دیدار و گفتگو با ناصرالدین پروین در کتابفروشی آینده / زهرا ناطقیان

تمام زندگی فرهنگی و علمی ایشان روی مطبوعات و تاریخ نگاری گذرانده شده است ، تعداد زیادی از مقالات ایشان به زبان انگلیسی است که در دایرِة المعارف هایی مانند ایرانیکا آورده شده است و تعدادی هم به فارسی.

کتاب تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان که در حال حاضر دو جلد از آن منتشر شده است تنها بخش کوچکی از یک کار پژوهشی بزرگ است که ایشان روی مطبوعات فارسی کرده اند .

کار ایشان به گونه ای نبوده که تنها به شنیدن نام یک نسخه بسنده کنند مثلا برای دیدن یک نسخه به شهر بخارا رفتند و یا افغانستان ، تاشکند وهند و تمام این نشریات را بررسی و تحلیل کردند یعنی فقط فهرست و یا توصیف نیست بلکه تحلیل دقیقی صورت گرفته است . ما پیش از این کتاب هایی مانند کتاب های چهار جلدی صدرهاشمی داشتیم اما در آنها تحلیل و متدلوژی که در آثار دکتر پروین هست وجود ندارد ولی این کارعلاوه بر اینها به معرفی بسیاری از یافته های جدید در مطبوعات ایران نیز پرداخته است .

حال اولین موضوعی که جا دارد مطرح شود این است که در مورد این مجموعه (تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان ) اطلاعات بیشتری در اختیار ما قرار دهید .

همان طور که ملاحظه می کنید این کتاب اسمش تاریخ روزنامه نگاریست و نه فقط مطبوعات ، یعنی رادیو تلویزیون و…را هم شامل می شود ، اگر میخواستم به زمان حال برسم اینترنت هم به این ها اضافه می شد علاوه بر این فضای فرهنگی ایرانی و زبان فارسی مد نظر من بود که البته با وجود اینکه ما دچار تجزیه های ارضی هستیم باید جلوی تجزیه های فرهنگی را بگیریم ، بنابراین افغانستان و ورا رود و …هم جز منطقه های مورد بررسی من هستند .

بنا را بر دیدن این آثار گذاشتم ، البته اشاره فرمودند که کتاب هایی که پیشتر بوده مانند کتاب های مرحوم صدر هاشمی ، مرحوم

تربیت که ادوارد براون در کتابش آورده که بسیار هم بد ترجمه شده است ، راجع به این ترجمه بد و اشتباهاتی که صورت گرفته و همچنین تصحیح این اشتباهات در مجله جهان کتاب که به زودی منتشر خواهد شد ، مظلبی آورده ام چون یک صدمین سال انتشار کتاب براون نیز است و همه این ها هم متاسفانه تقصیر هموطن خودمان مرحوم تربیت است مثلا شمار بزرگی از مقاله های تکثیر شده و شب نامه ها را روزنامه تلقی کرده اند و همین طور در زمان ما هم عده ای همین مسیر انحرافی را که بنا شده ، می روند .

تصمیم گرفتم این ها را از نزدیک ببینم و به این روایات و اقوال و .. تنها به شرطی توجه بکنم که مویدش پیدا شود . الان حدود 40 سال است که من در این زمینه مشغول هستم. قبل از انقلاب از مناطق مختلفی دیدن کردم و بعد از انقلاب نیز به همین صورت و در چهار سالی که در پاریش تحصیل می کردم، کتابخانه های اروپا را به خوبی گشتم و بعد نوبت به جاهای دیگر رسید .

در این مسیر هیچ حامی مالی نداشته ام و تمام سفرها با هزینه خودم صورت می گرفت که خدا را از این بابت شاکرم . سفرهای متعددی داشتم که نمی خواهم بگویم که این سفرها فقط برای کارم بوده است چون که مقداری هم ماجراجو هستم و این سفرها برای دیدن جاهای مختلف و گشت و گذار هم بوده است .

سه ماه و نیم در شبه قاره هند بودم ، دو بار به روسیه سفر داشته ام به ازبکستان سه بار، افغانستان دو بار ، تاجیکستان دو بار . همجنین کتابخانه های آمریکا و ار جاهایی مثل فنلاند و استرالیا هم میکروفیلم و میکرو فیش تهیه کردم. نتیجه روش کار من این بوده است که برای هر عنوانی یک تک نگاری نوشته ام و از چهار خط تا پنجاه صفحه. که اگر قسمت شود روزی وصیت می کنم آقای دهباشی این ها را چاپ کند!از آن تک نگاریها که تعدادشان بیش از ده هزار مقاله است نکاتی استخراج کردم که دستمایه ی نگاشتن تاریخ روزنامه نگاری فارسی شد

همان طور که می دانید تنها با در دست گرفتن روزنامه می توان مطالب زیادی در مورد آن تصور کرد؛ حتی مسائل فنی مانند نوع کاغذ ، چاپ ، … ، مسائل حقوقی ، مسائل سیاسی ، سرگذشت آن روزنامه نگار و … ؛ بنابراین منابع جنبی بسیاری را باید دید . حالا دیگر مد شده است که هر کتاب داری که عنوان روزامه ای را می بیند بدون بررسی و تحلیل کافی در مورد آن روزنامه مقاله ای می نویسد که این کار بسیار نادرست است ولی رواج دارد .

از جهت تاریخی در جلد چهارم به رادیو هم پرداخته ام ، البته جلد سوم را من نه سال پیش به مرکز نشر دانشگاهی داده بودم جناب پور جوادی که خدا ایشان حفظ کند اول بنده را فریب دادند- البته به شوخی عرض شد- و این جلدها را آنجا چاپ کردند و بین جلد ها هم از نظر زمانی فاصله افتاد. جانشینان ایشان هم کاری صورت ندادند.

روزنامه نگاری فارسی از هند شروع شد یعنی 57 سال قبل از ایران حوالی سال 1837 چون زبان رسمی در هند زبان فارسی بود ، انگلیسی ها ناگزیر بودند حتی دادگاه ها را نیز به فارسی برگزار کنند و اگر دو انگلیسی در دادگاه حاضر می شدند، جریان دادگاه آنها به زبان فارسی بود.

زبان فارسی زبان فرهنگی یک اقلیت بسیار مهم از روشنفکران و همینطور زبان اداری سراسر هند بود و بخش هایی از هند هزار سال و بخش های دیگر از زمان سلاطین دهلی (لودی ها و …)تا حدود هشتصد سال زبان فارسی زبان رسمی بوده است.

من در دهلی خانمی را دیدم که از فرانسه آمده بود و فارسی می خواند پرسیدم چرا اینجا فارسی می خوانید خوب بروید ایران ، گفت من اینجا به دام افتاده ام ، در واقع من اینجا آمده بودم تا در مورد موسیقی هند تحقیق کنم ولی می بینم که بخش مهمی از کتاب های این هنر به زبان فارسی است و روایت کرد که کس دیگری آمده بود راجع به سیک ها تحقیق کند با اینکه رهبر سیک و همینطور جانشین هایش به زبان پنجابی نوشته اند ولی گویا در این باره مقدار زیادی هم مطلب به زبان فارسی هست.

در اولین روزنامه هایی که به فارسی در هند منتشر می شد هیچ ایرانی و مسلمانی دخالت نداشته و در واقع این روزنامه های دو زبانه (انگلیسی و فارسی) اثر انگلیس ها و هندو ها بودند و تا چهل پنجاه سال همین وضعیت باقی ماند .

از دربار اکبر امپراطور هند دستور داده بود دستگاهی بنا شود و تمام اخبار از سراسراز ایالات مختلف هند می رسید ، دو هزار نفر در این کار دست داشتد و اسمش هست اخبارات دربار معلی یعنی روزنامه دست نویس که تمام خبرها که به تاریخ ایران و افغانستان و سراسر هند هم مربوط می شود و روزنامه ایست واقعی منتها دست نویس تا دو هزار نسخه ؛ شرح سازمان این کار در کتاب آئین اکبری آمده است. درمراکز ایالت های مختلف هند هم همین کار را می کردند در حال حاضرانبوهی از این اخبار وجود دارد . ابتدا به سبک ایرانیان نام آن را تعلیقه نهاده بودند و بیشتر تعلیقه نویسان هم ایرانی بودند یعنی پیش از اینکه روزنامه نگاری انگلیسی را شروع کنند .

در نهضت هایی که بین هندوها بوجود آمد یک دانشمند برجسته هندی ظهور کرد. بقدری این شخص مهم است که نام آن تقریبا در تمام دایرة المعارفها آمده است . نهرو او را پدر هند نوین می نامد گاندی در باره او میگوید که این آدم بزرگترین رفرمیست ماست نام این شخص رام موهن رای است که لقب راجه را هم بعدها گرکه در آن سعی دارد بگوید که اصل هندوئیسم توحید است .یک جریانی فکری هم ایجاد کرد که خانواده تاگور شاعر بزرگ هند معروف ، جز اینها بودند و چون تاگورها ثروتمند بودند به آقای موهن رای و جریان فکری ایشان کمک مالی هم می کردند.

ایشان اولین روزنامه کاملا فارسی که وابسته به هیچ دولتی نیز نبود را منتشر کرد ، به نام مرآت الاخبار که این روزنامه از آوریل سال 1822 تا اوت 1823 هر جمعه منتشر می شد. رای می نویسد که من ابتدا می خواستم این روزنامه را به زبان بنگالی که زبان کلکته است و یا زبان هندی بنویسم .ولی دیدم در هند کسی که فارسی نداند بدبخت است. بعد افراد دیگری از هندو ها آمدند و شروع کردند به روزنامه چاپ کردن تا اینکه کم کم مسلمان ها آمدند و تا پیش از روزنامه حبل المتین هیچ ایرانی در روزنامه نگاری نقشی را که بدانیم نداشت.

پس اولین روزنامه ایرانی حبل المتین است ؟ تقریبا ، البته روایت هایی هست که در جاهای دیگر هم ایرانی ها بوده اند

این آقای موهن رای که به انگلیس رفت ملکه ویکتوریا ایشان را به حضور پذیرفت و به او لقب داد و از او تقدیر کرد.

موهن رای در بریستول مرد و وصیت کرد که او را دفن کنند و بسیار با رسم ساتی که زن ها را با شوهربه شکل وحشیانه ای آتش می زدند مخالف بود و با آن مبارزه کرد همچنین با اقانیم ثلاثه مسیحیان نیز مبارزه می کرد .بعد از او این راه دیگر باز شد

عثمانی ها نیز قبل از ایران روزنامه ای چاپ کردند که به زبان فارسی بود .در تفلیس هم که مرکز نایب السلطنه بوده روس ها روزنامه ای به زبان فارسی قبل از روزنامه کاغذ اخبار در ایران و در زمان فتحعلی شاه به نام تفلیسکی ودوموسکی . یعنی اخبار تفلیس ولی جالب اینجاست که آن را اول به فارسی چاپ کردند بعد زبانش را ترکی کردند و وقتی دیدند که خواننده ندارد آن را دوباره فارسی کردند ، همه کسانی که زبان مادریشان ترکی بود فارسی می نوشتند .

لازم است در اینجا در پرانتز نکته ای را ذکر کنم: محمد امین رسول زاده از بادکوبه به ایران آمد و روزنامه ایران نو را بعد از استبداد صغیر برای حزب دموکرات در ایران چاپ کرد که رهبرحزب یعنی تقی زاده آذربایجانی بود صاحب روزنامه هم ابوالضیا شبستری، آذربایجانی بود ، رسول زاده هم که از بادکوبه بود ؛ او را مخالفان سیاسی حزب دموکرات رنجاندند و آزارش دادند و گفتند که او باید از ایران برود. سرانجام او یکی از تئوریسین های پان تورکیسم شد و دولت مساوات را ذر قفقاز ایجاد کرد. خوب، این آدم پیشتر، یعنی در زمان مشروطیت به ایران می آید و به ارومیه می رود و در آنجا به کسانی که با او رو به رو شده بودند می گوید که چرا شما شما ترکی نمی خوانید می گویند ما فارسی می خوانیم و بهتر است شما هم فارسی بخوانید .عین این گزارش را آقای رحیم رئیس نیا ترجمه کرده اند.

این دو کشور همسایه ما هم ناگزیر به فارسی می نوشتند درواقع درهند هم آقای رای به دلیل چیرگی زبان فارسی ناگزیر بود که به فارسی بنویسد و در حالی که شاید علاقه ای به این کار نداشتند ، انگلیس ها هم برای منافع خودشان به زبان فارسی می نوشتند . در هند کسی نمی تواند تاریخ مطالعه کند مگر اینکه فارسی بداند و در واقع در هند قانونی هست که زبان فارسی را به عنوان یکی از زبان های کلاسیک معرفی می کند ولی متاسفانه در پاکستان دشمنی های بسیاری با این زبان هست. در حالی که شاعران بسیاری از این کشور هنوز هم به زبان فارسی شعر می گویند

بعد از هند و تفلیس و اسلامبول، در ایران روزنامه نگاری فارسی شروع شد که ابتدا کاغذ اخبار بوده و بعد روزنامه های دولتی و سرانجام از دوره ی مظفرالدین شاه، روزنامه های غیر دولتی و تاریخچه اش با کش و قوس ها و مشکلات بسیار زیاد برای روزنامه نگاران و مجله نویسان همراه بود .

در افغانستان سالها بعد از ایران ولی باز هم در زمان ناصرالدین شاه روزنامه شمس النهارچاپ شد که به احتمال زیاد ناشرش ایرانی بوده است و وابستگیش به دربار هم برای من زیاد مشخص نیست و فکر می کنم شخصی بوده که موافقت دربار را کسب کرده بود ؛ تا اینکه متاسفانه در آن مهد زبان فارسی، نام خلاف منافع خودشان زبانشان را دری می کنند که به این نام شناخته شده نیست و در واقع معرفه ای را نکره کردند . مثل پرسیا که در اروپا مطرح بود متاسفانه رضاشاه تغییر داد و مردم کشور های دیگر نمی توانند تطبیق بدهند که پرس (پرشیا ) همان ایران است و فکر می کنند کشوری بوده مثل کشورهای سومر و آشور و لیدی که از بین رفته است و ایران کشور جدیدی است و خوشبختانه تغییر دیگری که تغییر خط بود با وجود مدافعان بسیار اتفاق نیفتاد .

کشورهای همسایه ما در آسیای میانه هم شروع به فارسی نگاری کردند و البته در این کشور ها نیز روزنامه نگاری به طور خصوصی شروع شد در واقع جدیدیون که می خواستند رفرم ایجاد کنند روزنامه بخارای شریف را چاپ کردند و آنجا هم کشمکش های بسیاری بود و کم کم چون دولت شوروی به سبب های خاصی تمایل داشت زبان ترکی را به فارسی زبانان حاکم کند به ازبکی گرایش پیدا کردند و امروز که حدود چهل درصد از جمعیت ازبکستان فارسی زبان ( تاجیک) هستند تنها یک روزنامه به فارسی آن هم به خط سیریلیک چاپ می شود که باید آن را از دفتر روزنامه بخرید و علاوه بر آن یک دقیقه هم رادیو تلویزیون آنها برنامه ای به فارسی پخش نمی کند در حالی که من زمانی که مسئول رادیو تلویزیون خراسان بودم برنامه ی رادیویی منظمی داشتیم و داریم به زبان کردی کرمانجی برای حدود سیصد هزار نفر. در حالی که دررادیو تلویزیون ازبکستان ، در بخارا و سمرقند و تاشکند حتی دقیقه ای برنامه به زبان فارسی پخش نمی شود؛ اما به زبان کره ای برنامه دارند!

در زمان کمونیستها، هر تعاونی کشاورزی و کارخانه ای برای خودش روزنامه داشت که مجموعا انبوهی از منابع است و گرفتاری چند سال اخیر پژوهشی من همین تنوع و گسترش بوده. البته محتوای این روزنامه ها تقریبا مشابه است و از این نظر کار آسان است ولی پیدا کردن نام این ها و مشخصات دیگر بسیار مشکل بود .

آقای دکتر در تهران روزنامه ای به زبان فرانسه منتشر می شد که آقای دکتر عالمیان اشاره ای به این موضوع می کنند شما در این مورد اطلاعی ندارید ؟

روزنامه به زبان فرانسه در وهله اول روزنامه علمیه دولت علیه ایران هست که توسط اعتضاد السلطنه وزیرعلوم دوره ناصری به سه زبان منتشر می شد ، یعنی فارسی ، عربی و فرانسه .

شاه دستور داد روزنامه ای فارسی فرانسوی چاپ شود به نام لاپاتری (وطن) که بارون دونورمان بلژیکی که به تهران آمده بود یک نسخه این روزنامه را چاپ کرد ولی دستگاه استبداد که نوشته های او را در مورد آزادی قلم و آزاد اندیشی برنتافت این روزنامه را توقیف کرد.

روزنامه فرانسوی زبان دیگری به نام اکودوپرس بوسیله انمون مورل (پزشک دربار) و بارون دونورمان زیر نظر اعتماد السلطنه (وزیر انطباعات) در زمان ناصرالدین شاه بود منتشر شد که آن هم مشکلاتی داشت .

در جریان کار بزرگی که شما انجام دادید و حدود پنجاه سال ادامه داشته زندگی و شخصیت کدام روزنامه نگار برای شما جالب تر بوده است ؟

ما خیلی ها را داشتیم که به خاطر روزنامه نگاری مشکلات بسیاری برایشان ایجاد شد ، یکی از این ها میرزا علی آقای شیرازی بود که این شخص در سال 1319 قمری روزنامه ی مظفری را در بوشهر را منتشر کرد و چاپخانه ای هم آنجا احداث کرد ؛ در آن زمان چون انگلیس ها در بوشهر همه چیز را در قبضه داشتند و خیلی از فرمانداران با هویت به ظاهر ایرانی سرسپرده انگلیس ها بودند ؛ میرزا علی آقا در آن زمان بسیار مورد آزار قرار گرفت و حبس و تهدید شد. در جریان جنگ جهانی اول به عراق رفتند و در کربلا به سود توپ های قیصر آلمان و به ضرر ناوهای انگلیس نوشت و حتی روزنامه ای به عربی به نام الاتفاق نیز منتشر کرد و با روزنامه های دیگر آنجا نیز همکاری کرد و در همان کربلا درگذشت؛ همیشه شخصیت و کارهای این شخص مورد توجه و علاقه من بوده است .دیگری فرخی یزدی که در زمینه های متفاوتی از جمله روزنامه نگاری فعالیت داشت .

نمونه دیگری که خیلی با روزنامه نگاری در ارتباط است ملک الشعرای بهار می باشد ، بهارمعمولا به خاطر شعرها و تصنیف هایش و همچنین وزارتش در دولت قوام السلطنه مطرح است در حالی که او شخصیت بارزی در تجدد خواهی و همچنین در روزنامه نگاری دارد .بهار در زمانی که با سلطه طلبی سردار سپه در کنار مدرس و دیگران مبارزه می کرد مشکلات بسیاری برایش بوجود آمد و حتی رضا شاه- یا عاملان او- یکی را فرستاد که او را بکشد که به اشتباه مدیر نصیحت چاپ قزوین ، واعظ قزوینی کشته شد .

بهار در آن زمان در هفت روزنامه مطلب می نوشت گاهی با نام خودش و گاهی با نام های دیگر. در دوره ای که وثوق الدوله نخست وزیر بود مسئله قرارداد 1919 که به نوعی وابستگی به انگلیس پدید می آورد ، و همه کسانی که آن قرارداد را امضا کردند در دوره رضاشاه به مقام های برجسته رسیدند ، حتی وثوق الدوله عامل مستقیم قرارداد. روزنامه دولتی ایران را به دست بهار سپردند مقاله های او در آنجا بسیار جالبند و هیچ کدام ربط مستقیمی به قرارداد 1919 ندارد و به منافع ملی بسیار می پردازد .

باید گفت که نیمی از تولید فرهنگی ما در مجله ها و روزنامه های قدیمی مدفون است ، عنوان مثال همین بهار، من شعرهایی از او پیدا کرده ام که در دیوان او نیست. بنابراین باید به داخل این روزنامه ها و مجلات رفت و اینکه نشریه یی اسمش چه بود و کی آمد و کی رفت فایده ای برای ما ندارد .

راجع به نقش زنان در مطبوعات چه اطلاعاتی بدست آوردید ؟

به زنان ما ظلم اجتماعی فراوانی شده است و امکانات زنان در روزنامه نگاری با مردان برابر نبود ؛ خیلی از آنها به صورت ناشناس مطلب می دادند البته نام هایی هم بوده اند مانند بی بی خانم استر آبادی ، همای محمودی و از همه بالاتر صدیقه دولت آبادیست که ایشان نه تنها به مسائل مربوط به جامعه بانوان ایران بلکه به مسائل روز جامعه و مسائل سیاسی نیز می پرداخت ؛ در اصفهان به خانه این بانوی روزنامه نگار حمله کردند و مخالفت های بسیاری با روزنامه زبان زنان او وجود داشت . او وقتی به تهران آمد مجله اش را فقط به مسائل زنان اختصاص داد،همچنین این بانوی بزرگوار به نمایندگی از بانوان ایرانی در مجامع بین المللی بسیاری حضور یافت .

دکترای شما در زمینه جامعه شناسی سیاسی بوده است ، ارتباط این رشته با زمینه کاری شما چیست ؟

دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در آن زمان رشته روزنامه نگاری داشت من هم به جامعه شناسی و هم به روزنامه نگاری علاقه داشتم ولی تحرک روزنامه نگاری بیشتر بود هرچند که به طور کلی رشته های علوم انسانی بهم مرتبط هستند .

من وقتی به پاریس رفتم به قدری شوق آموختن داشتم که برای 22 دانشگاه پرونده فرستادم که همه آنها هم قبول کردند و رشته علوم ارتباطی را در دانشگاه پاریس 2 که دانشگاه سختی بود انتخاب کردم .

در سال 1968 قیام های فرانسه شاهد قیامی دانشجویی بود که پس از خاموشی آن قیام، هر دانشکده ای را یک دانشگاه کردند ؛ دانشکده حقوق، دانشگاه شماره 2 پاریس شد . این دانشگاه دارای یک انستیتوی روزنامه نگاریست که بیشتر به مسائل تئوری می پردازد و مرحوم معتمد نژاد نیز دکترای خود را از این دانشگاه گرفته بود .ولی برای جامعه شناسی سیاسی درهفته سه الی چهار ساعت به کلاس درس می رفتیم و باید تحقیق تحویل می دادیم ، در کل من علاقه زیادی به یادگیری داشتم و کلاس های زیادی را به صورت آزاد نیز شرکت می کردم .

در آن دوره تجربه عملی هم داشتید ؟

من چون کار روزنامه نگاری رادیو تلویزیونی کرده بودم و اندکی تجربه از جاهای مختلف کسب کرده بودم پیشنهاد کردند که برای انجام پژوهشی دانشجویی به روزنامه ی لومند بروم. به لوموند رفتم و متوجه شدم که این ها فقط تابع آرشیو هستند .

در آنجا دو اتفاق افتاد یکی حادثه زلزله طبس که دیدم در آنجا نوشته است این زلزله در افغانستان نیز محسوس بوده است ، این ها به اشتباه تصور کردند که در طبس مسینا که به افغانستان نزدیک است زلزله آمده وچون درجه ریشتر زلزله خیلی زیاد بود حتما در افغانستان هم محسوس بوده است در حالی که طبس زلزله زده به مرزهای افغانستان نزدیک نیست .

نکته دیگر تیر اندازی به اشرف پهلوی در جنوب فرانسه بود که نوشته بودند ایشان چون با مصدق مبارزه کردند ، به احتمال قوی از طرف طرفداران مصدق مورد حمله قرار گرفته اند در حالی که گروه های طرفدار مصدق اهل خشونت و تیر اندازی نبودند و موضوع به یکی از قاچاق هایی که اشرف پهلوی در آنها درگیر بود بر می گشت.

آقای دکتر این مجموعه” تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان ” در نهایت چند جلد خواهد شد ؟ من ابتدا قصد داشتم تا زمان انقلاب این تاریخ نگاری را برسانم ولی با توجه به وسواس های شدیدی که دارم فکر می کنم که تا زمان رضاشاه بیایم و ختم کنم ؛ این مجموعه به چهار جلد می رسد. البته کارهای مفصل دیگری هم دارم بغیر از مقاله هایی که جداگانه می نویسم آن ده هزار مقاله را به هم صورت فرهنگ الفبایی تدوین شده است .

از کسانی که نثر روزنامه نگاری و سرمقاله های موثر داشتند چه کسی را بیشتر می پسندید ؟ به نظر من قدیمی ترین مقاله نویس خوب ما در روزنامه عصر جدید متین السلطنه بود. ایشان خلاف آن که در جنگ اول مردم بیشتر طرفدار دولت آلمان بودند طرفدار دولت های متفق بود ، و بعد دشتی در شفق سرخ و عبدالرحمان فرامرزی و همین طور رحمت مصطفوی در مجله روشنفکر، حسن ارسنجانی، اسماعیل والی پور، احمد احرار و چند تن دیگر .

آقای دکتر برداشت من این است که یکی از رازهای موفقیت دکتر فرامرزی و دکترعنایت در نوشتن مقاله های منسجم ، پیوند با ادبیات کلاسیک ایران است شما با این نکته موافق هستید ؟ در واقع زبان وسیله اصلی کار روزنامه نگاریست و اگر زبان را بدرستی ندانند اثر خوبی برجای نخواهند گذاشت و در واقع باید به زبان فاخر فارسی تسلط داشته باشند ، من می بینم که چقدر افراد آمده اند و در مورد تهذیب زبان فارسی گفته اند. ابتدا با ملمع نویسی مبارزه کردند. بدنوشتنها، همه برای این است که ما نسبت به فرهنگ کشورمان بی توجه هستیم به عنوان مثال شاعر برجسته احمد شاملو که کتاب کوچه را هم نوشت ، در کتاب ققنوس در باران او شعری هست به نام پستوموس که زیر آن نوشته است این لغت را در زبان فارسی نداریم و من لاتین آن را را به کار برده ام ، پستوموس عبارت است از بچه ای که وقتی در شکم مادر است پدر او می میرد در حالی که معادل این کلمه در فارسی کلمه سرخور است من به ایشان اعتراض کردم که اولا شما که کتاب کوچه می نویسید کدام کوچه ها را جز کوچه های تهران دیده اید ؟! این کتابی که شما نوشتید فقط برای کوچه های تهران است و برای نوشتن کتاب کوچه لازم است شما همه کوچه های ایران را رفته باشید که برای این کار هیئتی چند هزار نفری لازم است و دوم اینکه شما که کتاب کوچه نوشتید چطور نمی دانید که معادل فارسی پستوموس «سرخور» است؟!

البته در روزنامه نگاری سرعت کار هم مطرح است و مخصوصا در اخبار سیاسی زیاد فرصت فکر کردن وجود ندارد و در واقع افرادی مثل آقای فرامرزی به سبب اشراف کاملی که به زبان فارسی داشتند می توانستند چنان سرمقاله های منسجمی بنویسند .

آقای دکتر به غیر از کار مطبوعاتی که می کنید به چه آثاری علاقه دارید ؟

من به به خصوص به ادب فارسی علاقه دارم و هر روز بیش از نیم ساعت شعر می خوانم ولی متاسفانه سالهاست به دلیل مشغله کاری فرصتی برای رمان خواندن پیدا نمی کنم ولی خوب به نثر آقای مدرسی و خانم دانشور علاقه زیادی دارم .

کتابی اخیرا با نام دانشنامه مطبوعات ایران چاپ شده که نمی دانم به محضر حضرت عالی رسیده یا نه ؟! نظر شما در مورد این کتاب چیست ؟ و تا چه حذ مورد تایید شماست ؟

به طور کلی با دانشنامه گزینشی موافق نیستم ولی کوشش ایشان شایسته است .بیشتر مقاله ها وکتابهای ای رشته توسط کتابدار ها نوشته می شود که دید حرفه ای خشکی به قضیه دارند و بعضا تنها به عناوین بسنده می کنند در حالی که باید تحلیل محتوا کنند؛ ولی خوب ما برای این قشر احترام زیادی قائلیم و اگر این ها نبودند ما نمی توانستیم کاری از پیش ببریم .

کشور ما در گذشته روابط فرهنگی خوبی با مصر داشت درمطبوعات فارسی در مصر چه اطلاعاتی دارید ؟

ما رابطه زیادی با کشور مصر نداشتیم و بعضی سلسله ها مانند ایوبیان بودند با اصل ایرانی که ارتباط ضعیفی با ایران حفظ کرده بودند ، همچنین صوفی ها. البته ایرانی های مقیم مصر هم بسیار کم بودند تا اینکه کانال سوئز احداث شد و ایرانی های در استانبول بودند به مصر سرازیر شدند و اولین روزنامه فارسی در مصرحکمت بود که توسط دکتر محمد مهدی تبریزی (زعیم الدوله) منتشر می شد ، ولی روزنامه های فارسی در آنجا فروش مهمی نداشت و به جاهای دیگر می فرستادند.

می دانید که در دوره ی قاجار و پهلوی، جز تا حدی شبه قاره، روزنامه نگاری هیچ کشور مناطق نزدیک به ما به اندازه مصر آزاد نبود. حتی تقی زاده می خواست که در آنجا روزنامه چاپ کند ولی مریض می شود و از این کار منصرف می شود . بنابراین ارتباط به این گونه بود که جامعه کوچکی در آنجا وجود داشت که امکانات فنی بسیار خوبی نیز داشتند و حروفی که برای چاپ کتاب و روزنامه می ساختند نوع مصری آن از همه بهتر بود ؛ اما در استانبول کار چاپ دست یونانی ها و ارمنی ها بود . آنهایی هم که می گفتند خودشان چاپ می کنند در واقع تنها حروف چینی را خودشان انجام می دادند و برای چاپ روزنامه را به چاپخانه می بردند . استانبول برای ایران بسیار مهم بوده زیرا معبر سیاسی ، تجاری ،مدنی و راه ارتباطی ایران و اروپا بوده است ، اما مصر این موقعیت را ندارد و در واقع اثر اصلی آن به خاطر آزادی قلم و عدم وابستگی بر روزنامه نگاری فارسی داشت ، زیرا صاحب روزنامه اختر در استانبول پبوندهابب به دستگاه عثمانی وابستگی داشت و سسانسور هم بیداد می کرد. مصر با روزنامه ثریا و پرورش در تحرک فکری جامعه ایرانی موثر واقع شد و کمتر کسی است که این اثر را انکار کند

 

* عکس ها از : متین خاکپور