكي، خليل خطيب رهبر، جعفر شعار، اسماعيل حاكمي، منوچهر دانشپژوه و چند تن ديگر نام بردهاند.
دو رباعي از چند رباعي رودكي كه به انتخاب نويسندگان كتاب چاپ شده است را در اينجا ميخوانيم:
در رهگذر باد چراغي كه تراست ترسم كه بميرد از فراغي كه تراست
بوي جگر سوخته عالم بگرفت گر نشنيدي زهي دِماغي كه تراست
***
هان رودكي از كِيد غم آزاد بزي با خاطر خرم و دل شاد بزي
ويرانة خود منگر و آبادي دهر ويرانة دهر بين و آباد بزي
76. داستانهاي دلانگيز از بوستان شيخ سعدي، به انتخاب، شرح و نگارش عبدالمنان نصيرالدين، انتشارات «گنجينة سخن»، 2008 خجند، 228 صفحه.
دكتر عبدالمنان نصيرالدين، استاد زبان و ادبيات فارس ـ تاجيك در دانشگاه دولتي خجند است. او در محافل علمي و ادبي ايران چهرة شناخته شدهاي است و تاكنون چند اثر از وي در ايران به چاپ رسيده است.
در اين كتاب، او پارهاي از اشعار بوستان شيخ سعدي را با نثري شيوا به نگارش درآورده و در پايان هر حكايت نيز به نتيجهگيري از آن حكايت پرداخته و فايده و سود آن را هم نوشته است.
استاد نصيرالدين، اين كتاب را با تقديم نامهاي زيبا و پرمعني به پدر درگذشتهاش چنين تقديم كرده است: «به خاطرة درخشان پدرم، كه در زمين تخم گندم، برنج و در دل ما تخم ايمان و راستي كشت ميكرد».
77. حكايههايي دربارة عبدالرحمان جامي، گردآورنده و مؤلف پيشگفتار: داداجان عابدوف، دوشنبه 2007، 40 صفحه.
كتاب دربارة عبدالرحمان جامي شاعر برجستة پارسيگوي است و گردآورنده، حكايتهايي دربارة جامي را در آن گردآوري نموده است. به نوشتة گردآورنده، جامي نه تنها شاعري بزرگ بلكه دانشمندي توانا بوده و شخصيتي همهجانبه داشته است. او مدرس و فقيهي بيهمتا بوده است و در موسيقيشناسي هم دستي داشته. جامي جهانديده و با تجربه هم بود.
از همه مهمتر جامي فردي بشردوست بوده است و اشعار او در خدمت انساندوستي و حقيقتجويي، نيكوكاري و راستيجويي قرار داشته است. به عنوان مثال جامي در ترويج و ترغيب راستي و نيكي و نيكوكاري سروده است:
راست جو، راست نگر، راست گزين، راست گو، راست شنو، راست نشين
تير اگر راست رود بر هدف است، ور رود كج، ز هدف برطرف است
***
مشو غرة حسن و گفتار خويش نكو كن چو گفتار كردارِ خويش
***
نيك كن تا نيك پيش آيد ترا بد مكن تا بد نفرسايد ترا
***
اي كه پرسي كه بهترين كس كيست گويم از قول بهترين كسان
بهترين كس كسي بود كه به خلق بيش باشد ز خلق نفع رسان
78. مسئلههاي آموزش و تحقيق و رشد زبان علمي تاجيكي، پير محمد نوروف، دوشنبه 2008، 186 صفحه.
موضوع رشد و گسترش و ارتقاء سطح كيفي زبان تاجيكي يكي از دغدغههاي اصلي اديبان تاجيكستان، پس از استقلال اين كشور است.
در اين ميان برابرگزيني براي واژههاي بيگانه و استفاده از همة ظرفيتهاي موجود در زبان فارسي، به ويژه از راههاي علمي مطابق استانداردهاي روز از تلاشهايي است كه به طور جدي در تاجيكستان پيگيري ميشود.
كتاب حاضر نيز در همين چارچوب ميگنجد و تلاشي است در دست يافتن به الگويي مناسب در جهت ارتقاء كيفيت زبان علمي تاجيكي و پالايش اين زبان از واژگان روسي كه به اين زبان رخنه كرده است.
كتاب در چهار باب تدوين شده است.
باب نخست: تاريخ مختصر رشد علم و زبان علمي تاجيكي.
باب دوم: زبان ادبيات علمي تكنيكي تاجيكي و خصوصيات اسلوبي و لغوي آن.
باب سوم: اساسهاي نظريه ساختن اصطلاحات علمي تكنيكي.
باب چهارم: پرنسيبهاي يك گونسازي (اونيفيكاتسيا) و استانداردسازي اصطلاحات علمي تاجيكي در زبان علمي تاجيكي.
هر يك از اين بابها نيز به چند بخش تقسيم شده و در هر بخش نيز مباحث گوناگوني طرح و راهكارهايي براي آن پيشنهاد شده است.
79. يادي از استاد هلال كريم، انتشارات ديوشتيج، دوشنبه 2008، 174 صفحه.
اين كتاب به مناسبت يكصدمين زادروز استاد هلال كريم از سوي دانشگاه دولتي ملي تاجيكستان تهيه شده و دربردارندة يادداشتهايي از همكاران، شاگردان و دوستان هلال كريم است. هلال كريم در 1908 ميلادي در قشلاقِ پولادان ناحية كاني بادام به دنيا آمده و تا آخرين روزهاي زندگي دست از تلاش، كوشش و كار نكشيده است.
او يكي از اديبان و لغتشناسان و ايرانشناسان برجستة تاجيكستان بوده كه تحقيقات گستردهاي بر روي زبان فارسي انجام داده است و تأليفات بسياري در اين زمينه از خود بر جاي گذاشته. در عين حال او آموزگار و تدوينكنندة كتابهاي درسي زبان فارسي براي تاجيكان نيز بوده است و تصوير چند اثر او در انتهاي همين كتاب به چاپ رسيده است. مانند: «زبان فارسي»، «الفبا» و…
كتاب مجموعهاي از مقالات دوستان، همكاران و شاگردان اين استاد است كه به ياد و خاطرة هلال كريم تقديم گرديده است. برخي از مقالات اين يادنامه و نويسندگان آن عبارتند از: «استاد هلال كريموف و زبانشناسي تاجيك» مجيدوف؛ «يادي از استاد هلال كريم» سليماني؛ «مرد نيك سيرت» قاسموا؛ «لغت زنده» اعلاخان افصحزاده و «زبانآموز چندين نسل» از شكوروف.
80. صداي خاموشي، رحمت نذري، دوشنبه 2006، انتشارات اديب، 192 صفحه.
صداي خاموشي، مجموعهاي است از اشعار رحمت نذري شاعر سرشناس تاجيك كه ميهندوستي و انساندوستي از موضوعهايي است كه در اشعار او بيشتر به چشم ميخورد.
رحمت نذري سال 1951 در شهر كولاب به دنيا آمده است. او فعاليتهاي ادبي خود را از دوران شوروي آغاز نموده و پس از استقلال تاجيكستان تا به امروز نيز سرودن شعر را ادامه داده است. او تاكنون چند جايزه مانند: جايزة ادبي ميرزا تورسونزاده در 1993 و جايزة دولتي ابوعبدالله رودكي در سال 2000 را از آن خود كرده و در سال 2003 نيز عنوان باارزش «شاعر خلق تاجيكستان» به او داده شده است.
يكي از اشعار او را ميخوانيم:
سوگند جاويدان
از فروغ پاك يزداني درخشيده جام جم در كاسة چشمانِ فردوسي
بر تن آئينه آئين جاودان بردميده روشنيِ جان فردوسي
با پر سيمرغ دل از سرنوشتِ دور او نوشته سرگذشتِ رادمردان را
ره به ره جاي عصا كلكِ رسا بر دست او نوشته در زمين گردون گردان را
پهلوي را پهلواني خوانده در ميدان مشتهايش را چو مشت دل گره كرده
از سخن، از تار و پود پيچ در پيچش بر تنِ گردانة ميهن زره كرده
بر زبان آورده چون سوگند مهر و كين در نبرد نيك و بد نام دليران را
بر سخن نيروي آتش را برافزوده همچو در بازوي رستم زور ايران را
پيك پيكار از كماني در پر پيكان از كميني جسته سوي سينه پاكش
خورده او هم خنجري بر گرده چون گردي خون سهرابي چكيده از دل پاكش
تا نگردد پايمال پيل محمودي او پناهي جسته از هم پيشه و هم كيش
پشتبان مردم آزادِ خود اكنون پشتبان هفت تا هتفاد پشت خويش
دشمنش با دست خونين روز ياد او ميكند در اشك مردم جامه شوييها
ليك تا فرزانهاي «شهنامه» ميخواند خامهاش را نيست باك از نامهشوييها
81. صداي شرق، شمارة 12، سال 2007
اين شماره از صداي شرق نيز كه آخرين شمارة آن در سال 2007 است، مجموعهاي از چند شعر و نوشته در حوزههاي مختلف چون پژوهش، داستان و گردآوري مطالب گوناگون است.
در صفحة دوم از جلد مجله، عكسي از شاعر نامدار و سرشناس تاجيك گلرخسار به چاپ رسيده و در زير آن نوشته شده است:
«شاعر خلق تاجيكستان گلرخسار به زينه مبارك معرفت رسيد. هيئت ايجادي صداي شرق اين سخنور توانا را تبريك ميگويد». در زير همين نوشته، اين شعر نيز به چاپ رسيده است.
«تو گويي زمان را به تو دست نيست كسي را به شصت اينچنين شصت نيست
چنين سبز و شاداب و حكمت نثار بماني، بُوَد تا تو را روزگار»
چند شعر از سياوش، داستاني از شيرعلي موسيزاده به نام «قامت سبز ايمان»، اشعاري از عزيز رحيم و «تسبيح روزگار» از رستم وهابنيا كه خاطرات و نوشتههايي است دربارة پدرش از ديگر مطالب اين شماره از صداي شرق است.
شعرهايي از مريم بانو فرغاني، داستاني از جلال اكرامي به نام «معامله با آدم»، پژوهشي به نام «سربداران سمرقند» از لقمان بايمتف، دنبالة مقالة «چهار عنصر» كه بخشهاي اول و دوم آن در شمارههاي نهم و دهم صداي شرق به چاپ رسيده است، داستان كوتاه «روزي از آن روزها» از گابريل گارسيا ماركز كه يونس يوسفي آن را از روسي ترجمه نموده و «واژه و واژهسازي در غزليات شوكت بخارايي» از دلربا رحمت آوا ديگر مطالب اين شماره از مجلة صداي شرق هستند.
مقالة «جايگاه ترجمههاي شاهنامة فردوسي در تاريخ پيوندهاي ادبي تاجيك و آلمان» از زهره غلام اوا، يكي از مقالات ارزشمند اين شماره از مجله است كه قطعاً خوانندة فارسي زبان در ايران را سودمند خواهد افتاد، البته اگر به شرط آنكه مقاله از سيريليك به الفباي نياكان برگردانده شود. در صفحة سوم از جلد مجله، عكس زيبايي از يك درخت كه برف زمستاني آن را پوشانده به چاپ رسيده و در زير آن بخشي از يك شعر لايق شيرعلي شاعر پرآوازة تاجيك به چاپ رسيده كه چنين است:
«ز پشت تور برف سيمگون ميتافت سيمايش،
زمستانها كه دنيا بود كافوري و آخرپوش،
نگههاي شرر بنياد،
ياد چشم شهلايش،
دلم را گرمياي ميداد.»
82. صداي شرق، شمارة 1، سال 2008
نخستين شمارة مجلة صداي شرق در سال 2008 ميلادي با تغييراتي نسبت به شمارههاي گذشتة اين مجله منتشر شده است. بدين ترتيب كه نام مجله و عنوان «نشرية ملي ادبي انجمن نويسندگان تاجيكستان» به همراه فهرست مندرجات و شناسنامة مجله كه قبلاً همه با حروف سيريليك به چاپ ميرسيد، هم با الفباي نياكان و هم با همان حروف سيريليك هر دو به چاپ رسيده است.
در اين شماره از مجله عكسي از گلچهرة سليماني شاعر خلق تاجيكستان كه در زمينة ادبيات كودكان فعال بوده است به چاپ رسيده است و براي آن درگذشته طلب آمرزش شده است.
«جشن سال نو معنويت دارد» از مؤمن قناعت شاعر نام آشناي تاجيك نخستين مقالة اين شماره و «اميدوار ميرسد به اميد» از اورون كوهزاد نويسندة نامدار تاجيك از ديگر مقالههاي اين شماره از صداي شرق است. متن سخنراني جاني بيك اكابر، سردبير مجله هم تحت عنوان «زبان آئينه، زبانافزار انديشه است» به همراه چند شعر از حق نظر غايب و گلناز در همين شماره به چاپ رسيده است.
خلاصهاي از رمان «رقص در ساية ديوار آهنين» نوشتة ابرار ظاهر و داستاني به نام «گنجشكهاي گرسنه» از يونس يوسفي و دنبالة مقالة «چهار عنصر» كه پيرامون اشعار بيدل دهلوي است از ديگر مقالههاي اين شماره از صداي شرق است.
مقالة پژوهشي «يك بيان از دو زبان» از محترم حاتم و قصة منظومي براي كودكان از نريمان بقازاده، دو مقالة ديگر اين شماره هستند. در پايان نيز «طرفهها» كه نكتهها و اشارات پندآموز و خواندني تاريخي است به چاپ رسيده است.
83. صداي شرق، شمارة 2، سال 2008
اين شماره از صداي شرق نيز همانند شمارههاي ديگر اين مجله آميختهاي است از نوشتهها و سرودههايي از نويسندگان، پژوهشگران و شعراي تاجيك و اخباري در حوزة فرهنگ.
رباعياتي از بصير رسا و كرام آستانزاده و اشعاري از اديبه، آذر و خسرو ترمذي در اين شماره به چاپ رسيده است. قصه «گراز» از لطفي شاه دادا و «پسر شاعر» از ظريف غلام كه يك قصة تاريخي است از ديگر مطالب اين شماره از مجله هستند.
نقد يك كتاب دربارة تاريخ معاصر افغانستان به نام «سقاي دوم» از ميرزا شكورزاده كه در سال 1997 م / 1377 خ در آلمان به چاپ رسيده و از لحن نوشتة منتقد چنين برميآيد كه در اين كتاب به شكلي گستاخانه، تاريخ و باورهاي مردم افغانستان، ديگرگون جلوه داده شده و اهانتهايي نسبت به آنان شده است. تا جايي كه مترجم كتاب كه آن را به فارسي برگردانده بر آن نام «كتابچة شيطان» گذاشته است و شكورزاده نيز عنوان نوشته خود را چنين انتخاب نموده است: «داستان رادمردان خراسان و پاسخ به كتابچة شيطان».
«مشكلات آب و راهحلهاي آن» عنوان مقالهاي است از گروهي از نويسندگان و همانگونه كه از نام آن پيداست، پژوهشي است در اين زمينه. «سيري در شعر عهد رودكي» از نذر يزداني و دنبالة مقالة «چهار عنصر» به كوشش بابابيك رحيمي، برگردان مقالهاي از تقي پورنامداريان به نام «بلاغت و شعر مولوي» توسط كريماف و «يگانگي عالم در اشعار شعرا» از شرف افضلي از ديگر مقالههاي اين شمارة صداي شرق هستند.
معرفي شمارة 62 مجلة بخارا و تأكيد ويژه بر بازتاب اخبار چاپ نشريات و كتابهاي تاجيكستان در اين مجله و نيز معرفي چند كتاب چاپ انتشارات فرزان ] روز [ هم از اخبار فرهنگي اين شماره از مجله است. «طرفهها» نيز پايان بخش مطالب مجله است كه بريدههايي است از نكات پندآموز تاريخي.
در سومين صفحة جلد اين شماره از صداي شرق ، تصوير رنگي زيبايي از يكي از قلههاي سر به فلك كشيده و پوشيده از برف تاجيكستان كه در دامنة آن جنگل سبز و خرم زيبايي ديده ميشود، همراه با بيتي كه در زير آن نوشته شده به چاپ رسيده است:
«وطن! در مزرعة جانم بهاري تو نگاريني پر از نقش و نگاري تو»
84. صداي شرق، شمارة 3، سال 2008
شمارة سوم مجلة صداي شرق در آستانة نوروز به چاپ رسيده و بر روي آن نوشته شده است: «نوروز خجسته پي مبارك هم دياران!». در صفحة دوم جلد تصوير زيبايي از درختان غرق در شكوفة گوشهاي از طبيعت زيباي تاجيكستان با اين شعر لايق به چاپ رسيده است: «به بهار نو رسيدم، ز بهار شكر گويم / به نگار نو رسيدم، ز نگار شكر گويم». پس از آن پيام نوروزياي از سوي مجله به چاپ رسيده است.
مطالب مجله با اشعاري از «گلرخسار» شاعر سرشناس و نامآشنا آغاز ميشود و نخستين شعر او «شهروند جمهوري عشق» نام دارد. «گلنظر» ديگر شاعر نامي و سرايندة سرود ملي تاجيكستان از ديگر شعرايي است كه اشعارش در اين شماره از مجله به چاپ رسيده است. يكي از اشعار گلنظر را ميخوانيم:
«من ترا گفتم: خداحافظ
با همه بگذشتهها گفتم: خداحافظ
باد ناليد و غمش را كو به كو انداخت،
آب شد آب و دلش را جو به جو انداخت،
بيد مجنون هم زد و از غصه مو انداخت،
مه حجاب ابر محزون را به رو انداخت
من ترا…
با همه…
كوچهها شد از سرود عشق ما خالي،
ديدهها از شوق و دلها از صفا خالي،
حرف عاشق از نواي جانفزا خالي،
سايهام از ساية بال هما خالي
من ترا…
با همه…
بوسهها رفت از لب من با لب شيرين،
غصهها ماند از تب من از تب شيرين،
تلخي آمد از شب عاشق، شب شيرين،
بار سنگين شد به دلها مطلب شيرين،
من ترا…
با همه…
تو نميآيي ديگر ] دگر [ از چارسوي دل،
من نمييابم ترا از جستجوي دل،
نشنوم نام ترا از گفتگوي دل،
جز غم هجران نميبينم به كوي دل
من ترا…
با همه…
ادامة نقد ميرزا شكورزاده بر كتاب «سقاي دوم»، و دنبالة «چار عنصر» و «دل در شكن نامه» از فرزانه و قصة «ايمان» از مطلوبه ياد ميرزا ديگر مقالههاي اين شماره از مجله است. در اين شماره برگردان چند شعر از محمدرضا تاجالديني، شاعر ايراني، توسط كامران لقمانزاده به چاپ است. اخبار فرهنگي پارهاي از كشورهاي جهان، از جمله ايران، قزاقستان، تاجيكستان و چند كشور ديگر و «طرفهها» پايان بخش مقالات اين شمارة صداي شرق هستند.
85. رودكي، شمارة 16، پاييز 1386
اين شماره از مجلة رودكي «فصلنامة ادبي ـ فرهنگي رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در تاجيكستان» طبق روال هميشگي كه هر شمارة آن به موضوعي اختصاص دارد، ويژهنامهاي است دربارة جنبش جديديه.
جنبش جديديه كه ادامة حركت معارف پروران است در تاريخ مردم ورارود و بهويژه تاجيكان نقش مؤثري داشته و در بيداري مردم آن بخش از آسياي مركزي سهم بسزايي دارد.
اين ويژهنامه شامل يازده مقاله از نويسندگان و پژوهشگران سرشناس تاجيكي است كه هر يك با انتخاب موضوعي به بررسي زواياي گوناگون جديديه پرداخته است. پيشگفتاري از قهرمان سليماني، سردبير مجله و رايزن فرهنگي ايران در تاجيكستان در زمان انتشار اين شماره از مجله هم در اين شماره به چاپ رسيده است. عناوين مقالههاي اين شماره و نام نويسندگان آنان چنين است: «نظري به حركت جديدية آسياي ميانه» نماز حاتماف؛ «جديديها كيستند؟» قهار رسوليان؛ «مرجاني و مرحلة نو رشد ادبي خلقهاي تاجيك و تاتار» مرتضي زينالديناف؛ «ميرزا سراج: سراج دانش» قيامالدين ستاري؛ «نخستين روزنامة تاجيكي و استقلال ملي» ع. سليمزاده؛ «داستان سه تن از يك خانوادة نجيب» محمد جان شكوري بخارايي؛ «جديديه در خجند» نعمان جان غفاراف؛ «انقلاب فكري و آغاز بيداري در بخارا» پيوند گلمراد؛ «محمود خواجة بهبودي و نقد ادبي در نهضت جديديه» عبدالخالق نبوي؛ «افكار معارفپروري در اشعار عجزي» رسول هاديزاده و «اسماعيل بيك غسپري ] غسپرينسكي [ و اديبان تاجيك» عبدالحي محمد اميناف.
با در نظر گرفتن فقدان منابع و مآخذ در اين باره به زبان فارسي، مقالات اين شماره از مجلة رودكي ميتواند براي علاقمندان و پژوهشگران ايراني مفيد و جالب توجه باشد بهويژه مقالههاي نماز حاتماف، محمد جان شكوري بخارايي، پيوند گلمراد و قهار رسوليان از مقالههاي خواندني اين ويژهنامه است.
86. رودكي، شمارة 17: زمستان 1386، ويژهنامة مطبوعات تاجيكستان
شمارة هفدهم رودكي ، همانگونه كه بر روي آن نقش بسته است، پيرامون روزنامهها و مجلههاي تاجيكستان است. دوازده مقاله دربارة روزنامه و روزنامهنگاري و موضوعهايي از اين دست در اين شماره از مجله به چاپ رسيده است كه نام برخي از آنها را به همراه نام نويسندگانش در اينجا مينويسيم.
«مطبوعات ـ آئينة حيات» ميرزا بدل بدلاف؛ «روزنامهنگار تاجيك» دولت دوراناف؛ «پيرامون رسانههاي خصوصي» ابراهيم عثماناف؛ «كلمههاي دشوار فهم در زبان مطبوعات» قطبالدين مختاري؛ «وضعيت مطبوعات معاصر تاجيكستان» مراد مرادي و «ايران در نشرية سامان» از قهار رسوليان.
در مقالة «ايران در نشرية سامان» نويسنده به نقش مطبوعات تاجيكستان در ترويج و گسترش علم و ادب و هنر معاصر ايران پرداخته و از روزنامهها و مجلاتي چون: جمهوريت ، جوانان تاجيكستان ، معارف و مدنيت ، مدنيت تاجيكستان ، سامان ، ادبيات و صنعت ، پيوند و صداي شرق و چند نشرية ديگر نام ميبرد.
اما نويسندة مقاله، از ميان همة اين نشريات، سامان نشرية فرهنگي ـ ادبي بنياد زبان فارسي تاجيكستان به سردبيري دارانجات شاعر معروف تاجيكستان را كه از سال 1991 تا 1999 به دو خط فارسي و سيريليك منتشر ميشده است انتخاب كرده و به بازتاب فرهنگ و تمدن ايران در اين نشريه كه شكل گستردهاي داشته پرداخته است.
بخارا 74، بهمن و اسفند 1388