گفتگو با ژانت لازاریان / ترانه مسکوب
ژانت لازاريان از خانواده‌ای مهاجر از نخجوان در تهران متولد شد. تحصيلات ابتدايي را همان‌جا و اصفهان گذراند. سپس در رويال كالج لندن ادامه تحصيل داد. مقالاتش از سال 1346 در نشريات مهم فرهنگي و هنري منتشر شده است. ده سال مسئول صفحة فرهنگی- هنری روزنامة انگلیسی‌زبان تهران‌جنرال بود در جشنواره‌هاي مهم فيلم و موسيقي شركت كرده و با گزارش‌ها و مقالات خود علاقه‌مندان را در جريان تحولات هنري جهان قرار داده است. در طي دو دهة گذشته در ترتيب دادن نمايشگاه‌هاي خصوصي از نقاشان معاصر ايران پيشگام بوده و دبیر نمایشگاه هنرمندان معاصر ارمنستان در موزة هنرهای معاصر تهران در سال 2001 و همچنین در موزة ملی ارمنستان بوده است. ژانت لازاريان در طي سي سال گذشته علاوه بر فعاليت‌هاي هنري و مطبوعاتي در انديشة تدوين دانشنامة ايرانيان ارمني بوده كه سرانجام منتشر شد. اين گفتگو به مناسبت تجديد چاپ اين دانشنامه انجام گرفته است.
– خانم لازاريان سال گذشته، 1388، چاپ دوم كتاب دانشنامة ايرانيان ارمني منتشر شد، لطفاً دربارة چگونگي آن از نظر كمي و كيفي نقطه‌نظرهاي خودتان را بفرمائيد.
پيش از پرداختن به اين موضوع لازم مي‌دانم كه ابتدا جريان شكل‌گيري اين كتاب را توضيح بدهم. چند سال پيش، هنگامي كه دفتر گفتگوي تمدن‌ها در تهران داير بود، پيشنهاد دادم تا كتابي دربارة خدمات ارامنه در دوره‌هاي مختلف در ايران به عنوان كاري ماندگار از سوي آن نهاد چاپ شود. آنان نيز پذيرفتند و قرار شد در اين زمينه كتابي دربارة چهار اقليت ديني آشوري، كليمي، زردشتي و ارمني چاپ و در يك جلد به عنوان هدية نفيسي ارايه گردد. ولی متأسفانه چنين اتفاقي نيفتاد.
اما مسئوليت چاپ كتاب دانشنامة ايرانيان ارمني بر عهدة من واگذار شد و قرار بر اين شد كه از سه خليفه‌گري شمال و جنوب و مركز و نيز هجده انجمن فرهنگي ورزشي و اجتماعي دعوت به عمل آيد تا در اين زمينه همكاري نمايند كه چنين هم شد. من هم گروهي تشكيل دادم از سركار خانم اريكا بوقوسيان كه پيشتر اطلاعاتي دربارة برخي اشخاص و پاره‌اي از حرفه‌ها جمع‌آوري كرده بود، همچنین ژرژ آبراهاميان، روبرت ماركاريان، آرتيار پطروسيان و چند نفر ديگر كه به تناوب به من كمك مي‌كردند و طي هفته‌ها، ساعت‌هاي متمادي به گردآوري مطالب و بررسي آنها در طي جلسه‌هاي مختلف مي‌پرداختيم. تا اينكه سرانجام كار تهية مطالب تمام و كتاب براي چاپ آماده شد.
– خانم لازاريان آيا اقليت‌هاي ديگري كه از آنها نام برديد در اين زمينه فعاليتي داشتند.
نخير، تا آنجا كه من مطلعم، هيچ خبري از آنان نشد و در اين راستا، كتابي از سوي آنان منتشر نشد، لااقل مرکز گفتگوی تمدن‌ها آن را چاپ نکرد.
– خب پس لطفاً دربارة چاپ كتاب بفرمایید.
با نظارت مركز گفتگوي تمدن‌ها، چاپ كتاب را به انتشارات هيرمند سپردند. اما ظاهراً انتشارات هیرمند کتاب را دست‌كم گرفت و آنگونه كه شايستة چنين كتابي است چاپ نشد. اما با همة اينها استقبال خوبي از كتاب شد.
– خانم لازاريان اين استقبال از سوي خريداران و خوانندگان كتاب فقط به ايران محدود مي‌شد؟
خير، كتاب در اروپا به‌ويژه فرانسه و همچنين در امريكا در ميان ارامنه مورد توجه واقع شد و خواستاران زيادي داشت و من دربارة كتاب نامه‌هاي تشكرآميز و انتقادي از كتابخانة كنگره امريكا و فرانسه دريافت داشتم.
– اين انتقادها كه مي‌فرمائيد در چه زمينه‌اي بود؟
پاره‌اي از اين انتقادها دوستانه و از سرِ دلسوزي و قابل قبول بود، اما برخي از آنها لحني غيردوستانه داشت و فاقد جوهرة نقد علمي بود. اما در تمام اين سال‌ها نامه‌هاي تشكرآميز بسياري حتي از خوانندگان فارسي زبان به دستم رسيد كه از انتشار كتاب خوشحال بودند چرا كه كتابي در دسترس آنان قرار گرفته بود كه آگاهي‌هاي زيادي دربارة ارامنه و اقدامات آنان در كشور خودشان در اختيارشان مي‌گذاشت.
– خب، خانم لازاريان برمي‌گرديم به همان پرسش نخست و چاپ دوم كتاب در سال 1388.
از آنجايي كه اين كتاب تنها كتاب به زبان فارسي در اين زمينه است، مورد تشویق آقای حقیقیان، سفیر سابق ایران در ارمنستان، و سفیر بعدی، آقای سقائیان، قرار گرفت. چاپ دوم كتاب با ياري و مساعدت آقاي حقيقيان، امكان‌پذير شد. آقاي سقائيان ترجمة كتاب را به زبان ارمني ضروري عنوان كردند كه اين كار در ارمنستان انجام بگيرد. به کمک وزارت ارامنه خارج از ارمنستان، وزارت (اسپورک) این کار انجام گرفته و برای چاپ آماده است. همچنين به خاطر خدمات طولاني اينجانب و نيز گردآوري مطالب و چاپ اين كتاب، از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی لوح تقديري نيز به من داده شد.
– خانم لازاريان آيا چاپ دوم كتاب نسبت به چاپ اول آن مزيت و يا برتري‌هايي دارد؟
قطعاً، نخست اينكه اطلاعات جديدي به آن افزوده شد و به‌ويژه اطلاعات مربوط به زندگينامه‌ها به روز درآمده، بسياري از اشتباهات چاپ نخست اصلاح شده، زندگي‌نامه‌هاي ديگري به كتاب افزوده شده و كار ويراستاري بهتري بر آن اعمال شده است. اما كتاب داراي نواقصي نيز هست كه اميدوارم ترجمة ارمني آن فاقد اين معايب باشد. من این نکات را به ارمنستان فرستادم که در ترجمه اعمال گردد.
– منظورتان از اين معايب چه چيزهايي است؟
يكي در مورد نام كتاب است كه من در آن نقشي نداشتم و تعيين نام آن از اختيارات ناشر كتاب بود، زيرا دانشنامه با يك جلد به پايان نمي‌رسد. من انتظار داشتم كه دست‌كم در فاصلة شش ساله ميان چاپ اول كتاب تا چاپ دوم آن از سوي اين دوستان كتابي منتشر شود كه كاملتر باشد که نشد. يكي ديگر از مواردي كه باعث تعجب من شد عدم درج نام ويراستار كتاب، آقاي عرفانيان، بود كه به هر صورت تا حدی براي يكدست نمودن مطالب كتاب زحمت كشيدند و اين كاري بود كه بايد ناشر كتاب انجام مي‌داد و من پس از چاپ كتاب متوجه اين موضوع شدم. پشت جلد کتاب هم مناسب نیست، درست است که ارامنه اولین مسیحی‌های جهان هستند ولی دارای تاریخ و ادبیات بسیار غنی هستند، بهتر بود، مانند چاپ اول، عکس بزرگان ارامنه روی جلد قرار می‌گرفت. ولی متأسفانه این هم از اختیارات ناشر بود.
– خانم لازاريان آيا موضوع ديگري براي گفتن باقي مانده است؟
پیشنهاد می‌کنم انجمن‌های فرهنگی ارامنه یا خلیفه‌گری ارامنه تهران کمیته‌ای در نظر بگیرند و این کتاب را سنگ بنا قرار داده و به صورت یک دانشنامه که لازمه شناخت هم‌وطنان فارسی‌زبان از خدمات دائم ارامنه به کشور است، با اطلاع گردانند و مانند دانشنامه‌های متداول کتاب را به روز نمایند.
دیگر سخني ندارم به جز تشكر و سپاس از همة دست‌اندركاران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي كه در چاپ اين كتاب ياري نمودند و نيز تشكر ويژه از جناب آقاي علي سقائيان سفير كشورمان در ارمنستان كه با لطف و محبت خويش زمينه‌هاي چاپ دوم كتاب و نيز ترجمة آن به ارمني را فراهم ساختند و از بذل محبت دريغ نفرمودند و با سپاس از شما و خوانندگان مجله.