گزارش شب های ادبی و فرهنگی در کابل/ سرور رجایی
شب اول محفل ادبى «شبهاى كابل» با حضور بيش از 150 تن از فرهنگيان افغان و سخنرانى استادان ادبيات پارسى درباره آثار محمد حسين محمدى؛ داستاننويس و پژوهشگر ادبى معاصر افغانستان برگزار شد.
در آغاز اين برنامه كه يكشنبه، بيستم اسد (مرداد) ماه 1387 در دانشگاه كاتب كابل برگزار شد، محمد صادق دهقان؛ دبير «شبهاى كابل» با بيان هدف و روند برگزارى «شبهاى كابل» گفت: «شبهاى كابل، گامى است براى جهت دادن صحيح به فعاليتهاى سامانمند علمى و ادبى از جمله نقد سازنده».
دهقان درباره اهميت فعاليتهاى فرهنگى و آثار ادبى محمد حسين محمدى چنين بيان داشت: «اين نويسنده معاصر افغانستان سالهاست در قلمرو داستان، شعر و ادبيات كودك، پژوهش ادبى، روزنامهنگارى، فيلم و سينما فعاليت دارد. اين تلاشها نشاندهنده روحيه خستگىناپذير محمدى در آفرينش اثر و شناساندن ادبيات داستانى افغانستان به جامعه و ديگر همزبانان است».
در ادامه، محمد حسين وحيدى؛ مدير تحقيقات علمى دانشگاه كاتب، به ذكر سخنانى پرداخت و پس از آن، محبوبه ابراهيمى؛ شاعر افغان، پيام حسين سناپور؛ داستاننويس و منتقد ادبى معاصر ايران را خواند كه براى محفل ادبى «شبهاى كابل» فرستاده بود. سناپور در اين پيام آورده بود: «واقعيت اين است كه در اين دو سه دهه، تصاويرى كه خبرگزارىهاى جهانى از كشورهاى افغانستان و ايران به مردم جهان ارايه كردهاند، جز خشونت و جنگ نبوده است و به گمان من، بعد از يكى دو دهه سكوت، تازه اهل فرهنگ و هنر، جلودار تغيير تدريجى نگاه مردم جهان به اين دو كشور شدهاند. چه بسا هميشه هم جز اين نبوده است كه ادبيات و هنر واقعى، بيشتر و عميقتر از هر ابزار ديگرى توانستهاند روح و هويت واقعى مردم خود را به ديگران نشان بدهند».
اين منتقد ادبى ايران در ادامه پيام خود افزوده بود: «مجموع كارهاى محمدى باعث شده است كه اكنون در ذهن داستانخوانان ايران، نام محمد حسين محمدى در كنار نام دوست ديگرم، محمد آصف سلطانزاده بنشيند، به عنوان چهرههايى مهم از داستاننويسى امروز افغان كه توانستهاند دستكم داستانخوانان ايران را با روى ديگرى به جز تصاوير خشك خبرى خشونتبار ارسالى خبرگزارىها از افغانستان، آشنا كنند.»
آنگاه نوبت به سخنرانى محمد اعظم رهنورد زرياب؛ نويسنده افغانستان رسيد. رهنورد زرياب با برشمردن تاريخچه فشردهاى از ادبيات داستانى كشور و نيز رويكردهاى شمارى از اهالى ادبيات مانند محمود طرزى، محيىالدين انيس، حيدر ژوبل، اسدالله حبيب، پويا فاريابى، نسيم نكهت سعيدى، على رضوى، لطيف ناظمى و حسين فخرى در پرداختن به فرهنگ داستاننويسى، كار محمدى را بزرگ دانست. وى در بخشى از سخنانش چنين گفت: «محمد حسين محمدى، اين چهره انديشهگر و پركار را بىگمان، همه فرهنگيان و ادبياتدوستان كشور مىشناسند. محمدى به گونه كارشناسانه در زمينه معرفى ادبيات داستانى ما كار كرده است و حاصل اين كار هم همين فرهنگ داستاننويسى افغانستان است. به يقين، جاى يك فرهنگ موضوعى ادبيات داستانى در كشور ما خالى بود و دست رسا و پرتوان محمدى اين كار را رقم زد. با نظر داشت اصول، پرداختن به چنين امر بزرگى، نبايد كار يك پژوهشگر باشد و چنين كارى را بايد نهادها و گروههاى پژوهشگر انجام دهند. با اين حال، بايد شادمان باشيم و نيز از محمدى فرزانهمان، سپاسگزار كه ما را داراى فرهنگ داستاننويسى ساخته است و اين فرهنگ ارجمند مىتواند كار پژوهشگران را بسى سهل و آسان سازد».
حسين فخرى؛ نويسنده و داستاننويس افغانستان، سخنران دوم برنامه «شبهاى كابل» بود كه به نقد و بررسى رمان از ياد رفتن پرداخت.
و پس از آن محمود جعفرى؛ شاعر، نويسنده و پژوهشگر جوان افغان نقش محمدى را در ادبيات كودك افغانستان بررسى كرد. او از دو زاويه كلى؛ يعنى بعد درونى و محتوايى و بعد بيرونى و تكنيكى به بررسى آثار محمدى در قلمرو شعر و داستان كودك پرداخت.
در ميان برنامه، فيلم اهداى جايزه بنياد گلشيرى به محمد حسين محمدى پخش شد. جايزه ياد شده را نمايشنامه نويس و كارگردان بزرگ سينماى ايران؛ بهرام بيضايى به محمدى تقديم كرده است.
در ادامه برنامه، بانو منيژه باخترى، استاد دانشگاه كابل و منتقد ادبى افغانستان، در سخنانى به جايگاه «زن» در آثار محمدى پردخت.
در پايان نخستين شب از «شبهاى كابل»، محمد حسين محمدى در سخنانى، با سپاسگزارى از برگزاركنندگان چنين برنامهاى، اظهار خوشحالى كرد كه تلاشهاى طاقتفرسايش در طول سالها به ثمر نشسته و خوانندگان و منتقدانى صبور يافته است.
گفتنى است شب اول از محفل ادبى «شبهاى كابل» با همكارى دانشگاه كاتب، خانه ادبيات افغانستان، تلويزيون نگاه، مركز حقوق بشر و دموكراسى، انجمن قلم افغانستان، آكادمى هنر و علوم سينمايى و مركز فرهنگى و اجتماعى سراج برگزار شد.
شب دوم همايش ادبى «شبهاى كابل» نيز با موضوع نقد و بررسى كارنامه ادبى، فرهنگى و اجتماعى شاعر مشهور كشور؛ غلامحيدر حيدرى وجودى برگزار شد.
در ابتدا، بعد از خوشامدگويى محمد صادق دهقان، محمد حسين محمدى مدير خانه ادبيات افغانستان درباره اختصاص شب دوم «شبهاى كابل» به بررسى كارنامه ادبى و فرهنگى حيدرى وجودى گفت: «من در سال 1382 با حيدرى وجودى در كتابخانه عامه كابل آشنا شدم، آنگاه كه براى يافتن منابع مربوط به پژوهشهايم درباره ادبيات داستانى افغانستان، به آنجا رفته بودم. تسلط كامل وى بر منابع موجود كتابخانه به دليل همنشينى چند دههاش با اين محيط، مثالزدنى بود و نام وجودى براى من هميشه يادآور كتاب و كتابخانه است». سيد ضيا قاسمى؛ شاعر و مدير پيشين خانه ادبيات افغانستان نيز در سخنانش، به بررسى زاويههاى گوناگون ساختار شعرى حيدرى وجودى پرداخت.
محب بارش، شاعر و استاد دانشگاه كابل، سخنران بعدى شب دوم «شبهاى كابل» بود كه درباره نقش حيدرى وجودى در جريان شعر معاصر كشور، اثرگذارى وى در شكلگيرى شمارى از نهادهاى ادبى در كشور و پنجشير، پاسدارى از ميراث ادبى افغانستان حتى در دوره دشوار حاكميت طالبان با ادامه دادن سنت مثنوىخوانى در دكان قصابى سخن گفت.
سلطان سالار عزيزپور، شاعر و نويسنده افغان مقيم آلمان كه در كابل به سر مىبرد، با بيان اين نكته كه حيدرى وجودى به ادبيات، فرهنگ و اجتماع كشور خدمتهاى شايانى كرده است، در سخنان خود به اين نكته اشاره كرد كه شخصيت حيدرى وجودى به عنوان شاعر و پژوهشگر خلاصه نمىشود. حيدرى در پهلوى آنكه غزلسراى بسيار موفق روزگار ماست، مردى است فرزانه و عيار و عارف، عارفى وارسته و عاشق فرهنگ و عرفان و نيز كتابدار بسيار مهربان و دلسوز».
در ادامه برنامه، رييس بنياد خيريه مولانا جلالالدين محمد بلخى، هديه ويژه اين مراسم را به حيدرى وجودى تقديم كرد. حيدرى وجودى نيز در سخنان كوتاهى، از برگزاركنندگان اين همايش ادبى سپاسگزارى كرد. بايد دانست حيدرى وجودى فرزند مولانا شفيعالله در يكى از روستاهاى پنجشير به دنيا آمد. وى از سال 1343 در كتابخانه عامه شهر كابل، در خدمت اهالى فرهنگ و ادب كشور است و بيش از چهارده اثر منظوم و منثور از وى چاپ شده است.
پايگاه اينترنتى «شبهاى كابل»: www.shabhayehkabul.blogfa.com