فهرست مجله آینده/ عبدالحمید روحبخشان
فهرست مجلة آینده (1304 تا 1372)
گردآوری: محمد گلبن با همکاری محمد افسری‌راد
تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
1389، 77+ 713 ص
کتاب پرمایه و ارزنده‌ای که اخیراً به بازار نشر عرضه شده است فهرست مجلة آینده نام دارد که به ابتکار و کوشش محمد گلبن با همکاری محمد افسری‌راد، در مجموعاً 790 صفحه تألیف و تنظیم شده است.
گفت‌وگو دربارة «فهرست» و لزوم و اهمیت آن در این‌جا ضرورتی ندارد که «زیره به کرمان بردن» و «عِرض خود بردن» در محضر استادان و پژوهندگان می‌ماند، بویژه که امروز کمتر کتاب و مجلة تحقیقی و تخصصی معتبری یافت می‌شود که فهرست و نمایه نداشته باشد. که البته نوع و شمار نمایه به مایه و آگاهی و سلیقة صاحب‌کار و ناشر بستگی دارد، از سه چهار فهرست گرفته تا بیشتر از حتی سی عنوان فهرست. البته تهیة فهرستها و نمایه‌های کتابهای تازه درآمد امری نسبتاً رایج است و عمدتاً به اراده، دانش و همت صاحب کتاب یا ناشر مربوط می‌شود. اما مهمتر و ارزشمندتر از این کار تهیة فهرست کتابها و مجله‌های نسبتاً قدیمی و کمیاب است که معمولاً دسترسی به آنها مقدور همگان و آسان نیست. و لذا وجود فهرستهای آنها به پژوهندگان و علاقه‌مندان کمک می‌کند تا نسبتاً به آسانی به آنچه می‌خواهند دست یابند و ناگزیر از تورقِ اصل کتاب یا مجلة موردنظر و جست‌وجوهای طولانی و قاعدتاً خسته‌کننده، و احیاناً بی‌نتیجه، نباشند.
در میان مجله‌هایی که از ابتدای قرن کنونی به صورتهای مختلف و در مقطع‌های متفاوت در ایران انتشار یافته‌اند مجلة آینده جایگاهی خاص و حتی منحصر به فرد دارد. آینده که در سال 1304 خورشیدی به همت و کوشایی شادروان دکتر محمود افشار بنیان نهاده شد تا سال 1372، در طی چهار دورة متفاوت و مجموعاً در نوزده سال انتشار یافت: 1) از 1304 تا 1306؛ 2) یک سال در 1323 و 1324؛ 3) یک سال در 1338؛ و 4) پانزده سال از 1358 تا 1372. که چنان‌که از این فهرست برمی‌آید در این دوره‌ها و در طی این نوزده سال جمعاً 5795 مقاله، گزارش، پژوهش، بررسی و نقد کتاب و مجله، زندگینامه، خبر، اعلان و غیر اینها در شماره‌های مختلف آن به چاپ رسیده است.
فهرست حاضر چهار بخش متفاوت تشکیل شده است: 1) مقدمه در هفتاد و هفت صفحه؛ 2) متن فهرست از صفحة 1 تا 542؛ 3) نمایه‌ها از صفحة 545 تا 680؛ 4) پیوستها از صفحة 683 تا 713.
مقدمه شامل چند پاره است: «پیشگفتار» با عنوان «آینده» به قلم ادیب‌السلطنه سمیعی رئیس وقت فرهنگستان ایران در سال 1323؛ شش قطعه شعر از شاعران نامدار عصر همچون ادیب پیشاوری، دکتر مهدی حمیدي، صادق سرمد، دکتر علی صدارت، دکتر منوچهر مرتضوی و یدالله بهزاد. پس از آن چند مطلب و گزارش دربارة چگونگی پا گرفتن آینده و تاریخچة زیر و بالاهای آن به قلم استادان دکتر محمود افشار، ایرج افشار، محمد گلبن، محمد افسری راد… پس از آن به متن کتاب می‌رسیم، حاوی: کلیات؛ علوم و فنون قدیم؛ فلسفه؛ ادیان و مذاهب؛ مردم‌شناسی و علوم اجتماعی؛ هنر؛ جغرافیا؛ باستان‌شناسی؛ تاریخ که مفصل‌ترین مبحثِ فهرست جلوه می‌کند؛ زبان و زبان‌شناسی؛ ادبیات. پس از آن نوبت به نمایه‌ها می‌رسد؛ فهرستنامة نام کسان؛ فهرستوارة جغرافیایی؛ فهرستنامة کتاب و رساله و مجله و روزنامه؛ فرهنگوارة واژگانی، اصطلاحی و… و بالأخره به «پیوستها» می‌رسیم: نمونة پشت جلوهای مجلة آینده؛ فهرست مشترکین مجلة آینده در سال 1304… و به این ترتیب فهرست مجلة آینده به پایان می‌رسد.
در مجموع باید گفت که این فهرست دستاوردی پرمایه و وسیله‌ای که مانند در راه رسیدن به محتوای نوزده سالة دوره‌های مختلف آینده است، که در تألیف و تنظیم آن هیچ نکته‌ای نگفته و ننوشته نمانده است، و می‌تواند سرمشقی آموزنده و مطلوب برای تهیه و تنظیم فهرستهای مُشابه باشد.