شب نورالدین زرین کلک برگزار شد

سپس علی دهباشی از منوچهر انور که با سفر به ایران فرصت حضور در این جلسه را پیدا کرده بود خواست که چند کلمه‎ای درباره زرین کلک سخن بگوید .

منوچهر انور از آشنایی ابتدایی خود با زرین کلک در انتشارات فرانکین گفت و افزود: « در 7 و 8 سال اخیر کاری مشترک با ایشان کرده‎ام با عنوان ملا نصرالدین  که نگارگری این اثر را دکتر زرین کلک بر عهده داشته‎اند و امیدوارم که شاهد کارهای بیشتری از ایشان باشیم و بیش از این حرفی برای گفتن ندارم چرا که می‎دانم سخنرانان اصلی این مراسم به اندازه کافی درباره ایشان سخن خواهند گفت.»

منوچهر انور ـ عکس از ژاله ستار
منوچهر انور ـ عکس از ژاله ستار

جواد مجابی سخنران بعدی این نشست بود که در همان ابتدا ابراز ناراحتی و دلتنگی از مهاجرت  استاد زرین کلک ابراز نارحتی و دلتنگی کرد و افزود : « به این ترتیب از ضیافت های فرهنگی که در منزل ایشان با حضور نخبگان و فرزانگان عصر در زمینه های مختلف برگزار می شد محروم می‎شویم.. زرین کلک در زمینه‎های مختلفی فعال است، شعر می‎گوید، نقاشی می‎کشد  و گرافیست است و پویانمایی یا همان انیمشین کار می‎کند در کار نگارگری کتاب‎ است. اما پر رنگ‎ترین بخش فعالیت ایشان مربوط به کارهایی است که  برای کودکان دانست که دو کار بنیادی و اساسی را در موازا ت هم پیش برده یکی از آنها از فروردین 1340 آغاز شد که برای کودکان کرده است. طراحی‎های مناسبی که  برای کتاب‎های درسی  مقاطع ابتدایی و دبیرستان و در زمینه علوم اجتماعی انجام داده‎اند که از اهمیت بسیاری برخوردار است به این دلیل که در آن دوران زیاد به کودکان نمی‎پرداختند و کودکان کتاب های مربوط به بزرگسالان همچون هزار و یکشب، حمزه نامه، امیر ارسلان و خاورنامه را می خواندند و از حوالی 1340 است که به کودکان به عنوان موضوع دارای اهمیت پرداخته می‎شود. کانون پرورش فکری به طور بنیادی به ساختن فیلم، موسیقی و کتاب برای کودکان می ‎ردازد که در بخش انیمیشن این کار توسط آقای زرین کلک انجام می‎شد .

دکتر مجابی در ادمه به تنوع زیاد در فیلم های زرین کلک اشاره کرد و افزود : « بینشی عمومی بر این فیلم‎ها استوار بود . طنز در آثار زرین کلک بین دو قطب لطافت لطیفه ها و قصاوت طنز سیاه در نوسان است و آن را ابزاری برای بیان خشونت پنهان اما با ظاهری آرام می‎داند که در کار آخر ایشان دقیقاً شاهد این نرمی و خشونت در کنار هم هستیم و همین تلفیق است که به هنرمندان اجازه طغیان علیه دنیایی را می‎دهد.

جواد مجابی ـ عکس از ژاله ستار
جواد مجابی ـ عکس از ژاله ستار

در  واقع طنز طیفی گسترده دارد که از لطیفه شروع می‎شود تا می‎رسد به هجو که مسئله درگیری شخص با شخص است و بعد به هزل می‎رسیم است که در واقع از یک امر غیر اخلاقی نتیجه اخلاقی گرفته می‎شود و در آثار صناعی و مولوی و عطار می‎توان آن را مشاهده کرد..معنای طنز که در گذشته در واقع سخره گرفتن دیگران بوده در 50 سال اخیر معنای دیگری به خود می‎گیرد  که  نوعی نقد اجتماعی  شوخیانه تلقی می‎شود.»

 

در ادامه دکتر مجابی از یکی از فیلم‎های زرین کلک یاد می‎کند  به نام بنی آدم که راجع به سازمان ملل مختلف ( به تعبیر زرین کلک) است و سرانجامی غم‎انگیز دارد که مربوط  به سازنده نیست بلکه به تلخی خود موضوع اشاره دارد و این انیمشین نبرد بین شر و شر را حکایت می‎کند  نه نبرد بین خیر وشر را.  در حقیقت هنرمند در اثر خود داوری نمی‎کند بلکه واقعیت را به خوبی به تصویر می کشد و داوری را به بیننده می سپارد. در بسیاری از آثار زرین کلک می‎توان ابتذال و خشونت جهانی را دید، خشونتی  که اقتدارهای مهار نشده می‎آفرینند به علاوه وی ابتذال را در چیزی مشخص نمی‎بیند بلکه آن را فضایی در برگیرنده می‎داند  و کوشش روشنفکران را در این می بیند که ابتدا ابتذال را بشناسند و دوم اینکه از آن فاصله بگیرند، سوم اینکه با آن مبارزه کنند ،چهارم اینکه خودشان مبتذل نباشند و پنجم اینکه دیگران را از شر آن نجات دهند. ابتذال بی‎نظمی است زادۀ شر .»

پس از آن نوبت به دکتر امید روحانی رسید تا از یک عمر تلاش و نوآوری زرین کلک در عرصه انیمیشن سخن بگوید :

« ما در اینجا گرد هم آمدیم تا بزرگداشت شخصی را جشن بگیریم که نویسنده، نقاش، گرافیست، شاعر، فیلم ساز و یک فن سالار حرفه‎ای است  که پنج دهه در عرصه هنر تصویرگری و انیمیشن فعالیت داشته است. وی خالق تاریخ متحرک و متحول تمام حوادث فرهنگی و هنری ایران است.

زرین کلک در اوایل دهه چهل شمسی در انتشارات فرانکلین مشغول به فعالیت شد و در همان سال‎ها به طراحی و تصویرگری کتاب‎های درسی روی آورد  و به همراهی فیروز شیرانلو در نشر نگاره آغاز به کار شد که زمینه ساز ادبیات کودک و نوجوان، انیمیشن کودک، تصویرگری کتاب کودک و حتی سینمای کودک بود.»

امید روحانی مهمترین بخش فعالیت‎های زرین‎کلک را بنیانگذاری رشته  انیمیشن به صورت آکادمیک در دانشگاه دانست رشته ای که ابتدا در کانون شکل گرفت و سپس در خارج از کانون ریشه دوانید.

امید روحانی ـ عکس از ژاله ستار
امید روحانی ـ عکس از ژاله ستار

وی با اشاره به اینکه قبل از زرین کلک هنر ایران شاهد بسیاری از فعالیت های طراحی و ساخت انیمیشن و گرافیک و تصویرگری بود افزود : « اگر شروع کنندگی یک ارزش باشد، زرین کلک شروع کنندۀ هیچکدام از اینها نبود. اما ساماندهی و نظم در پروژه کتاب‎های درسی و آموزش هنر تصویرگری و انیمیشن سازی از تلاش‎های ارزشمند ایشان است. وی در ایران بعد از دهۀ  چهل بنایی را بنیان نهاد که همه جوانان پس از این دهه تا به امروز مدیون این بزرگوار هستند. برای اینکه انیمیشن از حالت تک فیلمی خارج شود نیازمند طراحی دقیق وپرورش نقاشان این حرفه بودیم که زرین‎کلک  این زمینه را در دانشگاه‎ها و بخش‎های آموزشی فراهم آورد.”

سرانجام دکتر روحانی به لحن ایرانی و سبک اختصاصی زرین کلک در آثار اشاره کرد :«  استفاده از شیوه‎های ایرانی و نگارگری ایرانی و ایجاد یک فضای مدرن با هویت ایرانی ، صرف‎نظر از چند کار جهانی ایشان، باقی همه نشان از قالب ایرانی آثار وی دارد.»

و در پایان نورالدین زرین کلک با علاقمندان خود سخن گفت:

« از این که وقت گذاشتید و در این هوای خوش اردیبهشت ماه تهران به اینجا امدید تشکر می‎کنم. از آقای علی دهباشی، در واقع مجله بخارا، که در کوتاه‎ترین زمان ممکن این برنامه را تدارک دیدند سپاسگزارم.  در حقیقت باید از پشتکار و همت ایشان قدردانی کرد.

اساساٌ جریانی را راه بیندازید و به آن نام ” شب‎های بخارا” را بدهید، در این روزگار بی‎نامی که ما در ان زندگی می‎کنیم  و یکه تنه آن را اداره کنند موهبتی است.

و برای قدردانی ، در اینجا دریغم آمد که از چند نام صرف نظر کنم که در راه زندگی همراه و هم‎نفس من بودن. از دوستان و آشنایان و دانشجویانی که لحظه‎ای هم رابطه خود را با من قطع نکردند. اساساٌ بدون همراهی و همکاری آنها همین آثار نیز میسر نمی‎شد.

نورالدین زرین کلک / عکس از جواد آتشباری
نورالدین زرین کلک / عکس از جواد آتشباری

اکبر صادقی که صداهای فیلم‎هایم را بدون هیچ چشم‎داشتی کار کرد. پرویز کلانتری که اکنون در بستر بیهوشی و بیماری است و برایش آرزو می‎کنم که هر چه زودتر بهبود پیدا کند.

در سخنرانی‎های اینجا به نکاتی اشاره شد که امیدوارم شایسته اندکی از این توضیحات را داشته باشم. بسیار ممنونم ، به نکاتی اشاره کردید که خود من هم از آنها غافل بودم.

و این چیز تازه‎ای نیست . بسیاری از هنرمندان خودشان آگاه نیستند که چه چیزی می‎آفرینند  و بعد مفسرین هستد که آنها را معنا می‎کنند.

از آقای منوچهر انور متشکرم که در تصویرسازی ملانصرالدین مرا یاری دادند. از دکتر مجابی که با نظر دقیق و موشکافانه خود کارهای مرا دنبال کردند.

از آقای امید روحانی که منتقد سرشناس سینما در کشور ما هستند.

و از هم سپاسگزارم.»

یکی دیگر از بخش‎های این مراسم پخش فیلم‎های انیمشین « سازمان ملل » و « امیر حمزه دلدار و گور دلگیر» ساخته نورالدین زرین کلک بود.

 

شب نورالدین زرین کلک ـ عکس از ژاله ستار
شب نورالدین زرین کلک ـ عکس از ژاله ستار
عکس از ژاله ستار
عکس از ژاله ستار