اندیشه تجدد و اصلاحات سیاسی به روایت فریدون آدمیت/ محمود معتقدی
فريدون آدميت متفكر و پژوهشگر نامدار تاريخ ايران، در آستانه بهار 87 خاموش گرديد. وى در ميانه سالى، از خدمت دولتى كناره گرفت، و همه فرصتهايش را در خدمت به تاريخنگارى و روشنگرى مسائل سياسى دوران مشروطيت و پس از آن، گرفت. آدميت در سالهاى اخير چيز چندانى نگفت و ننوشت. به نظر مىرسيد عرصه پيشآمده را چندان باب طبع خود نمىيافت. وى نظم و مراتب خاصى را در كار نوشتن طى كرده بود و در پايان عمر، حاضر به ديدار با كسى نمىشد، چرا كه سعى داشت در انزواى خود، همچنان تنها باشد! اما به لحاظ باورهاى سياسى چهرهاى مستقل مىنمود. آدميت در بازانديشى نسبت به شرايط فكرى و سياسى دوران قبل از مشروطيت و پس از آن، به فلسفه سياسى و سير تاريخى پديده هاى اجتماعى، نگرش و حساسيت فراوانى داشت. بىگمان در قلمرو تاريخنگارى جديد در ايران، آثار ارزشمند وى، داراى ويژگىهاى خاصى است، كه در كمتر پژوهشگرى اين چشمانداز، محل دستيابىست. نگاه آدميت نسبت به «رفرم» و مقوله روشنگرى در امر ديپلماسى در قرن نوزدهم در ايران، يك نگرش روشمند و داراى اعتبار تاريخىست. از سوى ديگر دستيابى وى به منابع و مدارك دست اول، خود عامل مهمى براى دور شدن جامعه روشنفكرى از «مغالطه» و «افسانهپردازى»هاى بىمورد در امر داورىهاى تاريخى بوده است. چرا كه پيوندها و سنجههاى عمل اجتماعى در كار اين پژوهشگر در تكوين انديشههاى عدالتخواهى، همواره حرف نخست را مىزند. آدميت در مطالعات تاريخى، سير تحولات را در بستر تفكر و تأثيرپذيرى از ديگر پديدههاى دور و نزديك كه منشاء آن رإ؛ ظظ پاروپا مىدانست، همواره جستجو مىكرد و ديپلماسى ايرانى را يك فرايند تاريخى مدرن مىديد. از نگاه وى، روشنفكرانى همچون آخوندزاده، طالبوف، ميرزا ملكم خان، ميرزا آقاخان كرمانى و… در شمار نخستين كسانى به حساب مىآمدند كه سير تفكر، بازتاب مقوله روشنگرى، عدالتخواهى، قانونگرايى و تشكيل مجلس شوراى ملى را همواره در داورىها و آثارشان، به مدد «رفرم» و بهره گيرى از سنت مردمسالارى در غرب مدّنظر مىداشته اند.
آدميت در كتاب اميركبير و ايران به چهرهاى مىپردازد كه در ايجاد «رفرم» و بهرهگيرى از ابزار تمدنى و همچنين قدرت بخشيدن به اركان حكومت، از نوادر تاريخ اين سرزمين به حساب مىآمد.
بنابراين مىتوان به درستى ادعا كرد، كه فريدون آدميت در روشنگرى و نقش انديشهگران روزگار مشروطيت، از جمله كسانىست كه تاريخ را از روايتهاى افسانهآميز دور كرده و مخاطبان آيندگان را به سمت داورىهاى تازهترى فرا مىخواند. چرا كه شيوه تحليل تاريخى اين پژوهشگر، به ما مىآموزد كه افكار و انديشههاى تاريخى را بايد در بستر كنشهاى سياسى، اجتماعى و اقتصادى هر قوم و ملتى جستجو كرد تا از اين رهگذر به هويت ملى آن دست يافت.
فريدون آدميت (متولد 1299) در سال 1319 به خدمت وزارت امور خارجه درآمد، و در پيوند با ديپلماسى ايران در عهد قاجار، به طرح انديشههاى تجددخواهى و اصلاحات سياسى در آستانه مشروطيت پرداخت. از آدميت نزديك به 13 عنوان كتاب بر جاى مانده است. كه از جمله مىتوان به كتابهاى زير اشاره كرد:
1. اميركبير و ايران
2. انحطاط و تاريخنگارى در ايران
3. انديشه ترقى حكومت قانون در عصر سپهسالار
4. فكر دموكراسى اجتماعى در نهضت مشروطيت ايران
5. انديشه هاى ميرزا فتحعلى آخوندزاده
6. انديشه هاى طالبوف
7. انديشه هاى ميرزا آقاخان كرمانى
و….
فريدون آدميت در پى يك بيمارى طولانى در سن 87 سالگى در فروردينماه 87 درگذشت. روانش شاد.