گزارش رونمایی از هفدهمین جلد فرهنگنامه کودکان و نوجوانان/آیدین پورخامنه

سیصد و سی‌امین  شب از شب‌های بخارا به رونمایی از هفدهمین جلد فرهنگنامه کودکان و نوجوانان اختصاص داشت که با همکاری شورای کتاب کودک، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه و مجله بخارا سه‌شنبه دهم بهمن‌ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در این شب علی دهباشی، مدیر مجله بخارا با آرزوی بازگشت سلامتی و تندرستی برای دکتر داریوش شایگان که یازدهم دی‌ماه رونمایی از کتاب مارسل پروست او انجام شد، سخنان خود را آغاز کرد و گفت:

امشب به مناسبت انتشار هفدهمین جلد از فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و اهدای نشان یادبود این مجلد، برگزار شده است.

در پیشگفتار این جلد از فرهنگنامه کودکان و نوجوانان که شورای کتاب کودک پدیدآورنده آن و شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه کودک و نوجوان ناشر آن است، نوشته شده است: این کتاب دربردارنده بخش پایانی مقاله‌های حرف س از سورنا تا سیوطی و حرف ش از شابیزک تا شیمی فیزیک است. این جلد دارای 269مقاله، 48 مدخل ارجاعی، 402 تصویر، 18 نقشه و 35 جدول و نمودار است. برخی از مقاله‌های بلند این جلد عبارتند از سونامی، سیستان، سینما، شانه‌داران شاهنامه، شعر، شورای کتاب کودک و شیمی. حدود 50 درصداز مقاله‌های این جلد به ایران اختصاص دارد و کوشش شده است در مقاله‌های دیگر نیز آگاهی‌هایی درباره ایران بیاید.

دکتر نوش‌آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک و عضو شورای مدیریت فرهنگنامه سخنران بعدی این مراسم بود. او بارش برف و رونمایی از هفدهمین جلد فرهنگنامه را تبریک گفت و ادامه داد:

چند نکته‌ای قبل از صحبت‌هایم عرض می‌کنم، شورا سررسیدی پراطلاع چاپ کرده است. 24 بهمن‌ماه در تالار کانون پرورش فکری مراسم پنجاه و پنج سالگی شورا برگزار می‌شود.

 این اولین جلدی است که بدون حضور توران میرهادی چاپ شد. تشکر می‌کنم از همه ناشرانی که اجازه دادند آثارشان دراین مجموعه بازنشر شود. از شرکت، به خصوص آقای منصوری تشکر می‌کنم. افتخار دارم از سوی هیئات مدیره شورای کتاب کودک و شورای فرهنگنامه کودکان و نوجوانان نکاتی درباره فرهنگنامه با اشاره به جلد هفدهم بیان کنم. فرهنگنامه در این روزگار زیر نظر شورای مدیریت به کار خود ادامه م‌یدهد. این فکر در زمان حیات خانم میرهادی شکل گرفت. پنج نفر عضو شورای مدیریت انتخاب شدند، به ترتیب الفبا نصرالله افاضل، فاطمه محفوظ بالله، شهرداد میرزایی و علیرضا میرفخرایی و من. ما کار خود را در سال 1393 آغاز کردیم.

شما شورا را می‌شناسید و می‌دانید که مدیریت شورا از روز نخست، مشورتی و شورایی بود و در این راه با تجربه هستیم. مدت فعالیت این شورا قرار بود که دو ساله باشد ولی تصمیم بر این شد که تا زمان انتشار جلد هفده به کار خود ادامه دهد. در تاریخ 13 اردیبهشت‌ماه 96 خانم محفوظ از شورای مدیریت استعفا دادند. ما همواره از توصیه‌های این عزیز فرهیخته در طول سال‌ها استفاده کردیم و سپاسگزاریم. انتشار یک اثر و بحث داشتن یک ناشر و تعهد جدی نسبت به جامعه آسان نیست و نمی‌توان کار را به درستی بین همه تقسیم کرد و کار برخی سنگین‌تر می‌شود. از جمله بار جناب افاضل که بحث تالیف را پذیرفتند.

ناگفته نماند که در بسیاری از جلسات وقتی بحث مسائل مالی که بسیار جدی است مطرح می‌شود، همه نگاه‌ها به سمت آقای میرفخرایی حرکت می‌کند. در نبود خانم محفوظ کار آغاز شده در حوزه آموزش و پژوهش در فرهنگنامه به عنوان زیرمجموعه شورای مدیریت دیده شده بود دچار رکود شد، خوشبختم که این کار با تشکیل کارگاه نویسندگی به زودی از سر گرفته می‌شود.

تجربه آموزش در درون شورا تجربه‌ای است که در حوزه ادبیات کودکان هم 32 سال پیش انجام شد، خیلی خوب است که بتوانیم نویسندگان و ویراستارانمان را خود تربیت کنیم و امیدوارم دوستان در این راه موفق باشند. شورای مدیریت حدود 50 جلسه داشت که از مهم‌ترین مباحثی که مطرح می‌شد گزارش‌های شورای علمی و اجرایی است و دستاوردها و مشکلات از جمله مساله کند بودن که به عوامل متعددی بستگی دارد. بحث نیروی انسانی در این حوزه بسیار جدی است به خصوص بحث سرویراستاری. جای ایران گرگین را خالی کنیم که امروز در تماس تلفنی خدمت همه سلام رساندند. همچنین در جلسات شورای مدیریت همواره بحث سپاس مطرح می‌شد و آن سپاس از همه عزیزانی است که بدنه فرهنگنامه را می‌سازند، چون راه فرهنگنامه را بسیاری از دوستان حاضر در این جلسه پیش می‌برند بدون اینکه هیچ اتفاقی در صدر بیافتد و این چیزی است که خانم میرهادی دوست داشتند اتفاق بیافتد تجربه بسیار بزرگی است که بدون وقفه و با پشتکار جریان ستودنی است که واقعا یادشان گرامی که این روحیه را در همه دوستان و همه ما دمیدند که کار را به نام ایران و بچه‌های این سرزمین پیش ببریم.

انصاری در ادامه سخنانش نکته‌ای که شهردادمیرزایی بیان کرده بود را توضیح داد و گفت:

وقتی من نمایندگی می‌کنم از همه دوستان خواهش میکنم که اگر نکته ای هست بفرمایند.  آقای شهرداد میرزایی که خود در سفر هستند نکتهای را بیان کردند که به نظرم جالب است. می‌گویند انگیزه، سادگی، شفافیت، استواری خانم میرهادی توانسته این تعداد گروه‌های پژوهشی را گرد هم آورد و اهمیت و نقش این گروه‌ها نه تنها در فرهنگنامه بلکه در استمرار بخشیدن به منابع مرجع و ریشه دواندن آن به تنه فرهنگی جامعه دیده می‌شود. که این به نظرم فو‌ العاده مهم است، بیرون آمدن از بدنه فرهنگنامه و دیدنش در دو لایه دیگر، یکی در سایر جریان‌های مرجع ودیگری در بدنه فرهنگی جامعه و توانمندی که جامعه دارد.

انصاری با بیان اینکه از دیگر مباحثی که در فرهنگنامه مطرح می‌کنیم، راه اندازی سایت و پایگاه اینترنتی با قابلیت‌های گوناگون از جمله دستیابی به اطلاعات، سفارش و غیره در خود فرهنگنامه و شرکت است گفت:

 چراکه فکر می‌کنیم فرهنگنامه یک موجود زنده است و باید فرزند زمان خود باشد. در این لحظه که در حضور شما هستم جلدهای 18، 19 و 20 زیر نظر هماهنگ کنندگان اجرایی و مسئولان تصویر در مراحل گوناگون تدوین قرار دارد. در بخش روزآمدسازی هم گرچه اقدامات قبلی انجام شده بود، حدود 10 نفر از همکاران مشغول هستند و امیدواریم در سال 97 نخستین مجلد این تجربه در شبی از شب‌های بخارا رونمایی شود.

جلد هفدهم که امروز رونمایی می‌شود دارای دارای 269مقاله، 48 مدخل ارجاعی، 402 تصویر، 18 نقشه و 35 جدول و نمودار است. امروز مفتخریم این اثر را با دقت و دلسوزی بسیار از سوی بیش از بیش از 200 همکار داوطلب و چندین موظف به سرانجام رسیده خدمت کودکان و نوجوانان این سرزمین و کلیه دوستان تقدیم کنیم.

همکاران گرامی خانم طوبی اسدالله،مژگان کمپانی، مینا رئیس‌دانا و فوزیه چوبفروش باقری و مسئول آماده سازی طهورا وحدتی که فعلا شرکت آن را از شورا به امانت گرفته ولی ما امیدواریم به بخش فرهنگنامه برگردد و آقای محمدعلی منصوری که مسئول نشر کتاب هستند.

بررسی 14صحفه جلد هفدهم را که از تعدادی از این همکاران امروز تجلیل می‌شود، خواندن سخن ناشر و پیشگفتار پدید آورده که واقعا با دقت و دلسوزی بسیار تهیه می‌شود و هر کلمه اش، بار معنایی دارد خدمت دوستان توصیه می‌کنم.

درخواست‌هایمان:

معرفی نویسندگان و ویرستاران با سابقه در کار دانشنامه‌نویسی.

کارشناسان زبان فارسی به خصوص در حوزه زبان کودکی و نوجوانی

تصویرگران علمی و ویراستاران تصویر

کارشناسان و متخصصان در رشته‌های مختلف

از دیرباز همکاران گرامی حوزه ترویج فرهنگنامه را به شیوه‌های مختلف در مناطق مختلف از دورترین روستاهای ایران تا بیمارستان و مراکز و مدارس ارائه کردند ولی هنوز سند مدونی برای شیوه‌های مختلف نداریم برای اینکه مورد تدریس و گسترش قرار بگیرد. اخیرا موسسه مادران امروز به طور مشخص خانم مریم احمدی با تعلق خاطر خاصی که نسبت به فرهنگنامه و خانم میرهادی دارند، طرح بزرگ و ملی موسسه با عنوان خواندن و بهتر زیستن که آموزش خواندن از راه دور را دنبال می‌کند از مقاله تفکر نوشته خانم فروزنده محفوط در قالب آموزشی این طرح استفاده کردند البته منتظر باز اجرا شدن و بازخوردهای آن هستیم.  بحث اصلی عمیق خواندن است. جامعه ما عمیق نمی‌خواند، فرهنگنامه را عمیق نمی‌خوانند و … بحث عمیق خواندن را چگونه تجربه کنیم. بعضی معتقدند که روایت، خواندن را عمیق می‌کند، کسی که رمان خوب داشته باشد عمیق می‌خواند چون مساله را دنبال می‌کند.

خانم گرگین درباره این جزوه گفتند: جزوه مادران امروز را خواندم، ابتکار خانم احمدی سودمند است به ویژه که از فرهنگنامه موضوعی برای خواندن، بحث و ابراز نظر انتخاب شده است. جزوه کمی حالت درسنامه و پرسش و پاسخ دارد که البته اگر حالت توجه خوانندگان را برانگیزد نکوست.

در اینجا از کلیه حامیان مالی، اعم از حامی اصلی جلد هفده، گروه حامیان، هنرمندان و کنسرت‌هایی که به نفع فرهنگنامه اجرا کردند سپاسگزاری می‌کنم. امیدوارم شادی ما را حس کنند و خود را در این شادی شریک بدانند. از آنچه شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه نه به عنوان یک ناشر بلکه به عنوان حامی اثری که به نام خانم میرهادی انجام می‌دهد از کوشش‌هایشان تشکر کنم. برای جلسه امروز از استاد دانشگاه همکار گرانقدر فرهنگنامه جناب دکتر منصور وصالی تشکر می‌کنم که پذیرفتند برای ما در دقایق کوتاه از این تجربه بلند صحبت کنند.

در ادامه فیلمی از  بانو توران میرهادی پخش شد که در آن گفت:

می‌دانم که در حضور عزیزانی هستم که به خانه کتابدار شکل داده اند و این تجربه جدید را ثمربخش بودند و راه جدید را برای اینکه کتاب به دست فرزندان آب و خاک به درستی برسد و از آن درست استفاده کنند، باز کردند.

فکر می‌کردم اگر بخواهم نکته ای را در حوزه کار شورای کتاب کودک خدمت شما مطرح کنم، در واقع چه دارم که بگویم؟ فکر کردم که ما یاد گرفتیم که از کوچک شروع کنیم و طرح‌های بزرگ نداشته باشیم. یاد گرفتیم که به همت و نیروی مردمی تکیه کنیم و اگر امروز جلد دهم فرهنگنامه را برای چاپ ارائه دادیم، تمامی اش همت مردمی است. باز یاد گرفتیم راه حل‌های خاص کشور خود را پیدا کنیم و آنها را به کار بگیریم. مسائل در کشورما نوع دیگری ظهور می‌کند و نوع دیگری بیان می‌شود و راه حل‌های خود را دارد. یاد گرفتیم که اصلا نمایشی کار نکنیم و چیزی به عنوان نمایش برایمان مطرح نباشد، اصل کار برایمان مطرح باشد و ذهنیت و اندیشه نسل جوان هدف ما در 43 سال کاری که همراه هم در شورای کتب کودک کار کردیم.

یادگرفتیم که بر فرهنگ خود تکیه کنیم و از گنجینه آن سیراب شویم و جرقه‌های بزرگ و کوچک پیشرفت را ببینیم و درک کنیم و با همین جرقه‌ها قدم بعدی را پیدا کنیم. سن من، تجربه ما به من می‌گوید روزی، روزگاری در این سرزمین تعداد افراد باسواد کم بودند و اکثریت را بی‌سوادان تشکیل می‌دادند. روزی، روزگاری کتاب و کتابخوان کم داشتیم و فقط محدود می‌شد به گروه اندکی که توان خواندن داشتند یا در سطح بالاتری درس خوانده بودند. روزی، روزگاری اندیشه کتابخانه و کتابدار در مدرسه و محله، شهر بسیار تجملی به حساب می‌آمد و حال اگر همه اینها را نگاه کنیم همه مربوط به گذشته است. امروز کتاب و کتابخانه جزء ضرورت‌ها است ولی نمی‌توان از آن صرف نظر کرد، هر روز که نخوانیم، دنیا را درک نمی‌کنیم و نمی‌دانیم قدم بعد، را باید کجا برداریم یعنی خواندن یکی از ضرورت‌های روزمره زندگی ما شده است.

در این سال‌ها تجربه‌های نابی اندوخته شد. ما خیلی خوب می‌دانیم که چگونه می‌توان کودکان را به مطالعه علاقه‌مند کرد. از دوره شیرخوارگی تا زمانی که وارد مدارج عالی تحصیلی می‌شوند. قدم به قدم تجربه کردیم و یاد گرفتیم که چطور این کودکان را با کتاب و زندگی آشنا کرد و چطور می‌توان از آنها افرادی ساخت که اندیشه‌ورزی لذت زندگی شان باشد و کار مداوم در محیط کار به آن نیاز داشته باشند.

روزی روزگاری که ما شورای کتاب کودک را شروع کردیم، کتاب برای کودکان نداشتیم، اولین نمایشگاهی که تشکیل دادیم فقط قصه‌های عامیانه مرحوم صبحی را داشتیم و کتاب‌های چاپ سنگی داشتیم که در کنار بازار روی زمین می‌فروختند ولی حالا داریم! به همت نویسندگان و ناشران و تمام کسانی که کار کتاب را جدی گرفند و از آن حمایت کردند. هفته گذشته، هفه پباری را در شورای کتاب کودک گذراندیم و بررسی کردیم دیدیم نه تنها کتاب برای همه بچه‌ها داریم بلکه کتاب برای ناشنوایان، نابینایان ، معلولان و عقب افتاده‌های ذهنی داریم و دراین زمینه کار فراوان و نمونه انجام شده است.

چه مانده که بتوانیم فرهنگ را گسترش دهیم و کتابخوانی را گسترش دهیم، من فکر می‌کنم شیوه‌های کتابخوانی را باید گسترده کنیم و از محدوده کتاب‌های درسی بیرون بیاوریم. هر درسِ کتاب درسی تخته پرشی برای پریدن در اصل‌ها است. ما نمی‌توانیم کتاب‌های درسی را چندجلدی کنیم ولی می‌توانیم کاری کنیم که هر درسی راه به مجموعه اطلاعات گذشته، حال شاید آینده ببرد.

روزی، روزگاری کتابی نداشتیم که ادبیات کودکان را به مربی و کتابدار معرفی کند ولی الان آثاری داریم که هر خانواده با خواندن آن می‌تواند ادبیات کودکان آشناشود. روزی روزگار فکر می‌کردیم ادبیات کودکان حاصل ورود فرهنگ غرب به سرزمین ماست ولی امروز هفت جلد تاریخ ادبیات کودکان این سرزمین را داریم که نشان می‌دهد که نه تنها این حاصل ورود تمدن اروپایی به کشور ما نیست بلکه اینجا خود یکی از مراکز زاینده ادبیات خاص کودکان بود و هست. چه به صورت ادبیات عام و چه به صورت ادبیات خاص کشورمان. خانه کتابدار حرکت اصلی خود رابر این مبنا گذشته و ما امیدواریم با موفقیت کامل به سرانجام برسد و خانه‌های کتابدار متعددی به وجود آید و از این طریق فرهنگ کتابخوانی در تمام خانواده‌ها و مراکز و گسترش اطلاعات مقوله، مانند نانی باشد که باید خورد شود.

علی دهباشی در ادامه شب به معرفی سه کتاب درباره توران میرهادی که تجدید چاپ شده اند پرداخت و گفت:

امشب سه کتاب از خانم میرهادی تجدید چاپ شده که مجموعه تفکرات ایشان است. کتاب «مادر و خاطرات 50 سال زندگی در ایران» که به کوشش سیمین ضرابی تالیف شده و در برگیرنده خاطرات ایشان است. کتاب « در جستجوی انسان وارسته امروز» به کوشش سوزان حبیب که به نوعی در ادامه این کتاب ار نظر تاریخی قرار می‌گیرد. کتاب سوم « جستجو در راه‌ها و روش‌های تربیت» است که دکترین میرهادی در زمینه تعلیم وتربیت و آموزش است. هر سه جلد کتاب‌ها با موضوع زندگی ایشان و تاثیراتی که گرفتند و در جلد آخر دستاوردهای این زندگی را همراه مثال‌های بومی که آوردند می‌توانید بخوانید .

مصور وصالی از اعضای گروه اخترشناسی فرهنگنامه سخنران بعدی این شب بود. او گفت:

خیلی فکر کردم در چنین شرایطی که اولین جلد فرهنگنامه را بدون وجود خانم میرهادی رونمایی می‌کنیم چه می‌توان گفت؟ یکبار دیگر دوران پیدایش علم مدرن را مطالعه کردم. در این مطالعه تاریخ روشنگری را در قرن هجدهم می‌خواندم که ادامه طبیعی انقلاب قرن هفدهم است. علمی که با گالیله و دکارت و به نوعی با نیتون به تکامل رسید آنچنان در زندگی مردم اروپا تاثیر می‌گذارد که جزئی ار فرهنگ اجتماعی مردم اروپا می‌شود. تنها راه رسیدن به حقیقت مسلم تلقی می‌شد، خوشبینی مفرط که فکر می‌کردند علم می‌تواند همه چیز را پاسخ دهد. و آنچنان برایشان مهم بود که ایده حفظ و نگهداری علم مطرح می‌شود و موجب شکل‌گیری ایده تالیف دایره المعارف می‌شود. مهمترین هدف این افراد این بود که اگر تمدن زمانی از بین رفت، دانش در نقطه ای وجود داشته باشد.

نکته مهم این است که به نظر می‌رسد که ماهم همین کار را می‌کنیم و دانش بشری را جایی گردآوری می‌کنیم و تفاوتی وجود ندارد ولی تفاوت‌ها خیلی بنیادی‌تر از آن چیزی است که ما فکر می‌کنیم در واقع وقتی به آن دوران نگاه می‌کنیم، در آن زملن اجتماع علمی شکل گرفته و فرهنگ علمی به وجود آمده است واین اجتماع علمی است که دایره المعارف را تولید می‌کند، یعنی درست است که مقالات را افرادی مانند ولتر و مونتسکیو می‌نویسند، اما اینها در درون فرهنگ کار می‌کنند، کار فرهنگ این است که به آن چیزی که این افراد انجام می‌دهند، معنا می‌بخشد. درست همانطور که ادبیات مانند کشور خودمان وقتی نگاه می‌کنیم اگر ترجمه یک شعر را بخوانیم می‌توانیم حدس بزنیم که آن را شاعری ایرانی نوشته چراکه آن ادبیات در فرهنگ ماست و با آن بزرگ شده ایم. علم در اروپا به چنین چیزی تبدیل شده بود. آنها به نوعی همفکری و پارادایم مشترک دارند بنابراین به نوعی هماهنگی در این دایره المعارفی که دارند دیده می‌شود.

این را با وضعیتی که ما فرهنگنامه را منتشر می‌کنیم، مقایسه می‌کنم. در اجتماعی که علم به یک فرهنگ تبدیل نشده است. من نه به عنوان برداشت شخصی بلکه به عنوان کار تحقیقاتی که کارشناسان علم در ایران در سال 2004 انجام داده اند، می‌گویم: پس فرهنگنامه را اجتماع علمی به وجود نمی‌آورد و ما در شرایطی این کار را انجام می‌دهیم که در واقع بسیار وضعیت با دورانی که اولین دایره المعارف خلق شده، تفاوت دارد. وقتی به رسانه‌های عمومی مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که به نوعی نگاه شبه علمی و حتی ضدعلمی وجود دارد. کافی است مطالبی که درباره زلزله گفته می‌شود را توجه کنیم. این فقدان درک درست از علم، آموزش و پرورش ما را نابود می‌کند و تاثیر مخربی از مفهوم شاگرد زرنگ ایجاد می‌کند، کسی که می‌تواند محفوظاتی را مانند کامپیوتر ارائه دهد و نیازی به اندیشیدن ندارد. توجه کنید که شاهد این گفته توصیه ایست که به کودکان داده می‌شود «اگر می‌خواهید در کنکور قبول شوید، مغزتان را تا کنکور تعطیل کنید» این رسما اعلام می‌شود و توسط مشاورین مدارس گفته می‌شود و حتی از ابتدایی شروع میشود.

بنابر این فرهنگنامه کودک و نوجوان در شرایطی به وجود می‌آیند که به جای اینکه علم و فرهنگ علم نیروی محرکه فرهنگنامه باشد، در واقع فرهنگنامه درمحیطی است که درک درستی از علم وجود ندارد و اگر بخواهیم وظیفه‌ای برای فرهنگنامه تصور کنیم، فرهنگنامه باید تبدیل به چنین موتوری تبدیل شود و علم را به فرهنگ تبدیل کند و کمک کند اجتماع علمی در ایران شکل بگیرد. فرهنگنامه باید چه کار کند؟ باید روالی که زمان خانم میرهادی به وجود آمده بود را ادامه دهد. در آن زمان، نشانه‌هایی از تبدیل شدن فرهنگنامه به نهاد دیده می‌شد که امیدوارم به آن روال برگردیم. مفهوم فرهنگنامه فراتر از تولید و چاپ مقاله است، حتی اگر این مقاله را یک ایرانی برای کودک ایرانی نوشته باشد. فرهنگنامه برای اینکه به نهاد تبدیل شود نباید به بنایی که کارش تولید مقاله است، تبدیل شود، اینکه چه باید بکند بحث پیچیده ای است و من توصیه میکنم به تجربه‌های گذشته نگاه کرد و نقاط ضعف و قوتش را دید.

اولین جلد فرهنگنامه را اوایل دهه هفتاددیدم، آن زمان نامی از فرهنگنامه نبود. دانشجوی دکترای دانشگاه صنعتی شریف بودم و یکی از اساتیدم دکتر ارفعی آن را به من نشان داد. وقتی نگاه کردم گفتم باز هم کار نیمه تمام دیگری آغاز شد. نکته مهم این است که چرا این فرهنگنامه ادامه یافت، که به نوع نگاه خانم میرهادی باز می‌گردد.

در ادامه به شهناز خانلو (دستیار سر ویراستار)، طوبی اسدالله، مژگان کمپانی، مینا رئیس دانا، فوزیه باقری  لوح تقدیم شد.سپس از جلد هفدهم فرهنگنامه کودکان و نوجوانان رونمایی و کیک بریده شد.

از بخشی از گروه حامیان فرهنگنامه کودکان و نوجوانان توسط خانم نوش‌آفرین انصاری، پندار خمارلو و علیرضا میرفخرایی قدردانی شد. همچنین از گروه ارف به سرپرستی مسعود نظر و خانم نظر، ارکستر کودکان و نوجوانان ایران زمین و کر مادران، به سرپرستی سودابه سالم، از خانم پریسا پهلوان و حسن شهراسبی تقدیر شد.

سپس از هماهنگ کنندگان گروه‌های تخصصی تقدیر و به آنها لوح تقدیم شد:

گروه آموزش و پرورش، مریم رسالت؛ گروه اخترشناسی، نسیم محمدی و پگاه شاندیز؛ گروه ادبیات جهان، مهسا صدیق؛ گروه ادبیات فارسی، اکبر نعمتی؛ گروه اسلام و ادیان، خدیجه میرخانی؛ گروه اقتصاد، منا فخیم؛ گروه بناهای تاریخی، مهسا صدیق؛ گروه پزشکی، رفیع کافیه؛ گروه تاریخ ایران، طوبی اسدالله؛ گروه جامعه‌شناسی، شیدا فراشاهی؛ گروه جغرافیای ایران، سوگند مافی و صنوبر منصوری؛ گروه جغرافیای جهان، فوزیه چوبفروش باقری؛ گروه روانشناسی، صدیقه (فروزنده) محفوظ بالله؛ گروه ریاضیات، زهرا تهیدست اکراد؛ گروه زیستشناسی، پروین حسنی و ثریا بابایی؛ گروه شیمی، سودابه معایر حقیقی؛ گروه فلسفه، مهوش غفاری؛ گروه فیزیک، نصرالله افاضل؛ گروه محیط زیست، پروین فخاری‌نیا؛ گروه مردم شناسی، فرمهر منجزی و اعظم محبوبی؛ گروه مهندسی، نصرالله افاضل؛ گروه ورزش، شهناز خانلو؛ گروه هنر، مرجان فروغی؛ گروه آماده سازی، سارا میرفخرایی.

مریم خوانساری، نماینده خانواده پویاراد سلام ایشان را تقدیم کردند و گفتند:

برگ سبزی تقدیم که کودکان سرزمین مادری، ادای دینی کوچک به توران میرهادی بزرگ. آقای پویاراد با ابراز تاسف از نبود خود در این مراسم، و حسرت از فقدان توران میرهادی این جلد به سرانجام رسیده است،نیقین دارند، راه مهم توران میرهادی پیموده خواهد شد. کودکان ایران به لطف آگاهی بخشی بزرگانی مانند توران میرهادی با دانایی، علم و آگاهی ایرانی خواهند ساخت که شایسه فرهنگ ایرانی باشد. ما امیدواریم همه جلدهای این فرهنگنامه که یکی از یادگارهای خانم میرهادی است نیز به زودی منتشر شود.

میرفخرایی در پایان مراسم توضیح داد که بخش بزرگی از هزینه‌های جلد هفده بر عهده خانواده پویاراد بود. او از آقای دهباشی و منصوری نیز که در این راه کمک کردند، تشکر کرد.

و اینک گزارش تصویری از این مراسم: